Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/393

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


en
358


2 chëi de Sëlva n à una Ŝe ulëis cumprè na rëfla muessëis s̄i plu ’ŋsu, che forŝi, chëi de Sëlva n’hà una VianUA, JanTone1864:198 (grd.); r) Ma se soldi ’es no ghin à / Debito ’es farà. Ma se soldi es no ghi n’ha / Debito es farà. Anonim, TosesCortina1873-1938:30 (amp.); s) ma l ne soportava de ogni sort con vergognosa viltà ma ‘l ne zopportava de ogni zort con vergognaza viltà SommavillaA, DecameronIXMOE1875:639 (moe.); t) ma zenza fin, de chële fate a dël, con vergognousa viltà nen soportáva må zenza fin, de calle fatte ad al, con vergo̮gnousa viltà ne sopportava PescostaC, DecameronIXFOD1875:655 (fod.); u) Resta chiló, amich, (i â dit le conte) láscenen jí n plü jonn por chësta strada sfadiosa. Resta chilò, amico, (i ā ditt ‘l conte) làsceung jì ‘ng plou jon pur chesta strada sfadioſa. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:109 (Badia)
avv.
indica il moto da luogo sia reale che figurato: da questo o quel (luogo) (gad., grd., fod. P/M 1985; Ms 2005) Ⓘ ne Ⓓ davon ◇ a) Chëst n di abenëura se n ie jit ora de cësa Kæst un dì abenœura se gniœ schit ora de tgiæsa PlonerM, Erzählung6GRD1807:48 (grd.); b) Sigfrid s’un ê apëna che Golo scomenciâ a fá dassënn da patrun Sigfrid sen ē appena che Golo scomenceā a fa dassenn da patrung DeclaraJM, SantaGenofefa1878:11 (Badia).

en (LD, MdR) ↦ en2.

en (fod.) ↦ n.

en fora (fas.) ↦ enfora.

en ju (fas., caz.) ↦ enjù.

en là (fas., bra.) ↦ enlà.

en pe (fas., caz., bra.) ↦ empé.

en scondon (fas.) ↦ enascondon.

en tra (fas.) ↦ entrà.

en ùltima (fas.) ↦ enultima.

ena (grd.) ↦ edema.

ena † (bra.) ↦ edema.

enadum Ⓔ comp. di en + adum 6 1832 inadüm (HallerJTh, FigliolProdigoBAD1832:139)
gad. inadöm Badia inadöm
avv.
indica associazione, coesione di più persone o elementi (gad.) Ⓘ insieme Ⓓ zusammen ◇ a) Y do nia tröc dis, abiné ch’al â le fi plü jonn döt inadöm, s’un é jü demez te n paisc dalunc E dó nia trötsch dìs, abinè ch’al áva l’fi plö schón, dütt inadüm, s’ en é schü demez teng paijsch da luntsch HallerJTh, FigliolProdigoBAD1832:139 (Badia); b) Y da iló a püc dis, abiné ch’al â le fi plü jonn döt inadöm, s’un él jü demez te n paisc forstí E dailò a pucc dis, abinè ch’l’àa ‘l fi pleù jon dutt in adùm, sen èl ju demèz ten paisch forstì FlatscherGV, FiProdigoBAD1841-1986:248 (Badia) ☝

adum.

enamorar (bra.) ↦ enamoré.

enamoré Ⓔ it. innamorare (EWD 1, 99) 6 1807 inamurè (PlonerM, Erzählung4GRD1807:47)
gad. inamoré mar. ennamoré grd. namuré fas. enamorèr bra. enamorar fod. enamoré, nnamoré col. inamorà amp. inamorà LD enamoré
v.tr. Ⓜ enamoreia
suscitare amore in qualcuno, conquistare, affascinare, sedurre (gad. DLS 2002, amp. DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ innamorare Ⓓ verliebt machen
se enamoré (gad. A 1879; Ma 1950; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ innamorarsi Ⓓ sich verlieben ◇ a) Co t’es’a pudù namuré te na tel persona? Co t’espa pœdù inamurè t’una tel persona? PlonerM, Erzählung4GRD1807:47 (grd.).

enamoré (fod., LD) ↦ enamoré.

enamorèr (fas.) ↦ enamoré.

enascondon Ⓔ comp. di en + ascondon ‹ ascone (EWD 1, 155) 6 1860 in scondon (DegasperF, CodaBadiote1860-2013:472)
gad. inascondun Badia inascundun fas. en scondon fod. nascondon, n scondon col. in scondon amp. in scondon
avv.
senza farlo sapere, capire, vedere e simile ad altri (gad. P/P 1966, fas. R 1914/99, fod. Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; Ms 2005, amp.) Ⓘ segretamente, di nascosto Ⓓ insgeheim, heimlich ◇ a) ‘l ea el capo, ma in scondon / el menaa chi outre tolpe / come un ciar par el temon ‘l eva el capo, ma in scondon / el menava chi outre tolpe / come un ciàr par el temon DegasperF, CodaBadiote1860-2013:472 (amp.); b) Genofefa y so fi é gnüs acopá inascondun te bosch do l’ordin dl conte. Genofefa e so fì è gnūs accoppà in nascundung t’ bosc dō l’ordine d’l conte. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:82 (Badia); c) ch’ai ê retorná dan püc dis da chësc iade, mo döt inascondun, ma solamënter i parënc le podô savëi ch’ei ē r’tornà dang pucc’ dis da chesc’ iade, mo dutt i nascundung, ma solament’r i parentg’ ‘l pudō savei DeclaraJM, SantaGenofefa1878:103 (Badia).

enascousc Ⓔ comp. di en + ascousc p.p. ‹ ascone (EWD 1, 155) 6 1866 nascous (BrunelG, Cianbolpin1866:22)
gad. inascusc Badia inascusc fas. nascousc caz. nascousc bra. nascousc moe. nascors
avv.
senza farlo sapere, capire, vedere e simile ad altri (gad. A 1879, fas. R 1914/99; DA 1973; Mz 1976) Ⓘ di nascosto, segretamente Ⓓ insgeheim, heimlich ◇ a) Canche l se à descedà l vèrda fora da nascousc fora de sot letiera Kan ke l se à dešedà el verda fora da nascous fora de sot letiera BrunelG, Cianbolpin1866:22 (caz.); b) y tignî la contëssa por dadî morta, mo ê intenüs de tigní döt inascusc, por n’i fá crusc nöies al conte e tignō la contessa pur da dī morta, mo ē intennùs d’tignì dutt in ascusc’, pur n’i fa crusc’ nouies al conte DeclaraJM, SantaGenofefa1878:104 (Badia).

enauzé Ⓔ it. innalzare (cfr. EWD 1, 87) 6 1878 inalzè (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:89)
gad. inalzé Badia inalzè
v.tr. Ⓜ inauzeia
erigere, edificare qualcosa (gad. P/P 1966) Ⓘ innalzare Ⓓ errichten, erbauen ◇ a) en chësta gaujiun á Sigfrid ince fat spartí fora gran ciarité ai püri, y tla medema dlijia inalzé na pera por recordanza in chesta gausiung à Sigfrid incie fatt spartì fora grang ciaritè ai pūri, e t’la medemma dlisia inalzè na pera pur r’cordanza DeclaraJM, SantaGenofefa1878:89 (Badia)
s’ enauzé (gad.) Ⓘ innalzarsi Ⓓ sich erheben ◇ a) le cör che bat te chësc bosch desert, y s’inalza a Os, Signur, ne n’é ater co osc alté ‘l cour’ che bātt te chesc’ bosc desert, e s’ innalza a Os, Signur, nen è at’r ch’osc’ altè DeclaraJM, SantaGenofefa1878:43 (Badia).

encá (mar.) ↦ encà.

encà Ⓔ IN + ECCU(M) HĀC (EWD 2, 19) 6 1833 inquà (DeRüM, OhAmico1833-1995:256)
gad. incá mar. encá Badia incá grd. nca fas. encà caz. encà bra. incà moe. encà fod. nca amp. in ca LD encà MdR incà
avv.
con valore ‘moto da luogo’ (gad. A 1879; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998, grd. A 1879; L 1933; Ma 1953, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976, fod. Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; Ms 2005) Ⓘ in qua Ⓓ her, herüber
da… encà (gad. A 1879; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002,