आखाडयाची अधिशठात्री देवता कृष्ण हिका नमस्कार करतकच वासुकीचें ध्यान करचें. चोर, रोगी आनी बायल मनशेहुजीर व्यायाम करचो न्हय.
सातव्या अंगघाट ह्या प्रकरणांत विंगड विंगड मल्लांचे अवयव कशे आसचे तें सांगलां. गजवर्गांतले मल्ल उन्नतांग आनी समपाद, शींववर्गांतले मल्ल लिनांग आनी उन्नतपाद, वृषभवर्गांतले समांग आनी विषमपाद आनी मृग वर्गांतले वलांग आनी चलत्पाद आसचे, अशें म्हळां. उपरांत कुस्तींतल्या विंगड विंगड प्रहारांचे हातूंत उल्लेख आयल्यात.
आठवें प्रकरण चतुर्मल्लश्रमलक्षण. ह्या प्रकरणांत चवदा प्रकारचे लाग, शरिरांतलीं जयस्थानां आनी आसनां वर्णिल्यांत. उपरांत मल्लाचो आहार-विहार कसो आसचो तें सांगलां.
णव्या प्रकरणांत, खंयच्या ऋतूंत कितलो व्यायाम करचो हेविशीं म्हायती आयल्या. सादारणपणान शिंयाच्या दासांनी चड, गिमाच्या दिसांनी बेताचो आनी पावसाच्या दिसांनी कमी व्यायाम करचो अशें सांगलां. तशेंच थंड उदकान न्हावप आनी अंगमर्दन करप मल्लाखातीर बरें अशें म्हळां. मल्लान पुश्टीक आहार घेवचो आनी पाचक पदार्थ खावचे, तशेंच ऋतुमानाप्रमाण योग्य ते पदार्थ खावचे अशेंय मल्लपुराणांत सांगलां. - कों. वि. सं. मं.
मल्लव :
एक लिंगायत जात. बेळगांव, धारवाड आनी कानडा ह्या जिल्ह्यांनी मल्लव लोकांची वसती चड आसा. मलनाड म्हळ्यार दोंगराळ वाठार ह्या शब्दावयल्यान मल्लव हो शब्द आयला. मल्लव लोक स्वताक वीरशैव क्षत्रिय मानतात. मल्लव लोकांचे पूर्वज सोंदे, बिलगी आनी इक्केरी हे ह्या गांवांचे मुखेल आशिल्ले. मल्लव लोक मुळांत जैन आशिल्ले आनी इ.स.च्या 14व्या तशेंच 15व्या शेंकडयांत ते लिगांयत जालो, अशें म्हण्टात.
मस्किन, नीर, बलसाड, कोडग वा कूर्ग आनी बंडी वा गौडी संतान अशे मल्लवांचे पांच पोटभेद आसात. मस्तिन मल्लव बायलो तोंडाचेर बुरखो घेतात. तशेंच त्यो उदकाचे कळशे तकलेर दवरीनासतना कमरेर दवरून व्हरतात. माथ्यार दवरून व्हेल्यार तांकां जाती भायर घालतात. नीर मल्लव लोक उदक हाडटना कपडयान तोंडां धांपतात. चडशा मल्लवांकडे शेतजमनी आसतात. ते भात, ऊंस आनी सुपारीचें पीक काडटात. कांय लोक वेपार करतात.
मल्लव लोकांत नंदी, स्कंद, वीर, भृंगी आनी वृष अशीं गोत्रां आसात. हे लोक बसव, गुड्ड, गुट्टी, ईश्र्वर ह्या देवतांक भजतात. एकेच देवतेक भजपी कुटुंबांत लग्नां जायनात. जंगम वा ब्राह्मण तांचें पुरोयतपण करता. भूतप, हुलिअप, विरूप ह्यो तांच्यो क्षेत्रदेवता आसात. पाशाणाच्या स्वरुपांत ते तांची करतात. दर वर्सा तांकां तांदूळ, केळीं, शीत, बोकडो दितात. - कों. वि. सं. मं.
मल्लविद्या :
(पळेयात कुस्ती).
मल्लिकार्जुन संस्थान, काणकोण :
गोंयचें एक नामनेचें देवस्थान. गोंयचे दक्षिणेकडल्या काणकोण तालुक्यांतल्या श्रीस्थळ गांवांत हें देवस्थान आसा. श्री मल्लिकार्जुन देव अडवट सिंहासनाधीश्र्वर महापती, काणकोण अशी ताची बिरुदावली आसा.
आदल्या तेंपार कुमेरी पद्दतीचें शेतकाम करपाखातीर रान शिनतना वेळीप समाजाक श्रीस्थळाच्या रानांत शिवाचें लिंग मेळ्ळें. तोच मल्लिकार्जुन देव अशें सांगतात. दर वर्सा आषाढी पुनवेक, परबेदिसा देवाक कर्मलेच्या पानांचेर उकडया तांदळांचो निवेद्य दाखयतात. तशेंच दर वर्सा फाल्गुन वद्य चवथीसावन सादारणपणान वैशाख उमाशेमेरेन कोंबडया-बोकडयाची शेंस जातामेरेन ह्या देवस्थानांत भटाचे सुवातीर वेळीप आसता. तोच देवाची पुजा करता. हाचेवयल्यान वेळीप समाजाक हो देव मेळ्ळो म्हणपाक पुश्टी मेळटा.
कर्नाटकांतल्या श्रृंगारपट्टण वा श्रीरंगपट्टणांतल्यान मल्लिकार्जुन काणकोणांत आयलो अशें काय इतिहासकारांचें मत आसा. देवाच्या झुल्यांत ‘श्रृंगारपट्टणा तुज पूर्वा ठाया’ अशें वाक्य आसा. पूण इतिहास संशोधक प्रा . स. श. देसाई हाच्या मतान श्रृंगारपट्टण म्हळ्यार शृंगारपूर, म्हणजेच आयचें रत्नागिरी जिल्हयांतलें संगमेश्र्वर.
मत्स्य शिवपुराणांतल्या सौराष्ट्रे सोमनाथंच श्रीशैले मल्लिकार्जुनम॥ ह्या श्लोकावयल्यान भारत देशांत जीं बारा ज्योतिर्लिंगां आसात, तांतुतलें एक लिंग म्हळ्यार श्री शैल पर्वतावयलें मल्लिकार्जुन लिंग अशें समजतात. त्या देवस्थानचे स्थापनेचो इतिहास आनी काणकोणच्या मल्लिकार्जुनाचे स्थापनेचो इतिहास हातूंत कांय गजालींनी सारकेंपण दिसता. देखीकः मल्लिकार्जुन (मल्लिका + अर्जुन फुलांची माळ घाल्लो) हें नांव, क्रौंच हें पर्वताचें नांव (श्रीस्थळाक कौंचेदक्षेत्र म्हणटात) आनी थंयची चेंचू जमात आनी हांगाचो वेळीप समाज.
श्रीस्थळ काणकोणच्या मल्लिकार्जुनाच्या देवळासारकींच आनीक तीन देवळां काणकोणांत आसात. तीं म्हळ्यार श्रीस्थळ-गांवडोंगरी, अवें-खोतीगांव आनी कुसकें-खोतीगांव.
काणकोणच्या वेळीप समाजाक मल्लिकार्जुनाचें लिंग सांपडलें, तरी देवस्थानाची स्थापना काणकोण, नगर्सें-पाळोळेच्या ग्रामसंस्थाच्या
