Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/293

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


damat
258


nerM, CuraziansBula1828-1915:64)
gad. damat, damac mar. damat Badia damat grd. damat fas. damat fod. damat amp. da mate LD damat
avv.
in grande misura (gad. DLS 2002, grd. DLS 2002, fod. DLS 2002, amp. DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ molto, straordinariamente Ⓓ sehr, überaus ◇ a) Dagnora plü bel, y proi y studënc, / Plëgns de stüde y damac valënc, / Vëgn adalerch fornis de gherlandes / Por cianté döt le de sües cianties stupëndes. Dagnora plö bell, e proi e stodantg, / Plagns de stüdio e damatg valantg, / Vagn adarlerc fornís de gherlandes / Per tgianté düt l’dö süs tgianties stupáindes. PescostaC, MëssaPescosta1879:5 (Badia)
fé damat (grd.) Ⓘ sbagliare Ⓓ irren ◇ a) Mi bon seniëur curat! / Tlo ëise fat damat. Mi bon seniëur kurat! / Tlo ëise fat da mat. PlonerM, CuraziansBula1828-1915:64 (grd.).

damat (gad., mar., Badia, grd., fas., fod., LD) ↦ damat.

damprò Ⓔ comp. di da + en + pro (EWD 5, 390) 6 1763 dà in prò ‘apud, ab, prope’; vi da in prò ‘appropinquo’ (Bartolomei1763-1976:76, 105)
gad. daimpró mar. damprò Badia daimprò grd. damprò fod. damprò LD damprò
avv.
non lontano, accanto (gad. B 1763; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, fod. T 1934; P/M 1985; DLS 2002; Ms 2005, LD DLS 2002) Ⓘ vicino Ⓓ nahe, nahe bei, nah ◇ a) e và damprò, l clama n famei, e l domana ci che i fesc a cesa e va dampra, ‘l clama ‘n fameìs, e ‘l domana ci che i fess a cieŝa DebertoM, FiProdigoFOD1841-1986:260 (fod.); b) Cara jënt! N’i jide daimpró, / ló che le tofëis, oltesse inaó! Cara jëint! N’i jide damprò, / lò ch’l’tofês, oltésse inaò! PescostaC, OrcoIocl1858-1994:231 (Badia); c) y tan plü daimpró che la schira de compagnia rovâ al ciastel, tan maiú gnô la fola dles porsones, che la saludâ cun cighi y scraiamënc de ligrëza e tang plou daimprò ch’la schīra d’compagnia r’vā al ciastell, tang maiù gnē la folla dles persones, ch’la saludā cung ceìghi e scraiamentg’ d’ligrezza DeclaraJM, SantaGenofefa1878:103 (Badia)
damprò da (gad., fod. P/M 1985; Ms 2005) Ⓘ vicino a Ⓓ nahe bei, in der Nähe ◇ a) canch’al é gnü, y rovâ daimpró da ciasa, aldîl sonan y balan chanch’ al è gnü, e rovóa dainpro da tgiasa aldíle sonang e ballang HallerJTh, FigliolProdigoBAD1832:140 (Badia); b) e cánche l vigniva e ruáva damprò da cesa, l à sentì, che i ciantáva e baláva duc auna e chanche ‘l vigniva e ruava dampro da tgiésa, l’ha senti, che i giantava e ballava dutg a una HallerJTh, FigliolProdigoFOD1832:152 (fod.); c) Le Matî é daimpró da Idî. L Matî é daimprô da Idî. DeclaraJM, MMiribung1857-1988:8 (Badia); d) Ara messâ ester daimpró da so paisc; zënza ne rovâ la biscia te chi lüsc Ella m’ssā est’r daimprò da so paīsc’; zenza nè r’vā la biescea te ’chi lusc’ DeclaraJM, SantaGenofefa1878:57 (Badia).

damprò (mar., grd., fod., LD) ↦ damprò.

dan (fas., bra., amp.) ↦ dann.

dan (gad.) ↦ dant.

danà (col., amp.) ↦ dané.

danar (bra.) ↦ dané.

dancerá (mar.) ↦ daincialà.

dandadöt (mar.) ↦ dandadut.

dandadut Ⓔ comp. di dant + da + dut 6 1838 Dang da dōtt (AgreiterT, ConLizonza1838-1967:130)
gad. dantadöt mar. dandadöt Badia dandadüt fas. dantdaldut caz. dandedut fod. davándadut, davántdedut col. davantdedut, davantdut amp. ignante duto
avv.
prima di tutto, prima di ogni altra cosa, per prima cosa (gad. V/P 1998; DLS 2002, fas. Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. DLS 2002, amp. DLS 2002) Ⓘ soprattutto, particolarmente, anzitutto, massimamente Ⓓ insbesondere, besonders, vor allem ◇ a) Dandadöt damani os, / Os dui nüc o os dui Jans Dang da dōtt damani oss, / Os dui Nütsch o os dui Schangs AgreiterT, ConLizonza1838-1967:130 (mar.); b) s’é dantadöt injenedlada por rengrazié a Idî s’è dan dal dutt injenedlada pur ringgrazziè a Iddì DeclaraJM, SantaGenofefa1878:102 (Badia)
dantaldut.

dandadüt (Badia) ↦ dandadut.

dandedut (caz.) ↦ dandadut.

dandó (bra.) ↦ dandò.

dandò Ⓔ comp. di dant + do (cfr. Gsell 1989a:150) 6 1805 daandao (PezzeiJF, TTolpei1805-2010:192)
gad. dandô Badia dandô grd. dandò bra. dandó fod. davandavò LD dandò
avv.
al contrario, all’opposto, all’inverso (gad. A 1879; Ma 1950; P/P 1966, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002, bra. A 1879; R 1914/99, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; DLS 2002; Ms 2005, LD DLS 2002) Ⓘ alla rovescia Ⓓ umgekehrt
jì dandò (fod.) Ⓘ fare alla rovescia Ⓓ sich verkehrt aufführen ◇ a) Và pur, dà l ejempio / che te dà chël tuo bon pere / i tuoi fradiei e tua mere / che ne jiras davandavò. Va pur da l’esempio / che ti da chal tuo buon pere / i tuoi fradiei e tua mere / che ń siras daandao. PezzeiJF, TTolpei1805-2010:192 (fod.).

dandò (grd., LD) ↦ dandò.

dandô (gad., Badia) ↦ dandò.

dané Ⓔ it. dannare ‹ DAMNĀRE (EWD 3, 21) 6 1828 danè (PlonerM, CuraziansBula1828-1915:64)
gad. dané mar. dané Badia danè grd. dané fas. danèr bra. danar fod. dané col. danà amp. danà LD dané
v.tr. Ⓜ daneia
condannare alle pene dell’inferno (gad. A 1879; A 1895; Ma 1950; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; Ms 2005, amp. Q/K/F 1982; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ dannare Ⓓ verdammen
se dané (gad. A 1879, grd. L 1933; F 2002, fas. Mz 1976; DILF 2013, fod. P/M 1985; Pz 1989; Ms 2005) Ⓘ dannarsi Ⓓ sich verdammen ◇ a) Vardëde che deguni / Sëura y sot Cuntruni / Ne vede a se dané / Tl infiern po a cheghé. Vardëde ke deguni / Sëura i sot Kuntruni / Ne vede a se danè / Tel infiern po a keghè. PlonerM, CuraziansBula1828-1915:64 (grd.).

dané (gad., mar., grd., fod., LD) ↦ dané.

danè (Badia) ↦ dané.

danèr (fas.) ↦ dané.

danfora (gad., mar., Badia) ↦ dantfora.

danfora † (fod.) ↦ davántfora.

daniëura (grd.) ↦ dagnora.

danmesdì (grd., bra.) ↦ dantmesdì.

danmisdé (gad., mar., Badia, MdR) ↦ dantmesdì.

dann Ⓔ DAMNUM (EWD 3, 21) 6 1631 (se travarde da) dani pl. (Proclama1631-1991:156)
gad. dann mar. dann Badia dann grd. dann fas. dan bra. dan fod. dann amp. dan LD dann
s.m. Ⓜ dagn
ogni fatto, circostanza, azione e simile che nuoce a persone e cose (gad. B 1763; A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe