Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/40

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


abondanza
5

ch’i ceaffāss’ na massarìa da d’abinè sou ‘l latt DeclaraJM, SantaGenofefa1878:35 (Badia) ◆ se abiné (gad. Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. R 1914/99; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. DLS 2002; Ms 2005, LD DLS 2002) Ⓘ radunarsi Ⓓ sich versammeln ◇ a) ai s’abina y se sënta, / s’ la cunta o s’ la cianta ai s’abina y se sënta, / se la cunta o s’ la ćianta PiccolruazA, Scassada1848-1978:69 (Badia); b) Y tan de sant ch’al s’é abiné / ch’an stô te dlijia a s’abissé, / Y düc fô dër coriusc / Sc’ ai n’odô, fôi plëgns de crusc. E tang dë sant ch’al së abinè / ch’ang stè të Dlisia a s’abissè, / E dütg fo dar corius / S’ai n’odò foi plains de crus. PescostaC, SonëtCoratBadia1852:4 (Badia).

abiné (gad., mar., Badia, grd., LD) ↦ abiné.

abiśognà (amp.) ↦ abujegné.

abissé Ⓔ it. abbissarsi 6 1852 s’abissè (PescostaC, SonëtCoratBadia1852:4)
gad. abissé Badia abissé
v.rifl. Ⓜ s’abisseia
(gad.)
se abissé fig. immergersi in un’attività (gad.) Ⓘ inabissarsi fig.Ⓓ versinken fig. ◇ a) Y tan de sant ch’al s’é abiné / Ch’an stô te dlijia a s’abissé, / Y düc fô dër coriusc / Sc’ ai n’odô, fôi plëgns de crusc. E tang dë sant ch’al së abinè / Ch’ang stè të Dlisia a s’ abissè, / E dütg fo dar co-rius / S’ ai n’odò foi plains de crus. PescostaC, SonëtCoratBadia1852:4 (Badia).

abissé (gad., Badia) ↦ abissé.

abità (col., amp.) ↦ abité.

abitant Ⓔ it. abitante (EWD 1, 33) 6 1832 abitand (HallerJTh, FigliolProdigoGRD1832:141)
gad. abitant mar. abitant Badia abitant grd. abitant fas. abitant fod. abitánt amp. abitante LD abitant
s.m.f. Ⓜ abitanc, abitanta, abitantes
residente in uno spazio geografico determinato (gad. A 1879; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879, LD DLS 2002) Ⓘ abitante Ⓓ Einwohner ◇ a) Y ël ie jit a sté pra n abitant de chëst luech; y chësc l à metù sun si mesc a vardé i purciei. Y el joe schit a sté pra ung abi-tand de chest Lueg; y chest l’ha metu su si mésch a vardé i purtschèj. HallerJTh, FigliolProdigoGRD1832:141 (grd.).

abitant (gad., mar., Badia, grd., fas., LD) ↦ abitant.

abitánt (fod.) ↦ abitant.

abitante (amp.) ↦ abitant.

abitar (bra.) ↦ abité.

abitazion Ⓔ it. abitazione ‹ HABITĀTIŌ (EWD 1, 32) 6 1878 abitaziun (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:13)
gad. abitaziun mar. abitaziun Badia abitaziun grd. abitazion fas. abitazion fod. abitazion LD abitazion
s.f. Ⓜ abitazions
1 luogo o costruzione dove l’uomo risiede (gad. A 1879; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. L 1933; Ma 1953; DLS 2002, fas. R 1914/99; DLS 2002; DILF 2013, LD DLS 2002) Ⓘ abitazione Ⓓ Haus, Wohnung ◇ a) Ai vir t’abitaziuns alingrana, ch’i ne sun bona de te fá intëne; iló vál ite le cialt ince d’invern, y ai ne patësc mai frëit Ei vì t’abitaziungs all’ inggrana, chi nè sung bona de te fa in-tenne; illò vale ite ‘l cialt incie d’ingvèr, e ei nè patesc’ mai freit DeclaraJM, SantaGenofefa1878:65 (Badia); b) Y canche te saras spo n de rich y potënt, ne te dodé pa de mëte chësta picera recordanza de tüa uma söl plü bel post de tüa maestosa abitaziun, che t’aras E cang ch’e t’ saras spo ‘ng dè ricc e potente, nè te dodè pa d’mette chesta picce-ra r’cordanza d’tua uma soul plou bell post d’tua maestosa abitaziung, ch’t’arrās DeclaraJM, SantaGenofefa1878:77 (Badia)
2 fig. ogni luogo che accoglie l’abitazione di qualcuno (gad., fas. R 1914/99, fod. Ms 2005) Ⓘ dimora Ⓓ Behausung ◇ a) i mürs plëgns de müfa, ghei vërc por l’umidité, le funz curí cun cadrí cöci: ragio de sorëdl o lominus de löna degun, en modo che la figöra de chë orida abi-taziun comparî ciamó plü confusa y malinconica i murz plens de muffa, ghei vertg’ pur l’umiditè, ‘l funz curì cung cadrì couccei: raggio de sored’l o luminùs de luna degung, in modo, che la figura de chell’ orrida abitaziung comparì ciamò plou confusa e malinconica DeclaraJM, SantaGenofefa1878:13 (Badia); b) Ël ê potënt y da onoré nia manco co le Padre: plü jonn che tö, viôl cun süa uma, santiscima, te na ütia ch’ê sciöche la nosta, abitaziun por les besties. El ē potente e da onorè nia manco ch’l Padre: plou jŏn ch’tou, viōle cung sua uma, santissima, tena ūtia, ch’ē sceoucche la nosta, abitaziung pur les besties. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:72 (Badia).

abitazion (grd., fas., fod., LD) ↦ abitazion.

abitaziun (gad., mar., Badia) ↦ abitazion.

abité Ⓔ it. abitare ‹ HABITĀRE (EWD 1, 32) 6 1763 abitè ‘habito’ (Bartolomei1763-1976:68)
gad. abité mar. abité Badia abité grd. abité fas. abitèr bra. abitar fod. abité col. abità amp. abità LD abité
v.intr. Ⓜ abiteia
risiedere, vivere stabilmente in un luogo (gad. B 1763; A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879, LD DLS 2002) Ⓘ abitare Ⓓ wohnen ◇ a) An pó dí, che te n corp frësch y sann abitâl n spirit frësch y sann Ang po dì, che te ‘ng corp fresc e san abita-le ‘ng spirito fresc e san DeclaraJM, TCazöla1850*-2013:266 (Badia); b) por chël büsc podôn te na caverna grana assá por nezescité da podëi abité laite döes trëi porsones pur chel busc’ pudōng t’ na caverna grana assà pur necessitè da pudei abitè laite dūs trei persones DeclaraJM, SantaGenofefa1878:33 (Badia)
v.tr. Ⓜ abiteia
avere come propria abitazione (gad. A 1879; P/P 1966; V/P 1998, grd. A 1879; L 1933, fas. A 1879; R 1914/99, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; Ms 2005, amp. A 1879) Ⓘ abitare Ⓓ bewohnen ◇ a) so corp zënza anima fô gnü metü te na spelunca de pera, simila a chësta, ch’abitun nos, y la porta dl sepolcher sarada sö cun n gran sas so corp zenz’ anima fò gnu mettū te na spelunca d’pera, simile a chesta, ch’abitung nos, e la porta d’l sepolc’r serrada sou cunung grang sass DeclaraJM, SantaGenofefa1878:75 (Badia).

abité (gad., mar., Badia, grd., fod., LD) ↦ abité.

abitèr (fas.) ↦ abité.

abl (gad., grd.) ↦ abel.

aboncont Ⓔ nordit. a bon cont(o) 6 1828 a bon kont (PlonerM, CuraziansBula1828-1915:64)
grd. aboncont fas. aboncont fod. aboncont
avv.
in ogni modo, in ogni caso (grd., fas. DILF 2013, fod. Ms 2005) Ⓘ comunque Ⓓ jedenfalls ◇ a) O bon seniëur curat! / Audide aboncont! / Ne sëise pa tan mat, / A jì mo sëura mont. O bon seniëur kurat! / Audide a bon kont! / Ne sëise pa tan mat, / A ſhi mo sëura mont. PlonerM, CuraziansBula1828-1915:64 (grd.).

aboncont (grd., fas., fod.) ↦ aboncont.

abondanza Ⓔ it. abbondanza ‹ ABUNDANTIA (EWD 1, 37) 6 1763 bundanza ‘abundantia’ (Bartolomei1763-1976:71)
gad. abondanza Badia abondanza grd. abundanza, bundanza fas. bondanza bra. abundanza fod. bondánza col. bon-