Dążność do kształcenia się jest w naszych czasach tak powszechną, że niema prawie rodziny, któraby, mając jakąkolwiek możność po temu, nie oddała dzieci do szkół, lub nie zapewniła im nauki w domu. Możnaby stąd wnieść, że ukształcenie jest u nas rzeczą dość pospolitą. Jakoż wielu jest, którzy niemałym kosztem i kilkoletniem wyłączeniem z interesów i zajęć rodziny zdobywają pewien zapas wiadomości, opatrzony patentem. Te odkładają się potem na stronę, jako nic wspólnego z życiem niemające. Są inni, którzy wynieśli z nauk zasób praktyczny: gruntowną znajomość arytmetyki, ortografji i kaligrafji, jednego lub dwu języków obcych. Można z tem dostać posadę w biurze albo sklepie, mieć kawałek chleba, a o to głównie chodzi. Ale na cóż w takim razie przydały się historja, literatura i inne przedmioty, niemające bezpośredniego, praktycznego zastosowania? Istotnie znajdują się tacy, coby je chętnie z programatu szkolnego wykreślili. Dlaczego przecież nie nazywamy ukształconym człowieka, zawodową tylko posiadającego wiedzę? Dlaczego śmiesznieby brzmiało: „to człowiek ukształcony, ślicznie robić umie sprzęty, piec bułki i t. p.?“. Czy dlatego, że ta umiejętność w rękach siedzi, nie w głowie? Bynajmniej, każde rzemiosło głowy potrzebuje i zamiłowania pewnego, t. j. oddania i wytężenia sił umysłowych, inaczej partactwem będzie. Dlaczegóż? Niech odpowie sama etymologja wyrazu: ukształcenie. Posiada człowiek zarodki różnych zdolności, różnych sił duszy i ciała, ale trzeba rozwinąć je, aby istota niemi obdarzona przybrała kształt człowieka, odpowiadała w zupełności pojęciu zawartemu w tej nazwie. Słowem, ukształcenie ma stworzyć ideał człowieka. Nie będzie tego, jeśli któregokolwiek z pomienionych zarodków zaniedbamy; jeśli inne wybujają, będziemy mieli wykształcenie skrzywione, jednostronne, jak to n. p. widzimy u bokserów angielskich, co tylko siłę mię-
