मडें मसंडेंत व्हरतात. दुसऱ्या दिसा एंडेलाच्या पानार शीत, गोड आनी तूप मेल्ल्या मनशाक दितात. कावळ्यान तें जेवण उश्टायतकच मरण करपी मनीय न्हावन घरा परतता. चवथ्या दिसा बोकडो कापतात आनी सोयऱ्यांक जोवण घालतात.
गुजराती मांगः ह्या लोकांक मांगेला अशें म्हण्टात. ते हनुमान आनी मरीआई ह्या देवांव भजतात. भट नांवाची एक पोटजात ह्या लोकांत आसून ती तांचें पुरयतपण करता. चल्याचो बापूय चलयेक मागमी घालता. चलयेच्या बापायन ह्या लग्नाक मान्यताय दिल्यार चल्याचो बापूय गांवांक सोरो वांट्टा. ह्याच दिसा म्हूर्त थारायतात. कांय दिसांनी व्हकल आपल्या इश्टीणीवांगडा न्हवऱ्यागेर वता. थंय तिका कपडे आनी रुप्याची वस्त दितात. लग्नाच्या दोन दीस पयलीं न्हवऱ्या-व्हंकलेक आपापल्या घरांत हळद लायतात.लग्नादिसा न्हवरो दनपारचो वाडत-गाजत घोडयार बसून व्हंकलेगेर वता. सव्याचेर पेटोवन दवरील्ल्या दिव्याक तीं दोगांय पांयां पडटात. पुरयत तांच्या वस्त्रांत गांठी मारून तांचे हात एकामेकांच्या हातांत दिता. उपरांत गांठ सोडयतात आनी लग्नसुवाळो सोंपता. उपरांत जोवणां जातात. न्हवरो तीन दीस थंय रावता आनी चवथ्या दिसा दोंगाय न्हवऱ्यागेर येतात. चार दिसांनी व्हंकल परतून चार दीस कुळारा रावन घरा येता, तेन्ना तिचो बापूय जांवयाक रुप्टाची वा पितळेची मुदी आनी गाय वा पाडूक दिता.
गुरवार बायलेची पांचव्या म्हयन्यांत पांच सवायशिणी होंट भरतात आनी बायलांक जेवण घालतात. बाळांत जातकच सव्या दिसा सटी पूजतात. ह्याच दिसा पुरयत घुरग्याक नांव दवरता.
हे लोक मेल्या उपरांत चवथ्या दिसा मडें पुरतात. त्या दिसा सकाळीं शिताचो पिंड करून तो कोंब्याच्या काळजान धांपतात आनी मेल्ल्या मनशाच्या घरांत कांय वरां तो पिंड दवरून व्हांवत्या उदकांत सोडटात. दनपारां सोयऱ्यांक जेवण घलतात आनी मेल्ल्या मनशाची रुप्याची प्रतिमा करून घरांत दवरतात. सप्तकांतल्यान एक दीस तिका दिवो लायतात.
मांग-गारुडी नांवाची मांगांची एक पोटजात आसा. हे लोक ऊंच, बळिश्ट पूण आळशी आसतात. हे लोक बुरशे आनी झगडाळ आसतात. हे लोक आपलो संवसार म्हशीचे फाटीर घालून भोंवत आसतात. भीक मागप, जादू, तमाशा करप हे तांचे उद्देग. एका काळार तांकां खेडेगांठ गुन्यांवकार म्हूण वळखताले. चोरी करपांत हांच्यो बायलो खूब हुशार आसतात.
मध्यप्रदेशांतले मांग पयलीं राजाची दवंडी पेटोवपाचें काम करताले. तशेंच बेवारशी मडयांची वेवस्था करप, गुन्यांवकारांक फांशी दिवप हींय कामां ते करताले. दखनेत (दक्षिणेंतलेक,खानदेशल, घोडके (घोडे सांबाळपी),डफळे(डफ वाजोवपी), उचले, पिंडारी, ककरकाढे (चिरे काडपी), होलेर अशे तांचेभितर पोटभेद आसात. तांचे सगोत्र कुटुंबांचे पंगड आसून , एकाच पंगडांत लग्नां जायनात.
हे लोक मडें पुरतात आनी तीन दीस सुतक पाळटात. मडें पुरतकच सोरो पितात, मेल्ल्या मनशागेर वचून कोडुलिंबाचीं पानां खातात. पानां चाबून थुकून उडयलो की मेल्ल्या मनशाचो संबंद सोंपलो अशें मानतात.
-कों.वि.सं.मं.
मांडः गांवांसंबंदीत धर्मीक तशीं समजीक- संस्कृतीक कार्यां करपाची एक पवित्र अशी भौशिक मालकेची सुवात . ही सुवात चड कून गांवच्या मूळ/पुरसाच्या घरवयेमुखार आसता, वा मूळ/पुरसाच्या घरवयेमुखावयलें आंगणच गांवाखातीर मांड आसता. अशा मांडाक त्या मूळ पुरसाच्या नांवानच वळखतात.
मांडाची परंपरा गोंयात सगळ्याच गांवांनी आशिल्ल्याचें पळोवंक मेळटा. गोंय विसोवपी मारांग ह्या शबरवंशीय जमातीन ती मुळांत गोंयांत हाडली म्हणपाक पुरावे मेळटात. मारांगां उपरांत गोंयची भूंय वसोवपी कोल, गोंड आनी मुंडारी जमातीकडेन मांड परंपरा आशिल्ल्याचें दिश्टी पडटा.
मांडाची उत्पती समाजाचे खास गरजेंतल्यान दिसता. आपली हेडगी अवस्था सोडून एका जाग्यार स्थायिक जावपाचो विचार मनशाचें तकलेंत जेन्ना रुजलो त्याच काळार खऱ्यापणान मांड संकल्पनेन जल्म घेतलो. ह्या काळार मनीस चोम्यांनी रावतालो. एकाच रगताच्या नात्याची लागणूक आशिल्लो तो चोमो म्हणचे एक व्हडलें कुटुंबच कशें आसतालें. ह्या कुटुंबांतलो सगळ्यांत जाण्टो आनी कर्तृत्वान पुरूस चोम्याचो मुखेली आसतालो. ताच्याच मार्गदर्शनाखाला पुराय चोम्यांतल्यो व्यक्ती आपले दीसपट्टे वेव्हार चलयताल्यो. देखून दिसा अखेरेक त्या सगळ्यांनी येवन आपल्या वेव्हारांत येवपी आडचणी , गरजो हांचो ताका नियाळ दिवप गरजेचें आसतालें.मुखेली मागीर चोम्यांतल्या हेर वांगड्यांचे विचार लक्षांत घेवन निर्णय दितालो. हें मेळप आनी चर्चा करप साहजिकच मुखेल्याच्या घरामुखार घडटालें. तेल, विजेचो सोद लागूंक नाशिल्लो तो काळ . आंगणांत पेट्टल्या पोल्ल्या भोंवतणी बसून ही सगळी चर्चा चलताली. चर्चेवांगडाच नाचप-गावप आनी एकमेकांचीं फकाणां-मरकऱ्यो करपय जातालें. हातुंतल्यानच मांड परंपरेन जल्म घेतलो.
समाजीक, अर्थीक आनी बौध्दीक बदला वांगडा मुखेल्याच्या दारांत दीसपट्टें मेळ्पाची गरज सोंपली. पूण गांवच्या हितसंबंदीत प्रश्नांचेर चर्चा करपाखातीर तशेंच धर्मीक आनी संस्कृतीक कार्या करपाखातीर गांवच्यांनी एका जाग्यार मेळपाची गरज उरलीच. देखून थरावीक काळार आनी थरावीक प्रसंगार गांवचे लोक मुखेल्याच्या आंगणांत एकठांय
