केंस कापप, नाखटां काडप, शीर मारप हे तांचे परंपरेन चलत आयिल्ले धंदे. तांच्यो बायलो वैजिणीचें काम करताल्यो.
नाभिक जातीक संस्कृत भाशेंत नापित अशें नांव आसून शतपर् ब्रह्मण, कात्यायन, श्रौतसूत्र आनी आश्र्वलायन गृह्यसुत्र ह्या ग्रंथांत हें नांव मेळटा. ऋग्वेदांत वप्ता हो शब्द ह्याच अर्थान मेळटा. उशनसान तांकां ब्रह्मण आनी वेश्या हांची संतती आनी पराशरान तांकां ब्राह्मण दादलो आनी शुद्र बायल हांची संतती मानल्या.
नाभिक लोकांत जायते पोटभेद आसून हिंदू आनी मुसलमान असोय एक व्हड भेद आसा. महाराष्ट्रांत तांकां चड करून न्हावी म्हणटात. सोलापूर-मराठवाडा वाठारांत तांकां वारिक आनी व्हराडांत म्हाली शें म्हणटात. तांचीं नांवां, आडनावां, देवकां आनी चालीरिती मराठ्यांवरीच आसात. कांयकडेन उच्च मराठ्यांचे जेवणावळींत म्हालो उदक वाडटा. नासिक आनी खानदेश ह्या वाठारांतले मराठा तांचें हातचें जेवण घेतात. तांचो पुरोयत ब्रह्मण आसता. ताच्या विश्र्वनाथ नांवाच्या एकाम्हाल्यान नापित पुराण नांवाचो एक ग्रंथ बरयला.
महाराष्ट्रांत म्हालो हो बलुतेदारांतलोच एक. ताका दर मनशाफाटल्यान दोन ते चार पायल्यो बलुते आनी केंस कापपाच्या दिसा एक भिकारी मेळटाली. चौल, शेंडी दवरप, लग्नां आदी सुवाळ्यांवेळार ताका खण – शिदो, व्होंट आनी रोखड पयशे मेळटले. सगळ्या बलुतेदारांत म्हाल्यांची अर्थीक स्थिती बरी आसताली. शारांत वा गांवांत काम मेळूंक लागिल्ल्यान गांवांतल्या म्हालो बलुतेदारांची संख्या उणी जाल्या. कांय म्हाले शेतीय करतात.
तांकां हेर कांय कामांय नेमून दिल्लीं आसात. कोल्हापूर जिल्ह्यांत देवाची पालखी व्हरपाचें काम तेच करतात. मराठावाड्यांत मशाल धरपाचें काम तांचेंच. सातारा जिल्ह्यांत नागपंचमीच्या दिसा ते मातयेचे नाग करून विकतात. नागांची सार्वजनीक पुजाय तेच करतात. तेखातीर तांकां पुजेचें उत्पन्न मेळटा. दर एके व्हड परबेक न्हावी बलुतेदारी घराघरांनी वचून सण मागता.
कोल्हापूर, मराठवाडा, विदर्भ आदी वाठारांत लग्नांत पटको बांदतात. खानदेशांत लग्न सुवाळ्यावेळार सोयऱ्यांची उठबस करप, जेवणाची वेवस्था पळोवप आदी कामांन्हावी बलुतेदाराक करचीं पडटात. नागपुरांत तो पत्रावळी, दोणे लावप, अक्षता वांटप, पानसुपारी दिवप, मशाली धरप आदि कामां करता. हे सगळें करपाक ताका पैशांच्या रुपान बक्षिशी मेळटा. न्हवरो बशिल्लो घोडो धरपाचें कामय तोच करता.
महाराष्ट्रांत तांचे मराठा आनी कोंकणी अशे दोन भेद आसात. तांच्यांत रोटीबेटी वेव्हार जायनात. मराठी म्हाल्याचे गंगातीरकर वा गोदावरीकर, घाटी, जुनारी, कुणबी, मशालजी, वाजंत्री आदी पोटभेद आसता. हातुंतले जुनारी हे जिनगर, मुसलमान, किरिस्तांव अशा कोणाचीय हजामत करतात आशिल्ल्यान तांकां सकयले पवतिचे मानतात. मराठी म्हाल्याचो भेस, रावप, खाण, चालीरिती आनी धर्मीक वेव्हार मराठ्यांवरींच आसतात.
कोंकणी म्हाल्याचे मूळचे आनी दासीपूत शींदे अशे दोन भेद आसात. सावंतवाडी वाठारांत बंदे नांवाचो तांचो आनीक एक पोटभेद आसा. हे लोक सुंता करपाचें काम करतात म्हूण तांकां हलके प्रतीचे मानतात. कोंकणी म्हाल्यांत देवकां आसून तांच्यांत एका देवकांत लग्नां जायनात.
खानदेशंतल्या म्हाल्यांचे अहीर आनी तायदे अशे दोन भेद आसून तांच्यांत रोटी वेव्हार जाता पूण बेटी वेव्हार जायना. ते मशाल धरपाचें काम करतात.
गुजरातांतल्या म्हाल्यांच्यो बाबर वा मारवाडी, भाटिया, लिंबाचिया मालु आनी मटको अशो उपजाती आसात. हातूंतली लिंबाचिया ही जात व्हड समजतात. ते आपल्याक राजपूत समजतात आनी हेर जातींकडे रोटीबेटी वेव्हार करिनात. ते कबीर, बीज, शैव, वैश्णव आदी पंथांचे अनुयायी आसात. ते गणपती, हनुमान, कृष्ण, महादेव, राम आदी देवांक भजतात.
ते मेल्ल्या मनशांक जाळटात. सौराष्ट्रांत कांयकडेन पांच मनीस न्हावन गळ्यांत जानवें घालतात. तातूंतले चौगजाण मड्याची निसण उखलतात आनी एकटो फुडें मडकें धरता. बाराव्या दिसा कांय मातयेचीं मडकीं एकठांय रचून तांचे भोंवतणी दोरयो बांदतात. उपरांत कुंभार दोरयो तोडून तीं मडकीं घेता. बाराव्या दिसा मेल्ल्या मनशाचो लागसल्लो सोयरो मळबांत फुलां उडोवन नखेत्रांची पुजा करता. हेर सगळे संस्कार कुणबी जातीवरी आसतात. तांचीं हेर कामां माहाराष्ट्रांतल्या म्हाल्यांभशेनच आसता.
महाराष्ट्रांत आयिल्ल्या तेलुगू म्हाल्याचे साजन आनी शिरबाज अशे दोन भेद आसतात. हे शैव वा वैश्णव आसून ब्रह्मणाच्या देवदेवतांक ते भजतात. म्हैशम्म आनी येल्लम्म ह्यो तांच्यो कुलदेवता. हांचे धर्मीक विधी देशस्थ ब्राह्मण वा जंगम करतात. भुरगें जल्मलें की ताच्या तकलेकडे तोंकाक लिबू तोंपून एक सुरो आनी बडी दवरतात. सुयेर धा दीस पाळटात. तांच्यांत लग्नादिसा मारुतिच्या देवळांत वचून उपरांत सवायशिणी बायलो व्हंकलेक घेवन न्हवऱ्यागेर वतात. थंय दोगांयकय शेंदरेर एकामेकांसामकार तोंड करून बसोवन तांचेमदीं अंतरपाट धरतात. मंत्रोच्याराउपरांत अक्षता उडयल्यो की, तांचें लग्न पुराय जाता.
हे जातींत मरण येतकच सगळ्यांक ती बातमी कळयतात. मेल्ल्या मनशाक न्हाण घालून घराभायर पाटार बसयतात. ताका जाळटात वा पुरतात. मसंडेंतल्यान घरा येतकच मनीस मेल्लो थंय पेटत दवरिल्ल्या
