Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/263

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


costù
228


dí de certe autre, / Nuja da manco peccatore / De chí verso nosautre. Anonim, Monumento1873:1 (amp.); b) Cie porame, par costore / El Signor ‘l à da pensà. Cie poerame, par castore / El Signor là da pensà. Anonim, PrimaRapresentanza1873*-1973:20 (amp.).

costù (col.) ↦ costù.

costum Ⓔ (nord)it. costum(e) ‹ frz. coutume ‹ CŌ(N)SUETŪDO (EWD 2, 292) 6 1828 sant costùm (PlonerM, VedlMut1828-1997:349)
gad. costüm mar. costüm Badia costüm grd. custim, custum fas. costum fod. costum, costume amp. costume
s.m. Ⓜ costums
1 consuetudine di vita, comportamento tipico di un’epoca, di una zona, di un popolo, di una classe sociale (gad. A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998, grd. A 1879, fas. A 1879; R 1914/99; DILF 2013, amp. A 1879; C 1986) Ⓘ consuetudine, usanza, abitudine Ⓓ Gepflogenheit, Gewohnheit, Brauch ◇ a) Sie rie fëna l tramentova; / L manaciova y i dajova / y, - per de ann sant custum, / L ala trat mo - sul chetum! Sie rie fêna l’tram[entova]; / [L’ minaciova y i dasova] / y, - per de an sant costùm, / L’alla trat mo - sul cotùm! PlonerM, VedlMut1828-1997:349 (grd.); b) ‘L é in verità un costume che me piaje / Inze par ra funestres de craià, / de dì roba da forcia a chi che taje L’é in verità un costume che me piage / Inže par ra funestres de craià, / de di roba da forcia a chi che tage DegasperF, TenpeAdes1862-1974:472 (amp.); c) Intanto el comun / À abiśognà che lo paghe, / E secondo el costume / Che ‘l é in simili caje Intanto el Comune / A’ abbisogná che lo paghe, / E secondo el costume / Che l’é in simili cage Anonim, Monumento1873:2 (amp.); d) La jënt gnô en verité plü de timur d’Idî, arbandonâ i ri costüms La jent gnē in veritè plou d’timor d’Iddì, arbandonā i ri costumi DeclaraJM, SantaGenofefa1878:122 (Badia)
2 buona creanza, modo di comportarsi corretto e urbano nei rapporti sociali (grd. L 1933; Ma 1953; F 2002) Ⓘ educazione Ⓓ Erziehung ◇ a) Cun la forzes tenions adum - per dé ai jëuni n bon custum. Colla forzes tëniòŋs adùŋ - per dè ai s̄ougn uŋ boŋ custùm. PerathonerJA, Nseniamënt1865*:1 (grd.).

costum (fas., fod.) ↦ costum.

costüm (gad., mar., Badia) ↦ costum.

costume (fod.) ↦ costum.

cota Ⓔ it. cotta ‹ frz. cotte ‹ fränk. kotta (EWD 2, 293) 6 1879 cotta (PescostaC, MëssaPescosta1879:5)
gad. cota mar. cota Badia cota grd. cota fas. cota fod. cota amp. cota
s.f. Ⓜ cotes
indumento liturgico consistente in una tunica bianca di lino o cotone, orlata di merletto, lunga fino al ginocchio (gad. A 1879; A 1895; P/P 1966; V/P 1998, grd. A 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; Ms 2005, amp. A 1879) Ⓘ cotta Ⓓ Chorhemd ◇ a) Cater mituns cun cota y gonela / L’incenjara porti y la navicela Cattr mittung cong cotta e gonella / L’incensara porti e la navicella PescostaC, MëssaPescosta1879:5 (Badia); b) N gröm de proi en cota y talares; / Cun cialzá bi lojënc dales stlares ’Ng grüm de proi ing cotta e talares; / Cong tgialzà bì loŝantg dalles stlares PescostaC, MëssaPescosta1879:5 (Badia).

cota (gad., mar., Badia, grd., fas., fod., amp.) ↦ cota.

cotal Ⓔ it. cotale (EWD 7, 50) 6 1819 cotal (PezzeiJF, GMiribung1819-2010:200)
gad. cotal Badia cotal grd. cutel fas. cotèl fod. cotel col. cotal
s.m.f. Ⓜ cotai, cotala, cotales
1 persona umana considerata nella sua singolarità (gad., grd., fas. Mz 1976; DILF 2013, fod. Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; Ms 2005) Ⓘ individuo Ⓓ Individuum ◇ a) O! - dires: - Puere cutel! / L maridé, ie l majer mel! O! - dirès: - Puere cutèl! / l’maridè, je l’maser mèl! PlonerM, VedlMut1828-1997:351 (grd.); b) Genofefa, che da gran tëmp incá ne n’â mai plü aldí parora umana, sintî na gran ligrëza ad aldí dala bocia de chël pice cotal la pröma usc d’intendimënt Genofefa, che da grang temp ingcà nen ā mai plou aldì parora umana, sintī na grang ligrezza ad aldì dalla boccia d’chel picce cotal la pruma usc’ d’intendiment DeclaraJM, SantaGenofefa1878:44 (Badia)
2 uomo di grande corporatura, di aspetto imponente (gad., grd. L 1933; Ma 1953; F 2002) Ⓘ omone Ⓓ Mordskerl ◇ a) Tö t’as schivé dai poc / y dal ce da müsc, chël burt cotal / y por chësc aste l’eminënza / tra i scolars da La Val. Tö t has schive dai potsch / E dal tgië da müsch, käll burt cotal / Ë por käscht aste l’eminenza / Tra i scolari dala Val. PezzeiJF, GMiribung1819-2010:200 (Badia).

cotal (gad., Badia, col.) ↦ cotal.

cotan (gad.) ↦ cotant.

cotant Ⓔ comp. di co + tant 6 1763 cotagn ‘quantum, quamvis’; cotagn diades ‘quoties, quot’; cotagn gran ‘quantus’ (Bartolomei1763-1976:75)
gad. cotant, cotan mar. cotan Badia cotan fas. cotant caz. cotant bra. cotant fod. cotánt col. cotant LD cotan MdR cotant, cotan
avv.
1 che è in quantità, misura, numero notevole (gad. Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, col. Pz 1989, LD DLS 2002) Ⓘ molto, parecchio Ⓓ ziemlich viel, ziemlich ◇ a) Tö sas scrí ince bel plan plan / Y po: chësc me plej dër cotan. Tö saas scrí intgé bell plang plang / Ë po: käscht me plesche där cotang PezzeiJF, GMiribung1819-2010:199 (Badia)
2 per enfatizzare quantità, grandezza o numero di cose in frasi interrogative, esclamative e relative (gad. Ma 1950; P/P 1966, fas., fod. T 1934; Pe 1973; P/M 1985; Ms 2005, MdR) Ⓘ quanto Ⓓ wie viel, wie… ◇ a) Cotant da inré pò n pere se consolè de tüć sü mütuns, scemia, ch’ël à porvè de dè a tüć la medema bona educaziun? Còtant da inré pò ‘ǹ père se consolè de tütg sü müttuǹs, ŝemìa, ch’ël ha porvè de dè a tütg la medemma bonna edücaziuǹ? DeRüM, AldìNiaSignurCurat1833-1995:264 (MdR); b) Sö n chëst se pensava nost pelegrin: Scé, và mo damana l’ostì da La Vila, cotan "santo" che iö sun. Seu ‘ǹ quëst se pensava nost pelegriǹ: Ŝé, va mó damana l’ostì da La Villa, cotaǹ "santo" che jeu suǹ. DeRüM, PelegrinRoma1833-1995:275 (MdR); c) l’à dit: Vèrda cotanta bela fortaes, che n’é amò chiò, se gé podesse demò dèr una a Cianbolfin. l a dit: Verda kotanta bela fortaes, ke n’è amò kiò, se ğe podese demo der una a Čanbolfin. BrunelG, Cianbolpin1866:22 (caz.); d) perché posse emparar da ti a soportar pazientemente la mia, che giö (el Segnoredio lo sà) se demò podesse farlo, cotant volentiera che te la zederìa a ti perchè pozze ‘nparar da ti a zopportar pazientemente la mia, che giö (el Zegnoredio lo za) ze de mo podezze farlo, cotant volentiera che te la zederìa a ti SommavillaA, DecameronIXMOE1875:639 (moe.); e) O cotan ch’an s’ingiana a se lascé trasporté da na ria pasciun O cutang ch’ang s’ ingiana a sè lascè trasportè dana ria passiung DeclaraJM, SantaGenofefa1878:31 (Badia)
pron. Ⓜ cotanc, cotanta, cotantes
per enfatizzare quantità, grandezza o numero di cose in frasi interrogative, esclamative e relative (gad. Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998, fas. R 1914/99; DILF 2013, fod. Ms 2005, MdR) Ⓘ quanto Ⓓ wie viel ◇ a) Restede servì. / Cotant me tóchel da ves dè? Restéde servì. / Cotant me tocchel da ves dè? DeRüM, CotagnDeBrac1833-1995:246