Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/230

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


compré
195


plimënc Spo i ē’le gnu pro i rittri ch’la conesceō denant, a i fa i complimentg’ DeclaraJM, SantaGenofefa1878:99 (Badia).

compliment (fas., fod., LD) ↦ compliment.

complimënt (gad., Badia, MdR) ↦ compliment.

complimento (amp.) ↦ compliment.

complimont (mar.) ↦ compliment.

compone Ⓔ it. comporre x lad. pone 6 1833 compòst p.p. m.sg. (DeRüM, AldìNiaSignurCurat1833-1995:263)
gad. compone fas. componer fod. compone amp. compone LD compone MdR compone
v.tr. Ⓜ compon, componon, componù
formare un tutto unico mettendo insieme più parti o elementi (fas. R 1914/99; DILF 2013) Ⓘ comporre, unire Ⓓ zusammenfügen, zusammenstellen ☝ mete adum
p.p. come agg. Ⓜ componù, componus, componuda, componudes
costituito da varie parti o elementi (gad. DLS 2002, fas. DLS 2002; DILF 2013, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ composto Ⓓ zusammengesetzt ◇ a) Chilò stéssen pa frësć! Ći foss pa le militare, sc’ ël ne foss compost che de ria jënt. Quilò stessaǹ pa frësc! Çhi foss pa le militare, ŝ’ ël ne foss compòst che de ria ĝënt. DeRüM, AldìNiaSignurCurat1833-1995:263 (MdR).

compone (gad., fod., amp., LD, MdR) ↦ compone.

componer (fas.) ↦ compone.

comportà (col.) ↦ comporté.

comportar (bra., moe.) ↦ comporté.

comporté Ⓔ it./ven. comportare ‹ COMPORTĀRE (Gsell 1990b:368) 6 1875 comportè (PescostaC, DecameronIXCor1875:653)
gad. comporté mar. comporté Badia comporté grd. cumpurté fas. comportèr bra. comportar moe. comportar fod. comporté col. comportà LD comporté
v.tr. Ⓜ comporta
soffrire, subire, spesso con coraggio o rassegnazione (gad., grd. L 1933; Ma 1953; F 2002, fas. R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DILF 2013, fod.) Ⓘ sopportare, comportare Ⓓ ertragen, erdulden ◇ a) perché con l’emparar da te ió posse comportar pazientementer la mia perché co̬ll’ imparar da te iò̬ posse co̬mportar pazientementer la mia RifesserJB, DecameronIXBRA1875:649 (bra.); b) che tö me ensëgni, coche tö sofrësces i torc, che iu aldi, che te vën fac a te, acioche con l’emparé da te, iu poi comporté con pazionza le mio (tort) cho tö me insęgnes, cò che tö soffrežes i tǫrtg, cho ju alde, che te vegn fatg a te, aććochè cǫlle imparè da te, jù posse conporte con paziǫnza le mi (tǫrt) PescostaC, DecameronIXMAR1875:650 (mar.); c) che te m’insëgnes, coche tö sofrësces chëres ch’i aldi, che te vëgn fates a te, acioche cun l’imparé da te iö pois comporté cun paziënza la mia chẹ tẹ m’insågnes, co che tö soffråžes callẹs ch’i alde, che te vågn fattes a te, aććòche coll’ imparè da te jö posse comportè con påziånza la mia PescostaC, DecameronIXCor1875:653 (Badia); d) acioche cun l mparé da te ie posse cumpurté pazientamënter la mia åcco̱chę cull’ imparè då te ię po̱sse cumpurtè påzięntåmęntęr lå mia RifesserJB, DecameronIXGRD1875:654 (grd.); e) perché col mparé da ti, mi posse comporté con pazienza la mia perchè coll’ imparè da te, mi posse comporte con pazienza la mia PescostaC, DecameronIXFOD1875:655 (fod.).

comporté (gad., mar., Badia, fod., LD) ↦ comporté.

comportèr (fas.) ↦ comporté.

composizion Ⓔ it. composizione ‹ COMPOSITIŌ (EWD 2, 247) 6 1878 composiziungs (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:85)
gad. composiziun Badia cumposiziun grd. cumposizion fas. composizion fod. composizion LD composizion
s.f. Ⓜ composizions
sistemazione più o meno definitiva di elementi nell’ambito di una struttura (gad. A 1879; Ma 1950; P/P 1966, grd. F 2002; DLS 2002, fas. DLS 2002; DILF 2013, fod. DLS 2002; Ms 2005, LD DLS 2002) Ⓘ composizione Ⓓ Zusammenstellung, Zusammensetzung ◇ a) Deplü ciafâl tröpes composiziuns de lëtres, che spirâ i plü nobli sentimënc d’amur D’plou ceaffāle trouppes composiziungs d’lettres, che spirā i plou nob’li sentimentg’ d’amur DeclaraJM, SantaGenofefa1878:85 (Badia).

composizion (fas., fod., LD) ↦ composizion.

composiziun (gad.) ↦ composizion.

compra Ⓔ deriv. di compré (EWD 2, 353) 6 1844 conpra (DemenegoG, LodeMasciza1844-1929:114)
gad. cumpra grd. compra fas. compra fod. compra amp. conpra LD compra
s.f. Ⓜ compres
atto dell’acquistare (gad. A 1879; DLS 2002, grd. F 2002; DLS 2002, fas. R 1914/99; DLS 2002; DILF 2013, fod. Pz 1989, amp., LD DLS 2002) Ⓘ acquisto Ⓓ Beschaffung, Einkauf ◇ a) De ra moda d’ingrassà, / de na conpra, d’un barato, / Voi scomete, ch’el i dà / su sti afare ‘l scaco mato. Dera mòda d’ingrasà, / de na conpra, d’un barato, / Voi scomete, ch’el i da / su sti afare ‘l scaco mato. DemenegoG, LodeMasciza1844-1929:114 (amp.).

compra (grd., fas., fod., LD) ↦ compra.

comprà (col.) ↦ compré.

comprar (bra., moe.) ↦ compré.

compré Ⓔ COMPARĀRE (EWD 2, 352) 6 1763 comprè ‘emo’ (Bartolomei1763-1976:75)
gad. cumpré mar. cumpré Badia cumprè grd. cumpré fas. comprèr bra. comprar moe. comprar fod. compré col. comprà amp. cronpà, conprà LD compré MdR comprè
v.tr. Ⓜ compra
fare proprio con il pagamento del prezzo richiesto o convenuto (gad. B 1763; A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; T 1934; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; Q/K/F 1982; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ acquistare, comprare Ⓓ kaufen ◇ a) Dì pu mé a Mariëusa: / Va y gëura su la bëursa, / Compra cie che ie bel y bon, / Porta su y nëus maion. Di pu me a Mariëusa: / Va i gëura su la bëursa, / Kompra cie ke ie bel i bon, / Porta su i nëus majon. PlonerM, GratulazionMahlknecht1813-1915:63 (grd.); b) Te compres demà de te burć ćiavai da la vita lungia e da le col sotì; chi ne vè nia ëi; t’en mësses comprè de tai da n bel col gros, e da la vita bela cürta. Sö n chëst và le mercadant e en compra indô un ch’i mör inte otedé. Te compres demà de tä burtg çhiavai da la vita lungia e da le còl sotti; chi ne vè nìa ëi; t’ eǹ mësses comprè de tai da ‘ǹ bel col gròs, e da la vita bella cürta. Seu ‘ǹ quëst va le mërcadant e eǹ compra indò uǹ ch’i meur int’ ott[e]dé. DeRüM, MercadantCiavai1833-1995:273 (MdR); c) B. Cogne jir ja Sèn Jan a me comprar na vacia B. Cognö schir scha sen Schan a mö comprar n’vatschô ZacchiaGB, DescorsFascegn1858*:1 (bra.); d) chësc no poss’ ie fé, che po degun guant me jiss a drët, y de me n cumpré de nuef no é l muet chëst no pòss’ jö fè, che pò deguŋ guànt më s̄is a drèt, y de mën cumprè de nuef nòn hè ‘l muet VianUA, JanAmalà1864:200 (grd.); e) Compré ades biava, forment, sorech in Agort, paghé dazio a Caprile e in Colaz Comprè adess biava, forment, sorec in Agord, paghè dazio a Caprile e in Collaz AgostiniM, Dialogo1870*-2013:431 (col.); f) E par chi che patisce / E che à biśoign de conprà, / I ciapa e istituisce / Senzoutro el marcà. E par chí che patisce / E che á bisogn de comprá, / I ciappa e istituisce / Senz’autro el marcá. Anonim, Monumento1873:2 (amp.).