Page:Progreso - 1a yaro.pdf/209

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has been validated.
195
PRI NIA VORTARO

neso, ne la teorial internacioneso, qua rezultas de la etimologio e de la linguistikal explori : nam on ne povas supozar, ke omnu havas linguistikal od etimologial konoci. On konsideris radiko quale apartenanta ad un linguo, nur kande ca radiko esas sat rekonocebla per la formo e per la senco. Sed, pro ke on serchas l’ internacioneso di la radiki, ne di la vorti, on konsideris radiko quale apartenanta a linguo, se nur ula derivajo di ta radiko apartenas ad ol, kun senco sat proxima de la senco internaciona di la radiko. (Nam omnu, qua savas bone sa propra linguo, povas rekonocar tala radiko, e mem a la min instruktiti la docanti di LI. povas rimarkigar la prezenteso di la radiko en sa derivaji, e furnisar a li, kun lecioneto di etimologio, mnemonika moyeno por memorar la senco di la radiko). Ta konsidero esas praktike tre grava, nam ofte, mem generale, la derivaji esas plu internaciona kam la radiki, e tale multe grandigas la internacioneso di olci. Li anke esas ofte plu konforma a l’ etimologial formo di la radiko, e do rivelas la formo max bona, ne nur ye teoriala, sed ye praktikal vidpunto (Ex. la radiko kaval esas nekontesteble plu internaciona, plu rekonocebla da omni, kam ĉeval, nam ol aparas mem en la franca en la derivaji cavale, cavalier, cavalerie, e c.).

Tamen la LI. pretendas nule a troa ciencozeso, qua esus kontra a sa praktikala skopo. Ol tute ne vizas pedante restaurar la formo primitiva di la radiki (latina, greka, sanskrita od indo-europala). Ol serchas nur la formo « mez-valora » inter la nuna nacionala formi, e konseque ol adoptas la radiko sub sa formo max evolucinta. Nam to esas konforma a la fonetikal legi ed a la tendenco generala di l’ evoluco, quan nulu povas kombatar sucese. On preferis do reguloze la moderna formo a l’ antiqua ; e se kelkafoye la formo adoptita esas formo primitiva ed etimologiala, quale por vidv, to venas simple de la fakto (sat rara) ke ta formo esas anke la formo « mez-valora » inter la nacionala nuna formi.

Ni anke tute ne tendencis proximigar la LI. a la latina, quale facis plura habila e ciencoza autori di LI., e quale facis Dro Zamenhof ipsa en 1894 (fakto qua pruvas, ke il havis koncio malmulte klara e ferma di la granda principo di internacioneso, qua tamen esas quaze l’ anmo di sa linguo !) Se la latina radiki