वेळीप, आसाळकार वेळीप, गुळेकार वेळीप) भगत, दरवटयाच्या भाराच्या संदर्भांत मोखर्डावयलो शिवराम, व्यंकटेश प्रभूचें घराणें, म्हाळशी, काटकार, वाजंत्री, मृदंग, ताळवालो, कलवतां, हिलामतकार, काळयो, घोंसाय (जोगी), मेस्त, मेत्री, म्हालो, तारयो, म्हार (परवार), कुंवार, गुळेकार. परंपरेन चलत आयिल्ल्या ह्या सेवेकऱ्यांचीं नांवां पळेल्यार गांवचें देवस्थान म्हणजे गांवच्या समेस्त पंगडाच्या एकचाराचें आनी सहकाराचें एक प्रतिकात्मक ठिकाण आशिल्लें हें दिसून येता. - कमलाकार द. म्हाळशी
पूरक नोंद :
काणकोण.
मल्लिनाथ :
(इ. स. चो 14वो वा 15वो शेंकडो).
संस्कृत भाशेंतलो एक नामनेचो टिकाकार. ताचें पुराय नांव कोलाचल मल्लिनाथ अशें आशिल्लें. आंध्रांत ताका पेडुभट्ट ह्या नांवानूय वळखतात. ताका महोपाध्याय ही पदवी मेळ्ळ्या.
काव्यशास्त्र, अलंकार, व्याकरण, ज्योतिश, स्मृती आनी षड्दर्शनां हातूंत तो फिशाल आशिल्लो. व्याकरण, व्युत्पत्ती आनी अर्थविवेचन हे नदरेन ताच्यो टिका चड तोखणायेच्यो आसात.
नामूलं लिख्यते किञ्चित, नानपेक्षितमुच्यते = आदाराबगर वा गरज नासतना बरोवचें न्हय अशे प्रतिज्ञेन मल्लिनाथान आपल्यो टीका बरयल्यात. काव्याचें मर्म उकतायतना साहित्यशास्त्र, व्याकरण, आनुषांगिक शास्त्रां आनी वेद-पुराणांचें वाडमय, हांचे अचूक संदर्भ ताणें दिल्यात. चतुरस्त्र अध्ययना वांगडा काव्यज्ञाची रसिकताय लेगीत ताचेकडे आशिल्ली.
मल्लिनाथान रघुवंश, कुमारसंभव (पयले आठ सर्ग), मेघदूत, भट्टिकाव्य, किरातार्जुनीय, शिशुपालवध, नैषधचरित, अमरकोश, वरदराजाचें तार्किकरक्षा आनी विद्याधराचें एकावलि ह्या ग्रंथांचेर ताणें बरयल्ल्यो टिका उल्लेख करपासारक्यो आसात. ताचो पूत कुमारस्वामी हाणेंय विद्यानाथाच्या प्रतापरुद्रयशोभूषण ह्या काव्यशास्त्र ग्रंथाचेर रत्नप्रभा नांवाची उत्कृश्ट टिका बरयल्या.
मल्लिनाथान रघुवंशावयल्या ‘संजीवनी’ नांवाचे आपले टिकेंत शंभरापरस चड ग्रंथांचो आनी ग्रंथकारांचो उल्लेख वा अवतरणां दिल्यांत. तातूंत अमर-वैजयंती भशेन कोश, अलंकारशास्त्र, दंडनीत, राजनीत, कायदो, ज्योतिश, संगीतशास्त्र, कामशास्त्र, गजशास्त्र, विंगड विंगड पुराणां, स्मृती, धर्मशास्त्र, विंगड विंगड दर्शनां ह्या विशयांवयले ग्रंथ उल्लेखित आसात.
मल्लिनाथ टिकाकार म्हूण खूब नावाजलो आनी फुडें मल्लिनाथी हो शब्द टिका ह्या अर्थान वापरूंक लागले. - कों. वि. सं. मं.
मविलन :
केरळ राज्यांतली एक आदिम जमात. ह्या लोकांची वसती चडकरून मलबारांतल्या चिरक्कल तालुक्यांत तशेंच कननोर जिल्ह्यांतल्या कननोर आनी तालिपरंब तालुक्यांत आसा.
हे लोक अपभ्रंश तुळू भास उलयतात. ते धाडशी आनी राकट आंगाचे आसून तांच्यो भुवयो दाट, कुरळे केस, मात्शे दोडिल्ले ओंठ, चेपटें नाक आनी गडद पुडी कोराचो वर्ण अशे आसतात. मविलन दादले-बायलो दोगांय अर्द उगडीं आसतात. मविलथी म्हळ्यार मविलन बायलांक तशेंच दादल्यांक आभुशणांची खूब आवड आसा. बायलो चडकरून कानांत, नाकात अलंकार घालतात. कानांतल्या अलंकारांक थोडा म्हण्टात. दादले तकलेक माडयांच्या सालींपसून तयार केल्यो तोपयो घालतात.
हे लोक पुराय मांसाहारी आसून, गाय, बैल, रेडो हांचे सोडून हेर जनावरांचें मांस खातात. ते आठ ते धा झोपडयांची वसती करून रानांनी रावतात. कोंडे आनी रुखांच्या खांदयांपसून तयार केल्ल्यो आपल्यो झोपडयो उदेंतेवटेन तोंड करून बांदतात. झोपडेचें पाखें तणाचें वा पानांचें आसता. तांच्या ह्या झोपडयांक ‘मापूर’ वा ‘चित्तरी’ म्हण्टात. झोपडयांनी ते कोंडयापसून तयार केल्ल्यो शेंदऱ्यो वापरतात. पयलीं ते अन्न मेळोवपापसत सेगीत भोंवत रावताले, पूण हालीं ते स्थीर वसती करून रावतात.
मविलन जमातींत दोन मुखेल पंगड आसात- 1) तुलूमार वा तुमुमन, हे तुलू राज्यांतले पुर्विल्ले तुलूमविलन वा एड-मविलन लोक आनी 2) चिंगतान. तशोच तांच्यो 30 पोट जमाती आशिल्ल्याचो उल्लेख मेळटा.
हे लोक जडप्राणवादी आसून ते हिंदू धर्मांतल्या देव- देवतांची पुजा करतात. ते चडकरून चट्टियूर भगवती देवीक भजतात.
भुरगीं वयांत येतकच तांचीं लग्नां करतात. व्हंकलेच्या घरा लग्नसुवाळो जाता. ऐपतीप्रमाण वधूमूल्य दिवापची तांच्यांत चाल आसा. पित्तृसत्तक अशे हे जमातींत एका परस चड बायलो करपाचीय चाल आसा. भुरगें जल्मतकच तीन म्हयन्यांनी ताचे कान तोपून बारसो करतात.
ह्या लोकांत मेल्ल्या मनशाक, न्हाणोवन नव्या वस्त्रांत गुठलायतात, ताच्या तोंडांत शीताची उंडी दवरून दक्षिणेकडे तोंड करून मडें पुरतात. मेल्ल्या मनशाचो पूत, ताचे सगळे निमणे संस्कार करता. पूत नासत जाल्यार हें काम पुतणयो करता. भश्टकारांत आशिल्ली बायल मरत जाल्यार तिचे सगळे निमणे विधी बायल मनीसूच करता. दादले, अशे बायलेच्या मडयाक आफुडनात, तांकां भुताखेतांचो भंय दिसता. मेल्ल्या मनशाचें थडगें वसतीचे उदेंतेक केन्नाच बांदिनात. कांय लोक सात दीस जाल्यार कांय लोक पंदरा दीस सुतक पाळटात. सुतकाच्या निमाण्या दिसा सगळ्यांक जेवण घालून मेल्ल्याक नेवेद्य दाखयतात.
