Page:Vocabolardlladinleterar.pdf/1044

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.


travers
1009


gad. tratan Badia tratan, tan † grd. tratan fod. tratánt LD tratant
avv.
in questo, in quello stesso tempo, nel frattempo (gad. DLS 2002, grd. L 1933; Ma 1953; F 2002, fod. P/M 1985; DLS 2002; Ms 2005, LD DLS 2002) Ⓘ frattanto, intanto Ⓓ inzwischen, unterdessen
tratant che (gad., fod. Ms 2005) Ⓘ mentre Ⓓ während ◇ a) "Bela, sciöche de n angel, é tüa cira da rí, caro mi fi", dijôra, tan ch’ara s’ le strenjô al piet "Bella, sceoucche deng’ angel, è tua ceira da rì, caro mi fi", dijela, tang, ch ella s’ l strensceō al piete DeclaraJM, SantaGenofefa1878:19 (Badia).

tratant (LD) ↦ tratant.

tratánt (fod.) ↦ tratant.

tratar (bra.) ↦ traté.

traté Ⓔ TRACTĀRE (EWD 7, 161) 6 1763 trattè ‘tracto’ (Bartolomei1763-1976:103)
gad. traté mar. traté Badia tratè grd. traté fas. tratèr caz. tratèr bra. tratar fod. traté amp. tratà LD traté
v.tr. Ⓜ trata
1 comportarsi in un determinato modo nei rapporti con altra persona (gad. B 1763; A 1879; Ma 1950; P/P 1966; V/P 1998; DLS 2002, grd. A 1879; G 1879; G 1923; L 1933; Ma 1953; F 2002; DLS 2002, fas. A 1879; G 1879; R 1914/99; Mz 1976; DLS 2002; DILF 2013, fod. A 1879; Pe 1973; P/M 1985; Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. A 1879; C 1986; DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ trattare Ⓓ behandeln ◇ a) Gé no son degn d’esser chiamà tie fi; trateme come un di tie famees. Je no son degno d’esser c’glamá to fí; trateme come un dei tie famées. HallerJTh, FigliolProdigoCAZ1832:145 (caz.); b) L’unica porsona ch’al i desmostrâ respet y amur fora de mosöra, ê Genofefa, por chësc le tratâra ëra cun dignité y sodëza L’unica persona, ch’el i desmostraa respett e amur for de meſura, ē Genofefa, pur chesc’ ‘l trattala ella cung dignitè e sodezza DeclaraJM, SantaGenofefa1878:11 (Badia); c) Chiló pronta, o Signur, trateme en ci manira ch’orëis, madër ne me tolede osta grazia Chilò pronta, o Signur, trattemme in ci maniera ch’oreis, madèr nè mè tollede osta grazia DeclaraJM, SantaGenofefa1878:15 (Badia)
2 discutere, esporre, sviluppare un tema, un argomento (grd. F 2002, fas. R 1914/99; DILF 2013, fod. P/M 1985; Ms 2005, amp.) Ⓘ trattare Ⓓ behandeln ◇ a) Beśen prima che ve dighe / Sun cie che voi tratà; / Non é robes mia da ride, / Ne gnanche da scherzà Besen prima che ve dighe / Sun cié che voi trattà; / No n’é robes mia da ride, / Ne gnanche da scherzá Anonim, Monumento1873:1 (amp.)
se traté de (gad. DLS 2002, grd. F 2002; DLS 2002, fas. DLS 2002; DILF 2013, fod. Pz 1989; DLS 2002; Ms 2005, amp. DLS 2002, LD DLS 2002) Ⓘ trattare Ⓓ sich handeln um ◇ a) Co se trata del piovan, / Ben, o mal, na fre de moto / Fejo anch’ ió par anpezan. Co se trata del Piovan, / Ben, o mal, ‘na fre’ de moto / Fego anch’ jò par ampezzan. ZardiniB, Rudiferia1852:1 (amp.).

traté (gad., mar., grd., fod., LD) ↦ traté.

tratè (Badia) ↦ traté.

trategnì Ⓔ it. trattenere 6 1878 s’ trattignì (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:38)
gad. tratigní Badia tratigní fod. trategnì
v.tr. Ⓜ trategn, trategnon, trategnù
far rimanere qualcuno in un luogo, invitandolo a fermarsi; fare indugiare qualcuno, causandogli una perdita di tempo o un ritardo (gad., fod. Pz 1989; Ms 2005) Ⓘ trattenere Ⓓ aufhalten ◇ a) Sëgn ater ne savessi pa plü da ves dí; / Pordenede sc’ i ves á massa dî tratigní. Sagn attr ne savessi pa plö da ves dì; / Perdonede s’i ves ha massa dì trattignì. PescostaC, MëssaPescosta1879:8 (Badia)
se trategnì (gad.) Ⓘ trattenersi Ⓓ verweilen ◇ a) Porater, o mi Dî, le podëi se tratigní cun Os, é sigü felizité infinitamënter maiú Pur at’r, o mi Dì, ‘l pudei s’ trattignì cung Os, e sigù felizitè infinitamentr majù DeclaraJM, SantaGenofefa1878:38 (Badia); b) Fin ales lamentaziuns, y tratëgnete t’atri pinsiers. Fing alles lamentaziungs, e trattengn’ te in t’atri pingsirz. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:96 (Badia).

trategnì (fod.) ↦ trategnì.

trateniment Ⓔ it. trattenimento 6 1878 trattenimentg’ (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:42)
gad. tratenimënt Badia tratenimënt
s.m. Ⓜ tratenimenc
serie di motivi gradevoli offerti come passatempo (gad.) Ⓘ intrattenimento Ⓓ Unterhaltung ◇ a) Ci plajëi y confort, ci bi tratenimënc ne m’él resté ince te chësc bosch. Ci plajei e confŏrt, ci bi trattenimentg’ n’m’elle restè incie t’ chesc bosc. DeclaraJM, SantaGenofefa1878:42 (Badia).

tratenimënt (gad., Badia) ↦ trateniment.

tratèr (fas., caz.) ↦ traté.

tratigní (gad., Badia) ↦ trategnì.

tratöra (gad.) ↦ tratura.

tratura Ⓔ TRACTŪRA (EWD 7, 162) 6 1813 tratura (PlonerM, GratulazionMahlknecht1813-1915:61)
gad. tratöra Badia tratüra grd. tratura
s.f. Ⓜ tratures
il fatto e il modo di trattare o di essere trattati, come comportamento verso persone o animali in determinati casi (gad. Ma 1950; P/P 1966, grd. L 1933; Ma 1953; F 2002) Ⓘ trattamento Ⓓ Behandlung ◇ a) Al bambin al dat tratura / Y ova na gran cura. / A Gejù al dat la spëisa, / Che l maiova pra si mëisa. Al bambin al dat tratura / I ova na gran kura. / A Geſhù al dat la spëisa, / Ke l majova pra si mëisa. PlonerM, GratulazionMahlknecht1813-1915:61 (grd.).

tratura (grd.) ↦ tratura.

tratüra (Badia) ↦ tratura.

travai Ⓔ it. travaglio 6 1813 travaies pl. (RungaudieP, LaStacions1813-1878:90)
grd. travai bra. travai
s.m. Ⓜ travais
angoscia, afflizione, pena (grd., bra. R 1914/99) Ⓘ travaglio Ⓓ Sorge, Qual ◇ a) ie ve prëie cun fidanza d’armé mi cuer dëibl cun na gran pazienza a supurté i travaies de chësta vita je ve preje cun fidanza d’arme mi cuer deibl c’ una gran pazienza a superte i travajes de chesta vita RungaudieP, LaStacions1813-1878:90 (grd.).

travai (grd., bra.) ↦ travai.

travalié Ⓔ it. travagliare 6 1878 travaliè (DeclaraJM, SantaGenofefa1878:96)
gad. travalié Badia travalié
v.intr. Ⓜ travalieia
essere oppresso da grave e persistente disagio fisico o psichico, soffrire (gad. P/P 1966) Ⓘ travagliare Ⓓ leiden ◇ a) Porater bëgn che scarmetina dal patí, y dal travalié, te vires impó; porcí che na porsona da bëgn soporta les tribolaziuns! Pur at’r bengn’ che scarmettina dal patì, e dal travaliè, t’ vīs impò; purcicche na p’rsona da bengn’ sopporta les tribulaziungs! DeclaraJM, SantaGenofefa1878:96 (Badia).

travalié (gad., Badia) ↦ travalié.

travardé (MdR) ↦ stravardé.

travars (col.) ↦ travers.

traveres (Badia) ↦ travers.

travers Ⓔ TRĀNSVERSUS (EWD 7, 164) 6 1763 traversch ‘transversum’ (Bartolomei1763-1976:104)
gad. travers mar. travers Badia traveres grd. traviers fas. tra-