Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/272

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


croton
237


ies fauza, tu ies fina PlonerM, BepoMahlknecht1821*-1915:58 (grd.); c) "Oh mia bona Cristina", respogn Tita "sce te n orôs un che bër ega, esste messü maridé n alcun." "Oh mia bona Cr’stina", respougn Tita "se t’ n’uros ung che bei ega, este m’ssè maridè ǹg alcung." DeclaraJM, TCazöla1850*-2013:267 (Badia).

Cristina (gad., Badia, grd.) ↦ Cristina.

Cristl 6 1821 Kristl (PlonerM, BepoMahlknecht1821*-1915:56)
gad. Cristl grd. Cristl
antrop.
(gad., grd.) Ⓘ Cristiano Ⓓ Christian ◇ a) Pitl y grant, chimei udova: / Viva bera Cristl, viva! Pitl i grant ki mei udova: Viva bera Kristl, viva! PlonerM, BepoMahlknecht1821*-1915:56 (grd.).

Cristl (gad., grd.) ↦ Cristl.

Cristo (amp., MdR) ↦ Crist1.

cristo (amp.) ↦ crist2.

criter (gad., grd., fod.) ↦ critere.

critere Ⓔ it. criterio 6 1870 criterio (AgostiniM, Dialogo1870*-2013:432)
gad. criter grd. criter fas. criterie fod. criterio, criter col. criterio amp. criterio LD critere
s.m. Ⓜ criteri
capacità di giudicare rettamente, assennatezza, buon senso (fod.) Ⓘ criterio Ⓓ Hausverstand ◇ a) Grazie a Dio la jent nosta à n bon criterio e n puo de sentimento cristiano Grazie a Dio la jent nossa ha un bon criterio e un po’ de sentimento cristiano AgostiniM, Dialogo1870*-2013:432 (col.).

critere (LD) ↦ critere.

criterie (fas.) ↦ critere.

criterio (fod., col., amp.) ↦ critere.

criticà (col., amp.) ↦ critiché.

criticar (bra., moe.) ↦ critiché.

critiché Ⓔ it. criticare (da CRITICUS ‹  ϰϱιτιϰός) (EWD 2, 320) 6 1878 critticheia 6 (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:65)
gad. critiché mar. critiché Badia critiché grd. critiché fas. critichèr bra. criticar moe. criticar fod. critiché col. criticà amp. criticà LD critiché
v.tr. Ⓜ criticheia
giudicare negativamente, disapprovare qualcuno o qualcosa (gad. P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ criticare Ⓓ kritisieren ◇ a) Impó n él püc, che rengraziëia a Idî de tan de benefizi, atri ne pënsa a Idî, se porta gonot odio, se ofënn un l’ater y se critichëia cun gran marizia. Impò n’elle puc’, che ringrazie a Iddì d’tangn’ d’benefizi, atri nè pengsa a Iddì, sè porta gonot odio, se offend’ ung l’at’r e sè critticheia cung grang marizia. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:65 (Badia).

critiché (gad., mar., Badia, grd., fod., LD) ↦ critiché.

critichèr (fas.) ↦ critiché.

crô (Badia) ↦ creve.

crocefisc (fod.) ↦ cruzefis.

croda Ⓔ prerom. *krut(t)a (Gsell 1990b:362) 6 1763 la croda ‘rupes’ (Bartolomei1763-1976:76)
gad. croda Badia croda grd. croda fas. croda fod. croda amp. croda LD croda
s.f. Ⓜ crodes
rilievo naturale della superficie terrestre (gad. B 1763; A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; DLS 2002, grd. A 1879; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; T 1934; DLS 2002, amp. A 1879; Mj 1929; Q/K/F 1982; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ monte Ⓓ Berg ◇ a) Corvara y Calfosch anter crodes y munts Corvara e Calfosc anter crodes e munts PescostaC, MëssaPescosta1879:4 (Badia); b) Al Vangele les crodes dal stlopeté rondenësc, / Ch’an alda ia Fascia, Gherdëna y fora insom i todësc Al Vangele les crodes dal stloppetè rendennáss, / Ch’ang alda ia Fassa, Gherdána e fora ingsom i Todáss PescostaC, MëssaPescosta1879:5 (Badia).

croda (gad., Badia, grd., fas., fod., amp., LD) ↦ croda.

cröde (gad., mar.) ↦ crude.

crödelté (mar.) ↦ crudelté.

croía (mar.) ↦ colavia.

crojat Ⓔ ven. crosato, cfr. frl. crosat (GsellMM) 6 1860 crosato (DegasperF, AgostinoCostantini1860:1)
col. crojat amp. crojato
s.m. Ⓜ crojac
indumento maschile senza maniche, più comunemente detto gilè (col. Pz 1989, amp. Q/K/F 1982; C 1986; DLS 2002) Ⓘ corpetto, panciotto Ⓓ Weste ◇ a) Ra fanela de pano e chel crojato / Bel de scarlato Ra fanella de pano e chel crosato / Bel de scarlato DegasperF, AgostinoCostantini1860:1 (amp.).

crojat (col.) ↦ crojat.

crojato (amp.) ↦ crojat.

cronpà (amp.) ↦ compré.

croo (amp.) ↦ corf.

cropia (fod.) ↦ proca.

crosc (moe., col., amp.) ↦ crousc.

crossö (mar.) ↦ colassù.

crosta Ⓔ CRUSTA (EWD 2, 323) 6 1763 chrosta ‘crusta’; crosta ‘scoria’ (Bartolomei1763-1976:73, 76)
gad. crosta mar. crosta Badia crosta grd. grosta fas. grosta fod. crosta col. crosta amp. crosta
s.f. Ⓜ crostes
1 qualsiasi strato superficiale indurito per effetto naturale, o sotto l’azione del calore o per altri motivi (gad. B 1763; A 1879; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998, grd. A 1879; L 1933; F 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DILF 2013, fod. A 1879; T 1934; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; Ms 2005, amp. A 1879; Q/K/F 1982) Ⓘ crosta Ⓓ Kruste ◇ a) Y le miú de düc, le bagn de Valdander, / che fej te cialdira na crosta de cënder. Y l’miú de düć, l’Bagn de Valdander, / che fej te ćialdira na crosta de cënder. PescostaC, BonesEghes1858-1994:230 (Badia); b) Ogni tant na picola piova, che bagna n momento la crosta. Ogni tant una piccola piova, che bagna un momento la crosta. AgostiniM, Dialogo1870*-2013:431 (col.)
2 coperta di neve che riveste o protegge una superficie (gad. V/P 1998) Ⓘ manto di neve Ⓓ harte Schneedecke ◇ a) La porta y la rama de pëc, […] ê dagnora cuertes da na crosta blancia, dai parëis dl ander pingolâl dlaciuns La porta e la rama d’pēcc’, […] ē dagnara cuertes dana crosta blancia, dai pareis d’l and’r pingolāle d’lacceungs DeclaraJM, SantaGenofefa1878:61 (Badia).

crosta (gad., mar., Badia, fod., col., amp.) ↦ crosta.

croton Ⓔ zu ven. groton ‹  ONOCROTALUS ‹  ὀνοϰϱόταλος (EWD 2, 325) 6 1850 giai da crottung pl. (DeclaraJM, TCazöla1850*-2013:266)
gad. crotun mar. crotun Badia crotun grd. cruton amp. groton
s.m. Ⓜ crotons
grande e maestoso uccello della famiglia fasianidi, che abita le foreste alpestri (tetrao urogallus) (gad. Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998, amp. Q/K/F 1983) Ⓘ urogallo, gallo cedrone Ⓓ Auerhahn
gial da croton (gad. V/P 1998) Ⓘ urogallo, gallo cedrone Ⓓ Auerhahn ◇ a) An pó dí, che te n corp frësch y sann abitâl n spirit frësch y sann; capi de na sort de n natural, ch’an ürta ma sciöch’ i iai da crotun söles munts al-