Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/1104

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


vita
1069


gad. vita mar. vita Badia vita grd. vita fas. vita caz. vita bra. vita fod. vita amp. vita LD vita MdR vita
s.f. Ⓜ vites
1 la condizione di chi è vivente (gad. B 1763; A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; Mj 1929; C 1986; Q/K/F 1988; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ vita Ⓓ Leben ◇ a) Grof Sigfrid, ciavalier de gran valüta, de sentimënc nia basc y bel de porsona, i á salvé la vita tl moscedoz dla batalia al düca de Brabant Grof Sigfrid, cavalier de grang valuta, de sentimentg’ nia basc’, e bell de persona, i ha salvè la vita t’ l muscedōz d’la battaglia al duca de Brabante DeclaraJM, SantaGenofefa1878:3 (Badia)
2 periodo di tempo tra la nascita e la morte (gad. B 1763; A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; Mj 1929; Q/K/F 1988; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ vita ◇ a) la sëul’ grazia, ch’ël ëssa da damandé a Die, fossa d’i slungë la vita fin a tant, ch’ël pudëssa paië i debic. la sœul grazia, k’ œl avœssa da damandè a Dìœ, fossa d’y schlungiè la vita fin a tant, k’ œl pudæssa pajè i debitg. PlonerM, Erzählung5GRD1807:47 -48 (grd.); b) Prëii ch’Idî nes le conserves / Y de le perde al nes straverdes / ch’al i dais dër vita lungia / ch’al sides ai gragn, ai pici dlungia. Prai ch’Iddi n’es El conserve / E d’Al perdë al n’es straverde / ch’Al i dì dar vita lungia / ch’Al sì ai grain, ai pitsi dlungia. PescostaC, SonëtCoratBadia1852:2 (Badia); c) la sora grazia, che al ess da damané da Dio, foss de i arlungé la vita fina tant, che al podess paié i debic la sora grazia, ch’el es da damanè da Dio, foss de i arlungié la vita fiŋ a taŋt, ch’ël podess payè i debitŝ PlonerM, Erzählung5MAR1856:26 (mar.); d) l ava na grazia sola da i domandà al Signor che ‘l i slongasse ra vita tanto da podé pagà śo ra debites. ‘l ava na grazia sola da i domandá al Signor che ‘l i slongasse ra vita tanto da podé pagá só ra debites. PlonerM, Erzählung5AMP1856:26 (amp.); e) la sola grazia, che l volëssa damané al Signour, fossa de i slungé chësta vita, fin che l podëssa paié i debic. la sola grazia, ch’el volassa damané al Signour, fossa de i slungié quësta vita, fiŋ ch’el podessa paye i debitŝ. PlonerM, Erzählung5FOD1856:27 (fod.); f) Zeche fora de mia vita Zöcö fora dö mia vita. ZacchiaGB, ZecheVita1858*:1 (bra.); g) No ‘l é bon in vita soa / Mai inze busc de se ciatà / Ma dei outre inze ra coa / El và senpre a se cuzà. No le bon in vita soa / Mai inze busc de se ciatà / Ma dei autre inze ra còa / El va sempre, a se cuzà. Anonim, ManageriaComunal1873-1973:33 (amp.)
3 periodo in cui si svolgono attività caratteristiche (gad. B 1763; A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; Mj 1929; C 1986; Q/K/F 1988; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ vita Ⓓ Leben ◇ a) N uem bradlova ala supeltura de si fëna […]. No bradlé, dij l ujin, che vosta vita no fova pu no auter che zanca y zera. Un’ uem bràdlòva alla sepultura dè si fënna […]. No bràdlè, diŝ l’us̄iŋ, che vòsta vita no foà pu no, auter che zànca e zèra. VianUA, SepulturaFëna1864:196 (grd.); b) Dl Prou la vita ëis scomencé / Sides en Cil Osta gran mercé. D’l Prò la vita ais’ scomencè / Sì in Ceil Osta grang mercè. DeclaraJM, MaringSopplà1878:4 (Badia)
4 la realtà, l’esperienza del mondo in cui si vive (gad. B 1763; A 1879; A 1895; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; Mj 1929; C 1986; Q/K/F 1988; DLS 2002, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ vita Ⓓ Leben ◇ a) ie ve prëie cun fidanza d’armé mi cuer dëibl cun na gran pazienza a supurté i travaies de chësta vita, per sudesfazion de mi picëi je ve preje cun fidanza d’arme mi cuer deibl c’ una gran pazienza a superte i travajes de chesta vita, per sodisfazion de mi pichiej RungaudieP, LaStacions1813-1878:90 (grd.); b) Mineste che Domenedie n’alse menè degun desplajëi a de te’ jënt, despò ch’ël i à na ota provedü de tütes les comoditês e delizies de chësta vita? Mineste che Domenedie n’alse mené deguǹ deŝplasëi a de tä ĝënt, despò ch’ël i ha ‘na óta provedü de tüttes les comodités e delizies de questa vita? DeRüM, AldìNiaSignurCurat1833-1995:261 (MdR); c) Robes plu stranies - fossa mo fé manies / O gor jì en slita - po! na tèl vita / Do l patolon - i fé l’impianton / Stradiaol maladet - chest fossa sclet. Robes plu stranies - foss mo fè manies / O gor xi ‘n slitta - po! ‘na tel vita / Do ‘l pattolong - i fè l’impiantong / Stradiaol maladett - chesc fossa sclet. BrunelG, OccasioneNozza1860*-2013:368 (bra.); d) Te chël paesc fovel n’ëila, che dajova scandul cun si stleta vita. Te chëll pais̄ foa’l un’ ëila, chë das̄òva scàndul con si sclötta vita. VianUA, Madalena1864:193 (grd.)
5 storia della vita di una persona (gad., grd. G 1879; G 1923, fas. R 1914/99) Ⓘ biografia Ⓓ Lebensbeschreibung, Biographie, Leben ◇ a) Siur Bacher á dé ala stampa atri bi libri en bel talian saurí da intëne, mo la vita de S. Genofefa en ladin i é inzai restada tla pëna. Sior Bacher a dè alla stampa atri bi libri in bell taliang saurì da intenne, mo la vita de S. Genofefa in lading i è zai restada t’la penna DeclaraJM, SantaGenofefa1878:IV (Badia)
6 parte del corpo umano o di taluni animali, compresa tra fianchi e torso (gad. P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. Mj 1929; C 1986; Q/K/F 1988; DLS 2002, LD DLS 2002, MdR) Ⓘ vita Ⓓ Taille ◇ a) Ëla m’é massa strënta. / Üna viesta bëin fata mëss jì do la vita ëla. Ëlla m’é massa strënta. / Üna viesta bëiǹ fatta mëss ĝì dò la vita ëlla. DeRüM, MePortëiseViesta1833-1995:251 (MdR); c) La tousa era con mesa la vita fora de l’aga. La touschô erô con meza la vita fôra del aga. ZacchiaGB, ContieFasciane1858* (bra.); b) Despò àle, pro na vita tant cürta, le col massa lunch e sotì. Despò hale, prò ‘na vita tant cürta, le còl massa lung e sottì. DeRüM, Mercadant1833-1995:286 (MdR)
7 grande fatica (fas., fod. P/M 1985; Pz 1989; Ms 2005) Ⓘ faticaccia Ⓓ Mühsal ◇ a) E dassen per dir a ogneun la verità / Chele vite, che gio nesciugn se l’à durà E da seng per dir a ognùn la virità / Kelle vite, ke jo nesùng se l ha durà. BrunelG, MusciatSalin1845:1 (bra.)
en vita (gad. V/P 1998; DLS 2002, grd. DLS 2002, fas., fod. DLS 2002, amp. DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ vivo, in vita Ⓓ lebendig, am Leben, lebend ◇ a) che ess dit fora di dënz bel tler a Scior Tita / ch’al sides mort bele plü ores, ch’al ne sides plü en vita ch’ess dit for di dënz bel tler a Scior Tita / ch’al sî mort bel’ plö ores, ch’al ne sî plö in vita PescostaC, BracunCoz1853-1994:226 (Badia); b) chësc alincontra cherdove ie perdù, y l é inò giatà, ie l tenive per mort, ma l ie mo n vita chëst all’ incontro cherdòve jö perdù, y l’hè inò giatà, jö ‘l tënive per mòrt, ma ‘l jè mò in vita VianUA, FiProdigo1864:193 (grd.); c) maraveà a veder