सिएरा माद्रे ओरेंटाल ही दोंगरावळ त्यामानान कमी उंटायेची आनी येरादारीचे नदरेन बरी आसा. हे दोंगरावळींतलीं कांय ज्वालामुखी तेंमकां ५००० मीटरांपरस चड उंचायेचीं आसून ओरिसाबा (५६३९ मीटर), पोपकॅतपेतल (५,४६५ मीटर), ईस्तासीवाताइल (५,२३० मीटर) हीं तातुंतलीं मुखेल तेमकां आसात. देशाच्या वायव्य भागांतले बाहा दीवपकल्प, उतरेकडलो सनॉरा हो रेंवाट प्रदेश, हे भूभाग खाशेले आसात.
हवामान आनी भूंय रचणुकेचे तरेकवार रचनेप्रमाण हांगाच्या हवामानांत आनी दक्षिणेकडल्यान दोंगराळ प्रदेशांतल्या हवामानांत खूब बदल दिसून येतात. यूकातान दवीपकलप, किनारू वाठारांतली मैदानां, दक्षिणेकडलो कमी उंचायेचो प्रदेश ह्या भागांत उश्ण प्रदेशीय आनी कांय भागांत उपोश्ण प्रदेशीय हवामान मेळटा. ह्या भागांतलें सरासरी तचापमान २५* ते २७* से. आसता. शिंयाळ्यात तें उण्यांत उणे १६* से आसता तर गिमांत चडांतचड ४९* से. मेरेन वता. मध्यभागांतल्या दोंगरांचेर बर्फ पडटा. मेक्सिकोच्या उतर भागांत पावसाचें प्रमाण खूब कमी आसता. दोनूय किनारी प्रदेशांनी वर्सुकी सरासरी ९९ ते ३००सेंमी. पावस पडटा आनी दक्षिणेकडल्या ताबास्को आनी चीआपास राज्यांत ५००सेंमी. मेरेन पावस पडटा. दर्या देगेची मळांची उश्ण प्रकाराच्या वाली वनस्पतींनी भरिल्लीं आसतात जाल्यार उंचेल्या मळाचेंर उपोश्ण प्रदेशीय वनस्पत किल्लता. उदेंतेकडल्यान यूकातान दवीपकल्पीय भागांत झुडपां खूब आसात. देशांत घायपाताचे विंगड विंगड प्रकार आसात. तातुंतलो अगेव्ह फोरक्रायिडीस हो नामनेचो प्रकार आसून चडकरून दक्षिण भागांत हाची लागवड करतात. देशांतलें हें म्हत्वाचें उत्पादन आसा. बाहा कॅलिफोर्नियाच्या भागआंत पाइन रुखांचीं रानां आसात. हांगाच्या रानांनी आर्मडिलो, टॅपिर, ऑपॉस्सम, प्यूमा, जॅगुआर, तरातरांची वांस्वेलां आनी माकडां, हरणां, रानदुकार आन हेर रानवटी प्राणी दिसतात.तशेंच विखयाळे सोरोप आनी जीव आसून किनारी प्रदेशांतल्या रेब्याच्या भागांत मलेरिया सारकिले वशाचे रोग तयार करपासारके खूब मूस आसात.
इतिहासः१०,००० वर्सां पयलींच्या टेपेस्पान मनशाचें हें वसतिस्थान आसुंये. इ.स.पयलीं पांचव्या शेंकड्यांत ह्या भआगांत शेतीक सुरवात डाली.हांगाचे पुर्विल्ले मातयेच्या आयदनांचे अवशेश इ.स.पयलीं २००० वर्सां पयलींचे आसात.ओलमेक (इ.स.पयलीं ८९० ते ४००) ही ह्या प्रदेशांतली आध विकसीत संस्कृती आसा. ला व्हेंता हें ते संस्कृतीचें केंद्र आशिल्लें. दक्षिण व्हेराक्रुझ आनी ताबास्को ह्या विघमान प्रांतांत ती आशिल्ली. ओलमेक संस्कृतींत चित्रलिपी आनी पंचांग हांचीय निर्मिती जाली. उपरांत मेक्सिकोन संस्कृतीचें भांगरायुग वा अभिजातयुग (इ.स.पयलीं सुमार २०० ते इ.स.९००)सुरू जाता. ससंस्कृत नागर समाज, धर्मगुरूंचो प्रभाव, भव्य वास्तुकला, ललितकला आनी लेखनकलेचो विकास तशेंच वैज्ञानिक उदरगत हीं ह्या युगाचीं खाशेलपणां आसात.इ.स.३०० ते ९०० ह्याच कुळांत दक्षिण मेक्सिकोंत माया संस्कृतायेचो विकास जायत गेलो. ह्या युगाच्या उतरार्धांत धर्मगुरूंबदला लश्करी फुडाऱ्यांचो उदय जालो.देवतांक मनशाचो बळी दिवपाची चाल सुरू जाली.तॉल्तेक ही त्या काळांतली एक मुखएल जमात. हे जमातीचो फुडारी टोपिल्टझीन क्वेट्झाकोट्ल हाणें सद्याच्या मेक्सिको शाराचे ईशान्येक तूला ही नवी राजधानी वसयली आनी थंय ताणें २० वर्सां राज्य केलें .उपरांत ताचेर हद्दपारीची वेळ येतकच ताणें हें नगर सोडलें. तॉल्तेक निर्वासितांनी उतरेकडल्या यूकातान प्रदेशांत माया संस्कृतीचो वारसो फुडें चलयलो. १,००० वर्सां सुमार माया संस्कृतायेचो प्रभाव ह्या भागांत तिगून उरलो. तूला नगरीच्या पतनाउपरांत बाराव्या आनी तेराव्या शेंकड्यांत जायत्यो हेडग्यो जमाती मध्य मेक्सिकोंत भितर सरल्यो. १३१८ वर्सा तेस्कोको (सद्दाचीमेक्सिको सिटी)ही नवी राजधानी स्थापना जाली. नॅझॅहॉलकोत्ल हो तांचो राजा आशिल्लो. बाराव्या शेंकड्यांत वायव्येकडल्यान ऑझटेक इंडियन आयले आनी कांय काळ त्या काळांतल्या सताधाऱ्यांचे सेवेंत रावले. पूण १३२५ वर्साच्या अदमासाक तांणी तेस्कोको सरोवरांतल्यान जुंव्याचो कब्जो घेतलो. थंयच तांणी तेनॉच्तिलान ही राजधानी वसयली.सूर्य ही तांची मुखएल देवता आनी झूजदेवताय आशिल्ली.मोक्सिकोचो वसाहतकालीन इतिहास एर्नांदो कोर्तेझ आयला तेन्नासावन म्हळ्यार १५१९ वर्सासावन सुरू जाता . क्यूबाच्या राज्यपालान कोर्तेझाक मोहिमेचेर धाडिल्लो.१५४९तल्या संघर्शांत ऑझटेकांचो निमाणचो सम्राट दुसरो माँतेझूमा हातांत पडली. १५४२ वर्सा गुलामगिरीआड कायदे केले आनी १५४९च्या कायद्यान सक्तीच्या कामाचो निर्बंध काडलो. पूण कामगार कमी पडूंक लागले आनी दर एक गांवान दर सप्तकाक विशिश्ट कामगार दिवंक जाय असो कायदो केलो. कोर्तेझान नवे स्पॅनिश वसणुकेक नवें-स्पेन हें नांव दिल्लें.कोर्तेझ कांय वर्सां नव्या स्पेनाचो राज्यपाल आशिल्लो. उपरांत वसणुकेची वेवस्था अधिकाऱ्यांच्या मंडळाकडे दिली. न्यायमंडळासारक्या ह्या मंडळाकडे वैधनिक, कार्यकारी आनी न्यायिक अशीं तीनूय कामां आशिल्लीं. उपरांत स्पेनाच्या सम्राटान ह्या कामाखातीर व्हाइसरॉयाची नेमणूक केली. स्पॅनिश आनी भारतीय चोम्यांखातीर स्वतंत्र नगरपरिशदो ह्याच काळांत स्थापन केल्यो. स्पॅनिश जहाजांतल्यान, आयात-निर्यात वेपार वर्सांतल्यान एख फावट जातालो. पोप शासनान स्पेनाक सगळे धर्मीक हक्क दिल्ले.तेखआतीर मेक्सिकोंतल्या भारतीयांचें न्हज प्रमाणांत धर्मांतर केलें. १५७१ वर्सा हांगा ‘इन्क्विझिशन’ (ख्रिस्ती न्यायमंडळ) स्थापन जालें ह्या काळआंत,वांशिक मिश्रण घडून आयलें.स्पॅनिश दादलो आनी भारतीय बायलेचे संततीक ‘मेस्टिझो’ अशी संज्ञा मेळ्ळी.खणींनी तशेंच उंसाच्या मळ्यांनी काम करपापासत गुलाम म्हूण कृष्णवर्गीय हाडले. हेरांकडे ह्या गुलामांचो संबंद आयिल्ल्यान तांचो ‘मुलेट्टो’ हो वर्ग तयार जालो. भारतीय आनी कृष्णवर्णीय हांच्या मिश्रणांतल्यान ‘झांब्योस’
