ku maranehanana ti kolotna waktu keur leutik keneh.
Saurna:
„Lamun ku urang ditengetan nepi ka kiwari masih aya keneh basana anu salah, tegesna anu tara dipake ku urang pribumi. Sawareh mah lain salah, ngahaja maranehanana nyieun aturan sorangan anu kadengena ku pribumi rada nyentug”.
Tapi urang pasar anu dasar bisa kana basa mah, anu kacida campurna jeung pribumi, sumawona nu meunang pangajaran ti sakola, nya teu kitu. Eta mah nu kitu teh urang pasar anu lumrah.
Paranakan Cina jeung sinyoh-sinyoh oge - lahiran Juragan Ardiwinata - nya kitu bae sok ngaruksak Basa Sunda. Ngan dumeh teu loba, teu sakumaha mata salempangna.
Anu ngaruksak Basa Sunda teh deui :
2. Urang Sunda anu kacida campurna jeung urang pasar, loba pisan anu pipilieun make basa jeung omongan anu teu rujuk kana hatena pribumi tea. Babakuna anu kitu the anu kurang budina, kurang pangajaranana, katambah ku bakat Sunda sok resep tuturut munding.
Kajaba ti nurutan the jeung, ditambah jeung sok nyarieunan sorangan basa lemes anu mangsa ayeuna rungseb keneh kadanguna ku menak-menak saperti dongki ka manten. . . jst.
3. Dalang, pantoen, djeung djoeroe dongeng.
Tah sakitu anu „alam” harita katingali ku Juragan Ardiwinata sok ngaruksak Basa Sunda.
Jisim kuring ngahaja make kecap ,,alam”, najan ti waktos Juragan Ardi nyerat eta karangan dongkap ka ayeuna tacan lami, nembe 11 tahun. Nanging najan jamana teu acan lami oge, ari robahna kaayaan mah kaetang loba kacida, teu benten sareng mentas ngalalakon aya winduna.
Dina karangan Juragan Ardiwinata anu dicarioskeun bieu di luhur, aya sababaraha kecap Basa Jawa anu diparulungan ku urang Sunda, lolobana rarobah tina asalna, sapertos ; hapa basamu jadi apia bamuk”.
Upami hiji bangsa mulung hiji kecap tina bangsa deungeun, biasa neker sok kitu, margi kaayaan anggota paranti ngadenge sareng paranti ngomong teu sami; ranjinganana anggotan paranti ngomong urang Sunda benten sareng anggota paranti ngomong urang Jawa; rasa anu nampanan sora teu sami; pendek aya rupi-rupi pisan bentenna. Ku hal eta tangtos pisan basa anu kenging mulung ti deungeun mimindengna sok benten sareng asalna.
Nanging anu sok kitu the sanes basa urang dieu bae, dengeun-dengeun oge nya kitu. Geuning Walanda oge nyebatna ,, kapur barus” bet kamfer ; urang perteges anu dongkap ka tanah Sunda dina tahun 1511, dina catetanana aya catetan ngaran tempat-tempat sareng kapangkatan di urang: Chiamo, Xacatra (Caravam), Chequede, Pondang, Daio, Pangue de Pate de Dama.
Mangga saha nu nginten yen eta teh:
- Chiamo karepna Cimanuk.
- Xacatra (Caravam) karepna Jaketra (Kalapa).
- Chequede karepna Cikande
- Pondang karepna Pontang.
- Dio karepna dayeuh (pangirana eta teh ngaran)
- Pangue de pate Dama karepna sang Adipati Demak.
Jadi nya sami bae sareng di urang, geuning Jan Pieterzoon Coen jadi Murjangkung.
Kajabi anu parantos ditataan ku Juragan Ardiwinata, dina alam ayeuna aya deui anu sok ngaruksak basa the, nyaeta anu sok ala nganggur tulas-tulis kana pustaka-mangsa Sunda, sungkan ngaji heula basana, da pangira Basa Sunda mah babari. Dina karanganana munggah galituk basa Malayu anyar ; pendiran sareng pamandangan paselang sikep terhadep dianggo nyarungsun Basa Sunda. Estuning matak rungseb panon kolot.
II. Basa Rundayan
Anu disebat Basa Rundayan ku jisim kuring, nyaeta basa-basa anu jaradina beh dieu, rundayanana basa asal tea, mencar dina saparantos ki Sunda hirup macakal sorangan, geus cumarita misah ti kolot, hirup patatangga jeung dulur-dulurna.
- Geura mangga bandingkeun sareng basa-basa Indonesia anu sanes, hal
