Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/245

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


consonant
210



s.m. Ⓜ consonanc
suono nella cui articolazione l’aria espirata incontra un ostacolo (gad. DLS 2002, grd. F 2002; DLS 2002, fas. DLS 2002; DILF 2013, fod. DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ consonante Ⓓ Konsonant ◇ a) I consonanc sona sciöche tl talian I consonanti sona sceoucche t’l taliang DeclaraJM, SantaGenofefa1878:III (Badia).

consonant (gad., fas., LD) ↦ consonant.

consonánt (fod.) ↦ consonant.

consorte Ⓔ it. consorte 6 1878 consorte (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:85)
Badia consorte
s.f. Ⓜ consortes
donna rispetto all’uomo con il quale ha contratto matrimonio (Badia) Ⓘ coniuge, consorte, moglie Ⓓ Gemahlin, Ehefrau ◇ a) y les perles intreciades portâ l’iscriziun: Al eroe Sigfrid la fedela consorte Genofefa e les perles int’rceades portà l’iscriziung: Al eroe Sigfrid la fedele consorte Genofefa DeclaraJM, SantaGenofefa1878:85 (Badia) ☝ femena.

consorte (Badia) ↦ consorte.

constituzion Ⓔ dt. Konstitution 6 1873 Constituzion (Anonim, Monumento1873:1)
amp. constituzion
s.f. Ⓜ constituzions
complesso delle leggi che stanno a base dell’ordinamento giuridico di uno stato (amp.) Ⓘ costituzione Ⓓ Verfassung ◇ a) E anche i me spiegaa / Cie che ‘l é Constituzion, / Dei dirite che ra me daa / De podé dì ra so rejon. E anche i me spiegava / Cié che l’é Constituzion, / Dei diritte ca me dava / De podé dí ra só reson. Anonim, Monumento1873:1 (amp.).

constituzion (amp.) ↦ constituzion.

consum Ⓔ it. consumo (EWD 2, 263) 6 1873 consumo (Anonim, TosesCortina1873-1938:30)
gad. consum grd. cunsum fas. consum fod. consum amp. consumo LD consum
s.m. Ⓜ consums
impiego che comporta un graduale esaurimento di energia, di materiali o di sostanze varie (gad. DLS 2002, grd. F 2002; DLS 2002, fas. R 1914/99; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. Pe 1973; P/M 1985; DLS 2002; Ms 2005, amp., LD DLS 2002) Ⓘ consumo Ⓓ Verbrauch, Konsum ◇ a) ‘L é proprio un gran consumo / De muscio e glicerina / No fajonse de mereea / Se ’es é pienes de gartures. L’é proprio un gran consumo / De muscio e glicerina / No fasonse de mereea / Se s’ è pienes de gartures. Anonim, TosesCortina1873-1938:30 (amp.).

consum (gad., fas., fod., LD) ↦ consum.

consumà (col., amp.) ↦ consumé.

consumar (bra.) ↦ consumé.

consumé Ⓔ it. consumare (EWD 2, 263) 6 1763 consumè ‘consumo’; consumè al fat so ‘prodigo’ (Bartolomei1763-1976:75)
gad. consumé Badia consumé grd. cunsumé fas. consumèr bra. consumar fod. consumé col. consumà amp. consumà LD consumé
v.tr. Ⓜ consuma
1 utilizzare qualcosa per un uso fino a parziale o totale esaurimento (gad. B 1763; A 1879; Ma 1950; P/P 1966; DLS 2002, grd. G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ consumare Ⓓ konsumieren, verbrauchen
2 riferito a cibi e bevande, mangiare o bere, assumere (grd.) Ⓘ consumare Ⓓ konsumieren ◇ a) se la cuntova, tan puech, che maia n franzëus y n talian, y tan truep che cunsuma alincontra n tudësch sela cuntòva, tàŋ puech, che màja uŋ Franzous y uŋ Taliàŋ, y tàŋ truep che consuma all’ incontro uŋ Tudèsch VianUA, DoiUemes1864:197 (grd.)
se consumé (gad., fas. DILF 2013, fod. Ms 2005) Ⓘ consumarsi, logorarsi Ⓓ sich aufreiben ◇ a) Él tres benestant, intan ch’iö me consümi tla meseria? Elle tres benestante, intang ch’iou m’consume tla m’ſeria? DeclaraJM, SantaGenofefa1878:57 (Badia).

consumé (gad., Badia, fod., LD) ↦ consumé.

consumèr (fas.) ↦ consumé.

consumo (amp.) ↦ consum.

cont Ⓔ it. conto ‹ COMPUTUS (EWD 2, 359) 6 1763 i no mon fese chunt ‘non curo’ (Bartolomei1763-1976:83)
gad. cunt mar. cunt Badia cunt grd. cont fas. cont caz. cont bra. cont fod. cont col. cont amp. conto LD cont MdR cont
s.m. Ⓜ conc
1 qualsiasi calcolo aritmetico (gad. A 1879; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; Q/K/F 1982; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ conto Ⓓ Rechnung ◇ a) Maester. Sumeme tu D. chest cont Maoster. Sumömö tu D. chöst cont ZacchiaGB, Scola1858*:1 (bra.)
2 operazione diretta alla pratica definizione di un risultato contabile (gad. DLS 2002, grd. DLS 2002, fas. DLS 2002, fod. DLS 2002, amp. DLS 2002, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ conto Ⓓ Rechnung ◇ a) Ëise fat vost cunt? / Signur no, iö n’à ćiamò avü tëmp. Ëise fat vost cunt? / Signur nò, jeu n’ha çhiamò avü tëmp. DeRüM, MePortëiseViesta1833-1995:252 (MdR); b) El contrato parlaa / De segnares alolo, / Parché ’es no caraa / E par fei un conto solo; / Ma inveze i é śude / No sé cuanto dapò, / Parché i feres menude / No stentasse a śì śo. El contratto parlava / De segnares allollo, / Parché es no carava / E par fei un conto solo; / Ma invece i é zude / Nusiquanto dappó, / Parché i ferres menude / No stentasse a zí zó. Anonim, Monumento1873:3 (amp.)
3 l’atto, il fatto di rendere conto di un’attività o di un’operazione (gad., grd. DLS 2002, amp. C 1986) Ⓘ rendiconto Ⓓ Abrechnung, Rechenschaft ◇ a) A no fei chi conte / Come ch’i ea in doer, / E d’esse anzi pronte, / E fei anche del ver. A no fei chí conte / Come ch’i eva in dover, / E d’esse anzi pronte, / E fei anche del vér. Anonim, Monumento1873:2 (amp.); b) Chesto ‘l ea un conto / Che i doea eśaminà; / Non é virgola ne punto / Che no see esagerà. Chesto l’eva un conto / Che i dovea esaminá; / No n’é virgola né punto / Che no see esagerá. Anonim, Monumento1873:4 (amp.); c) Oh conserved’ la gherlanda, Signur Primiziant, / Fin che Idî al gran cunt Ves chërda pa inant! Oh conservéd’ la gherlanda, Signur Primiziant, / Fing che Iddie al grang cunt Ves cárda pa inant! PescostaC, MëssaPescosta1879:5 (Badia)
conc (gad. DLS 2002, grd. DLS 2002, fas. DLS 2002, fod. DLS 2002, amp. DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ aritmetica Ⓓ Rechnen ◇ b) No i sà conte, no i sà lieśe / No i sà gnanche fei el so gnon. Noi sà cόnte, noi sà liese / Noi sà gnanche fei el sό gnόn. Anonim, ManageriaComunal1873-1973:30 (amp.) ◆ damané cont (gad.) Ⓘ chiedere conto Ⓓ Rechenschaft verlangen ◇ a) le Cil te dará impede me n bun pere, che t’ama teneramënter zënza dübe, […] te damanará scrupolosamënter cunt de me ‘l Ceìl t’ darà impede me ‘ng bung pere, che t’ ama tenerament’r zenza dubbio, […] tè d’amanarà scrupulosament’r cunt d’mè DeclaraJM, SantaGenofefa1878:69 (Badia) ◆ en chest cont (gad., grd., fas., MdR) Ⓘ in ciò, in quanto a ciò Ⓓ hierin, diesbezüglich ◇ a) N chësc cont, al bën rejon; / N chësc cont,