Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/1061

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


una
1026


la una de not i se n part / Ognun lo veit, beng tart BrunelG, MusciatSalin1845:7 (bra.)
2 sottintende ‘vicenda’ o ‘storia’ (grd.) Ⓘ una Ⓓ eine ◇ a) Po n es mo una da passé, / Te muesses mo la damandé / A seniëur Cristl - cëla vé! Po n’es mo una da passè, / Te muesses mo la damandè / A seniëur Kristl - ciëla ve! PlonerM, BepoMahlknecht1821*-1915:59 (grd.)
una che… l’autra che (MdR) Ⓘ da un lato… dall’altro Ⓓ einerseits… andererseits ◇ a) Intant osservi bele da tüa lëtra, che ël serà püch da fà, üna che le priesc me pê massa alt, l’atra che te n n’as bele venü zacotanć a Signur N. Intant osservi bel[e] da tüa lëttra, ch’ël serà püc da fà, üna che le pri[e]ŝ me pè massa alt, l’atra che te ‘ǹ n’has bel[e] vennü zacotantg a Signur N. DeRüM, LëtraCataloghLibri1833-1995:286 (MdR).

una (grd., fas., fod., amp.) ↦ una.

üna (Badia, MdR) ↦ una.

undejim 6 1813 undecima f. (RungaudieP, LaStacions1813-1878:91)
grd. undejim
num. Ⓜ undejims, undejima, undejimes
corrispondente al numero undici in una successione o in una classificazione (grd.) Ⓘ undicesimo Ⓓ elfter ◇ a) V’adore pra chësta undejima Stazion, mi oml Gejù, metù y ntlaudà sul lën dur dla Crëusc V’adore pra chasta undecima Stazion, mi om’l Gesu, metù j inclaudà sul läng dur della crousch RungaudieP, LaStacions1813-1878:91 (grd.)

undejim (grd.) ↦ undejim.

undesc (grd., fas., moe., fod., amp., LD) ↦ unesc.

ündesc (MdR) ↦ unesc.

undò (bra.) ↦ endò.

uneré (grd.) ↦ onoré.

unesc Ⓔ ŪNDECIM (EWD 7, 223) 6 1763 unesch ‘undecim’ (Bartolomei1763-1976:104)
gad. önesc mar. önesc Badia ünesc grd. undesc fas. unesc, undesc caz. unesc bra. unesc † moe. undesc fod. undesc amp. undesc LD undesc MdR ündesc
num.
numero composto da una decina e una unità (gad. B 1763; A 1879; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; R 1914/99; DA 1973; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; T 1934; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; C 1986; Q/K/F 1988; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ undici Ⓓ elf ◇ a) un e doi, trei e un cater e set undesc un ö doi, trei ö un catter ö set undesch ZacchiaGB, Scola1858*:1 (bra.); b) Col dài un inporto / De undesc zento fiorine; / Apò co i ‘l à scorto / Chi sote che vien prime. Col dai un importo / De undesczento fiorine; / Appó co i l’á scorto / Chí sotte che en prime. Anonim, Monumento1873:2 (amp.)
s.m. pl.
undicesimo giorno di un mese (fas.) Ⓘ l’undici Ⓓ am Elften ◇ a) Mo ai undesc de chest meis / Me n’é durà giusta teis; / Da la una o da le doi de not / Sente n sciusciur desche n teremot. Mo ai undeš de kist meis / Me ne durà justa teis; / Dala una o da le doi de not / Sente ‘n šušùr deske n terremót. BrunelG, MusciatSalin1845:2 (bra.)
s.f. pl.
le ore undici del mattino, le ore ventitre (fas. DILF 2013, MdR) Ⓘ undici Ⓓ elf Uhr ◇ a) Oh no, perćì che ne jun mai dant les ündesc, o les dodesc a dormì. O nò, perçhì che ne ĝiuǹ mai dant les ündeŝ, o les dodeŝ a dormì. DeRüM, AvëiseVöiaBëire1833-1995:237 (MdR); b) Stae chiec i preves, l fasc ben! - / Se se confesse dò le unesc, / O domesdì, e dapò lunesc / Se se ordenee, se fasc besegn. Stae chietg i preves, ‘l fas beng! - / Se se confesse do le unes, / O domesdì, e dapò lunes / Se se ordenee, se fas beseng. BrunelG, CianzonJentBona1856-2008:250 (bra.).

unesc (fas., caz.) ↦ unesc.

ünesc (Badia) ↦ unesc.

unesc † (bra.) ↦ unesc.

unest (grd.) ↦ onest.

unestà (grd.) ↦ onesté.

unëur (grd.) ↦ onour.

unfat Ⓔ comp. di un + fat (GsellMM) 6 1864 uŋ fàtt (VianUA, LaurancVinia1864:194)
gad. anfat mar. anfat Badia anfat grd. unfat fas. unfat fod. anfat LD unfat
avv.
in ugual misura, allo stesso modo (gad. A 1879; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. Pe 1973; P/M 1985; DLS 2002; Ms 2005, LD DLS 2002) Ⓘ uguale Ⓓ gleich ◇ a) Canche l ie stat l’ëura de fé vëies à l patron cumandà a si sciofer, ch’ël dëssa dé a uniun unfat, cioè na munëida. Càŋchè ‘l jè stàt l’ëura de fè vëjes hà ‘l patron cumandà a si ŝòffer, ch’ël dëssa dè a ugn’ uŋ uŋ fàtt, ciòè na munëida. VianUA, LaurancVinia1864:194 (grd.); b) No mi bun möt, cina ch’i sun fedei y da bëgn, Idî nes ama dagnora anfat No mi bung mutt, cina ch’i sung fedeli e da bengn’, Iddì nes ama dagnara angfatt DeclaraJM, SantaGenofefa1878:54 (Badia).

unfat (grd., fas., LD) ↦ unfat.

unguent Ⓔ it. unguento (EWD 7, 225) 6 1864 unguent (VianUA, Madalena1864:194)
grd. unguent † caz. unguent bra. unguent
s.m. Ⓜ unguenc
preparazione farmaceutica o cosmetica di consistenza molle (grd., caz. A 1879; Mz 1976, bra. R 1914/99) Ⓘ unguento Ⓓ Salbe ◇ a) y chëst’ëila m’à lavà i piesc cun si legrimes, y m’à ont cun n unguent scialdi cër. y chëst’ëila m’hà lavà i pièŝ con si lègrimes, y m’hà ont con un’ unguent ŝàldi tgèr. VianUA, Madalena1864:194 (grd.).

unguent (caz., bra.) ↦ unguent.

unguent † (grd.) ↦ unguent.

uni (grd.) ↦ vigni.

uní (gad., mar., Badia) ↦ unì.

unì Ⓔ it. unire ‹ ŪNĪRE (EWD 7, 225) 6 1878 unis p.p. m.pl. (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:8)
gad. uní mar. uní Badia uní grd. unì fas. unir fod. unì LD unì
v.tr. Ⓜ unesc
congiungere tra loro due o più cose in modo da formare un insieme (gad. P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002, fas. R 1914/99; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. Pe 1973; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, LD DLS 2002) Ⓘ unire, collegare Ⓓ verbinden, vereinigen
p.p. come agg. Ⓜ unis, unida, unides
legato da un rapporto di solidarietà o da vincoli di natura giuridica, civile o religiosa (gad.) Ⓘ unito Ⓓ vereint ◇ a) Unis ad Ël ne n’unse bria de tremoré Unīs ad El nen ungſe bria de tromorè DeclaraJM, SantaGenofefa1878:8 (Badia).

unì (grd., fod., LD) ↦ unì.

unì (grd.) ↦ vegnì.

unicamenter Ⓔ it. unicamente 6 1878 unicament’r (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:24)
gad. unicamënter Badia unicamënter
avv.
esclusivamente (gad. P/P 1966) Ⓘ unicamente, soltanto Ⓓ ausschließlich, nur ◇ a) Rencurela sciöche n gran tesur, tëgnela da düc ascognüda, y unicamënter en man a mi om i la consegnaraste a so ritorno. Rincurla sceoucche ‘ng grang tesoro, tengn’la da duttg’ ascognuda, e unicament’r im mang a mi om ila consignaraste a so ritorno. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:24 (Badia).