आपटून आवाज करतात. पितरांक म्होंवाचो निवेद्य दाखोवन , सगळ्यांक गोड जेवण घालतात.
मुंड लोकांचो ‘सुर्हुल’ (सुगीचे सुरवातीचो) हो सगळयांत व्हड सण. तेन्ना नाच,पदां म्हणून तो मनयतात. तेभायर ‘बाथुली’, ‘फा-गू’ (होळी),नना, जमनना हे सण व्हडा उमेदीन मनयतात. भात लुंवणेच्या वेळार ‘बाताउली’ वा ‘कडेलता’ हो सण मनयात. त्या दिसा पहान म्हळयार पुजारी दीसभर उपास करून ग्रामदेवतेक तांदळांचो सोरो, कोंबो दिता. ‘करम’ हो सण खूब नांवाजिल्लो आसून कदंबाची खांदी गांवाच्या आखाड्यांत रोवन तिची पुजा करतात आनी दादले – बायलो तिचेभोंवतणी नाच करतात. सोसोबोंगाचो विधी हो भुतां ना करपाखातीर, संकटावेळार करतात. हो विधी ‘माटी’ वा ‘दवोनरा’ (देवत्ऋषी) करता.
शेती हो मुंड लोकांचो वेवसाय .तांचें मुखेल पीक भात भाताच्या खूब जातींचें ते पीक काडटात . तशेंच मको, सांसवां उडीद ,मूग ,कुळीथ हीं कड्डणांय पिकयतात.
धोणु-बाण,तलवार,भालो हीं मुंड लोकांची हत्यारां आसात.घरांतल्यान भायर वतना तांच्या हातांत एक बडी आसता,तशेंच कांटो तोंपल्यार तो काडपा पासत कमरेक एक बारीक चिमटो खोंयल्लो आसता.
मुंड लोकांक संगीताची खूब आवड आसा. ते ढोलकीं, नगारो, दुमांग,तंबोरो,मुरली हीं वाद्यां वाजयतात.
मुंडांची ग्रामपंचायत तांचे जमातींतलीं झगडीं सोडयता. महतो आनी गोराइत, हे गांवचे प्रशासकीय वेव्हाराचेर लक्ष दवरतात.
मुंबय:महाराष्ट्र राज्याची राजधानी, भारताचें एक विकसीत शार,तशेंच म्हत्वाचें अर्थीक आनी वेपारी केंद्र आनी अरबी दर्या देगेवयलें एक मुखेल बंदर.संवसारातल्या सगळ्यांत व्हड २५शारांमदीं ताचो आस्पाव जाता. भारताचें प्रवेशदार (Gateway of world) असोय ताचो उल्लेख जाता. बृहन –मुंबय हो राज्यांतलो एक स्वतंत्र जिल्हो आसून राज्यांतल्या हेर जिल्ह्यांपरस हो सगळयांत ल्हान आसा. बृहन-मुंबयचो अक्षवृत्तीय आनी रेखावृतीय विस्तार १८ ० ५३' उत्तर ते १९ ० १६'उत्तर आनी ७३ ० ४६' उदेंत ते ७२ ० ५९' उदेंत आसा.मुंबयचे उतरेक ठाणे जिल्हो,अस्तंतेक आनी दक्षिणेक अरबी दर्या,उदेंतेक ठाणे खाडी आनी रायगड हो जिल्हो आसा. लोकसंख्या ९९,०८,५४७(१९९१). मुंबय ह्या नावाचे उपपती संबंदान वेगवेगळीं मतां आसात. मुंबयंत आशिल्ल्या कोळी लोकांचे मुंबा देवावयल्यान मुंबय हें नांव पडलें असो एक तर्क आसा. मोमाई हे मुंबयंत पुजपी सौराश्ट्रांतले देवाच्या नांवावयल्यान मुंबय नांव पडलें अशेंय एक मत आसा. मुंबई हें थळावे बौध्द देवतेवयल्यान मुंबय हें नांव पडलें अशें आनीकय एक मत आसा.
भूंयवर्णन:मुंबय जुंवो आनी साशटी जुंव्याचो व्हड भाग मेळून मुंबय महानगर तयार जाल्लें आसा. मुंबय जुंवो हो साबार हेर जुंवे एकठांय हाडून तयार केल्लो आसा. ब्रिटीश येवंचे पयलीं व्हड आनी ल्हान कुलाबा ,मुंबय,माझगांव,परळ,वरळी आनी माहीम ह्या मुळाव्या सात जुंव्यांमदीं साबार खाजनां आशिल्लीं आनी हांच्यामगले दर्याय खूब उथळ आशिल्ले. जेराल्ड आंजिअर (कार १६७०-७७) ह्या मुंबयत्या दुसऱ्या ब्रिटीश गव्हर्नरान ह्या सात जुव्यांमदल्यो खाडी पुरोवन मुंबय जुंवो तयार केलो. मुंबय जुंव्याचे उतरेकडेन आशिल्लो साश्टी जुंव्याचो मदलो भाग ल्हान ल्हान दोंगुल्लयांनी रेवाडिल्लो आसा. ह्या दोंगुल्ल्यांच्या मदल्यान ल्हान ल्हान न्हंयो व्हांवतात. अस्तंतेक मिठी न्हंय आनी माहीमाची खाडी,उदेंतेक आशिल्ली एक ल्हानशी न्हंय आनी साबार कडेन आशिल्ले दलदलीचे भाग, हांकां लागून मुंबय जुवो साश्टी जुंव्यासावन कुशीक उरला. मोसमी पूल, रस्ते, लोहमार्ग,खाडीवयले पूल हांकां लागून मुंबय आनी साश्टी हे दोनूय जुंवे आतां एकामेकांकडेन जोडिल्ले आसात. मुंबयचो व्हड भाग दर्यांत भर घालून केल्लो आसा.
हवामान:सादारणपणान मुंबयचें हवामान उश्ण, दमट आननी सम आसता.हांगाचे त्र्तू पावशी,शिंयाळो आनी गीम अशे तीन तरांनी विभागिल्ले आसात. मुंबय हांगा शिंयाळ्यांत सरासरी तापमान १९ से. आनी गिमाच्या दिसांनी तें सरासरी ३३से. इतलें आसता. वर्,की पावसाची नोंद १८०सेंमी. मेरेन पावता. आंबो,पणस,चींच,वड,माड,ताड आनी गांवांत दिश्टी पडपी हेर रूखावळ हांगा सांपडटा.
इतिहास:सद्या मुंबय म्हानगराचो खूब विस्तार जाल्लो आसा. पूण खूब पयलीं मुंबय म्हळ्यार ल्हान ल्हान जुंव्यांचो एक चोंबो आशिल्लो. कुलाबा, मुंबय ,वरळी,माजगांव, माहीम,परळ आनी शीव अशीं त्या जुंव्यांचीं नांवां आशिल्लीं. त्या सगळ्या भूयप्रदेशाची उतर-दक्ष्ण लांबाय सुमार १०मैल आनी उदेंत-अस्तंत रूंदाय १ते ३मैल आशिल्ली. हे सगळे जुंवे मेळुन सुरवेक एकुच जुंवो आसुंये आनी उपरांत भूंयकांपाक लागून ताचे अशे ल्हान ल्हान कुडके जाल्यात आसुंये अशें भुंयशास्त्रज्ञांचें मत आसा.
ह्या जुंव्यांचेर मुळावो राबितो कोळी लोकांचो आशिल्लो .कोळी लोकांवांगडा कांय प्रमाणांत भंडारी, पाचकळशे,सुतार, वाडवळ, पळशे,जोशी आनी पाताणे प्रभू लोकांचोय ह्या जुंव्यांचेर राबितो आशिल्लो.
पंदराव्या शेंकड्यांत हांगा गुजरातच्या सुलतानाचो शेक आशिल्लो. त्या तेंपार भंडारी समाजान तांच्याआड उठाव केल्ले,हाचे उल्लेख मेळळ्यात. उपरांत १६व्या शेंकड्यांत पुर्तुगेज कोंकणांत रिगले आनी १६व्या शेंकड्याच्या मध्याक मुंबय जुंवो तांणी आपल्या शेकतळा हाडलो. त्या तेंपार थंय कोळी,भंडारी आनी पाचकळशी ह्या जातींच्या आठ-धा हजार लोकांचो
