नुस्त्याचो बाजार, कपड्यांचो बाजार, भुसारी बाजार अशी दुकानांची विभागणी केल्ली. ते रचणुकेक लागून म्हापसा बाजारपेठेक एक वेपारी पेठेची शीस्त आसा. हांगा सप्तकाचो बाजार शुक्रारा दिसा भरता. त्या दिसा खूब सामानाची विक्री जाता. तातूंत शेतकी उत्पादनाचोच चड वांटो आसता. त्या दिसा भोंवतणच्या गांवांतले लोक आपल्या शेतांनी वा भाटांनी जावपी जिन्नस बाजारांत हाडून विकतात आनी तांच्या आठवड्याच्या वा म्हयन्याच्या पुरमेंताखातीर लागपी वस्तू ते घेवन वतात. सद्या म्हपसा बाजारादिसाचो थाटमाट मुखेलपणान पर्यटकांक आकर्शक करपाखातीर आसता.
महामार्गाचे देगेक आशिल्लें बोडगेश्र्वराचें देवूळ हें म्हपसा शारांतलें प्रसिद्द देवूळ तें म्हापसा शाराचे नैऋत्येक आसून, देवळा भोंवतणच्या वाठाराक बोडगिणी म्हणटात. दत्त मंदिर, हनुमान मंदिर, सातेरी, लक्ष्मी-नारायण हीं शारांतलीं हेर म्हत्वाचीं देवळां. तशेंच शाराचे उदेंतेक मिलाग्रीस सायबिणीची प्रसिद्द चर्च आसा (Nossa Senhora de Milagres). १५९४ त पुर्तुगेजांनी ते बांदिल्ली. १७१९ त ती मोडून नवी बांदली. १८३८ त उजो लागून तिचो नाश जाल्ल्यान ती परतून बांदून काडली. दर वर्सा इस्टराच्या उपरांत येवपी दुसऱ्या सोमारा तिचें फेस्त भरता. त्या दिसा हजारांनी किरिस्तांव तशेंच हिंदू भाविक तिचें दर्शन घेतात. हिंदू लोक तिका शिरगांवचे लयराईची भयण मानतात. तिच्या फेस्ता दिसा लयराई देवी तिका तेलाची भेटवण धाडटा.
सेंट झेवियर कॉलेज, वि. एन्. एस्. बांदेकर कॉलेज, सारस्वत कॉलेज हीं शारांतलीं तशेंच बार्देस तालुक्यांतलीं मुखेल म्हाविद्यालयां. शारांत हॉस्पीटल आनी टि. बी. सेंटर आसा. पेडे कॉम्पलेक्स हें शारांतलें मुखेल खेळामैदान. – कों. वि. सं. मं.
म्हारः एक जात. भारतांतली ही जात मूळ राजस्थानांतल्या मारवाड प्रांतांतली. उपरांत ही जात गुजरातसावन महाराष्ट्र, कोंकण आनी मध्यप्रदेश हांगा स्थायीक जाली, अशें जाणकारांचें मत आसा.
म्हार ही जात प्रोटो- ऑस्ट्रालॉईड वंशीय आसा अशें कांय संशोधक मानतात. तशेंच ही जात आर्यपूर्वकालीन आसून म्हार ह्या शब्दाची व्युत्पत्ती कांय अभ्यासकांनी केल्या ती अशी – महाहारी (महा+ आहारी) म्हाळ्यार खूब खावपी, मृतहारिन् – मेल्लीं जनावरां उखलून व्हरपीं. तशेंच ह्या लोकांक अत्यंज, अतिशूद्र, भूमिपुत्र वा धरणीचे पूत, भूयाल, चोखामेळा, धेड, डोंब, हुलसाव, काठीवाले, म्हेत्रे, मिराशी, परवारी, तराळ, वेसकर अशींय नांवां आसात.
हे लोक सादारणपणान ऊंच, बळिश्ट आनी वर्णान काळे सावळे आसतात. तांच्यांत अबने, औट, बालकांबळे, गोपाळ, हेडशी, जोगवी, कडू, कासरे, मुरळी, पुलार, सोम वा सोमवंशी अशो पोटजाती आसात. सोमवंशी हे आपली उत्पत्ती चंद्रापसून मानतात. गोपाळ हे म्हार साधू आसतात. कोंकणांतल्या सिधुदूर्ग, रत्नागिरी जिल्ह्यातंत पान म्हार, बेळे म्हार अशो पोटजाती तयार जाल्यात. गोंयच्या म्हार लोकांतूय हाशिल, पॉट्ना अशो कांय पोटजाती आसात.
ही जात आपणाक हिंदू समजता आनी हिंदूच्यो चालीरिती, व्रतां करतात. तांच्यांत शैव, वैश्णव आनी हेर कबीर, गिरी, नाथ हें पंथ आसात. महाराष्ट्रांत भाग आढआव, आडसुळे, अहिरे, अवचट, भेडे, भिलंग, भिंगार, भोसले, चितळे, कांबळे, गायकवाड, जोशी, कदम, काळे, पाटेकर, साळवे, शेळके, शिंदे अशीं हे जमातीचीं आडनांवां आसात. गोंयांतल्या दिवचल, फोंडा, सत्तरी, केपें ह्या तालुक्यांतल्या पुराय म्हारजातीचीं आडनांवां परवार म्हूण आसात. जाल्यार पेडणे आनी हेर जाग्यांनी तांचीं नांवां गांवावयल्यान मेळिल्लीं आसात. देखीकः केरी-केरकार, विर्नोडा-विर्नोडकर, पेडणे-पेडणेकर, मांद्रें-मांद्रेकर.
गोंयांतल्या पेडणे, दिवचल, सत्तरी, फोंडा, केपें ह्या तालुक्यांनी ज्या ज्या सुवातींनी म्हार लोकांची वस्ती आसा, ते सुवातेक ‘म्हारवाडो’ वा ‘म्हाड्डाण’ अशीं नांवां आसात.
पयलींच्य काळांत म्हार लोक लंगोट, सदरो, खांदार कांबळ आनी माथ्याक पागोटें असो भेस करतालो. पूण काळाप्रमाण तांच्या भेसांत बदल जाला. तांच्यो बायलो णव वारी पातळ आनी पोलको असो भेस करतात. तशेंच ऐपतीप्रमाण त्यो पितुळच्यो, रुप्याच्यो वा भांगराच्यो वसती वापरतात.
महाराष्ट्रांतल्या म्हार लोकांचें मुखेल अन्न ज्वारी-बाजरीची भाकरी, भाजयो, नुस्तें, आनी दाळ. जाल्यार कोंकण आनी गोंयांतल्या म्हार लोकांचें अन्न गंव, शीत, नुस्तें आनी कड्डणां अशें आसता. बोकडां, कुकडां हांचें मांस ते खातात. ताडी आनी सोरो तांकां खूब आवडटा.
भावनी, महादेव, चोखोबा, ज्ञानदेव, तलखोबा, खंडोबा, विठोबा आनी म्हसकोबा ह्या दैवतांक म्हार लोक भजतात. नागोबा, देवीच्या
