Page:Progreso - 3a yaro.pdf/627

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has been proofread.
597
VERBALA SISTEMO

gas persono e nombro en la verbo, la angla nur en la prezento e nur parte, e ne mem en omna verbi (I can, he can, we can, e c.) ; anke la franca nun en multa kazi havas la sama formo por ante distingita personi e nombri (j’aime, tu aimes, il aime, ils aiment sonas idente). Ta simpligo esas reale progreso, pro ke tamaniere on expresas nur unfoye to quo ante expresesis dufoye. Pri linguo artificala omni anke semblas konkordar, ke persono e nombro devas distingesar ne en la verbo, ma en la subyekto, ube li havas lia logikala plaso.

Restas do quale expresenda (1) tempo, (2) modo, (3) aktivo e pasivo. La tri devas povar kombinesar, quankam ne omna kombini esas egale necesa.

1. Tempo (ed aspekto).

Se ni konsideras la nacionala lingui, ni vidas ke ne mem la tri tale-dicita simpla tempi esas absolute necesa ; existas lingui sen ula tempo-distingo en la verbi, ed en altri to quo nomesas generale en la gramatiki « tempi » expresas reale altra kozi (komenco, kontinueso, stando, duro e c., generale « aspekto ») plu kam tempo ipsa. Vera futur-formo existas en romanika lingui, ma nek en slava nek en germanika lingui. Germane on preske sempre en konverso uzas la prezento (ich komme morgen) ; ich werde kommen esas libratra (paperatra) ed expresas min juste futuro kam supozo, quale on vidas per sa aplikeso a supozi pri la nuna o pasinta tempo : er wird schlafen (probable il dormas) ; er wird schon gekommen sein (me supozas ke il ja venis). En angla on uzas will e shall, verbi qui origine expresis volo e devo, do nur nerekte povas servar por la futuro, quankam nun la originala signifiko tre palijis ; en un kombino on mem uzas la pasinto por expresar balda futuro : it is time you went to bed !

Malgre la diverganta kustumi di la nacionala lingui, omni certe konsentos ke esas necesa en artificala linguo havar la posibleso expresar la tri simpla tempi : prezento, pasinto e futuro. Probable omni anke dicos ke plusquamperfekto (j’avais battu, I had beaten, ich hatte geschlagen) esas tote necesa ; probable anke « futuro exakta » sive « futur-perfekto » (j’aurai battu, I shall have beater, ich werde geschlagen haben). Ta du tempi esas « perfektigata » pasinto e futuro. Perfektigata prezento esas kelke min necesa, pro ke ol esas nefacile distingebla de simpla pasinto ; multa lingui ne distingas li nete : L. amavi ; F. il a battu grandaparte supresis il battit ; en Sudgermanio on vidas la sama tendenco. Ma se on trovas simpla moyeno por « perfektigar » la pasinto e futuro, e se to povas anke aplikesar a la formo quan on selektas por la prezento, esus kelkete stupida ne anke havar perfektigata prezento, nam la neevitebla difero inter la uzo en diversa landi ne povas nocar la kompreno.