केल्ल्यो राजाज्ञा पळोवंक मेळटात. दतिया जिल्ह्यांतले आनी रूपनाथ हांगाचे शिलालेख, पुण्यमित्र शुंगाच्या काळांत मगध राज्याचो, अवंती हो एक वांटो आशिल्ल्याचो उल्लेख, मिलिंद राजाच्या मगधावयले घुरये उपरांत शुंग साम्राज्याची पाटलिपुत्रासावन विदेशाक हालयल्ली राजधानी, शुंगांनी मध्य भारतांत स्थापणूक केल्लें राज्य हाचे वयल्यान ह्या प्रदेशाची पुर्विल्ली परंपरा समजता.इ .स. पयलीं पयल्या शेंकड्याच्या निमाणेकडे आंध्र-सातवाहन आनी उपरांत 100 वर्सांनी कृशाण ह्या घराण्यांनी ह्या प्रदेशाचेर राज्य केलें. उदेंत अस्तंत आनी मध्य प्रदेशाच्या हेर वाठारांचेरूय सातवाहनांचो शेक चलतालो. उपरांत शक वा कर्दमक राजांनी सातवाहनां कडल्यान स देश जिखले. कर्दमक राजा राज्य करतना उज्जैनची विद्या आनी संस्कृतीचें केंद्र म्हूण उदरगत जाली. तिसऱ्या शेंकडयांत राज्याचे कांय वाठार इक्ष्वाकू, अभीर आनी वाकाटक राजांच्या शेकातळा गेले. चवथ्या शेंकडयांत कांय राज्यां गुप्त साम्राज्यांत विलीन जालीं. समुद्रगुप्तान कोसल, महाकांतार हे प्रदेशा जिखले. दुसऱ्या चंद्रगुप्तान शकांकडल्यान माळवा जिखून घेतलो. शकां उपरांत औलिकरांनी गुप्तांचें मांडलिक म्हूण (आर्विल्लें मंदसोर) हांगासावन राज्य करपाक सुरवात केली. पांचव्या शेंकडयाच्या शेवटाक वाकाटकांनी गुप्तांक बुंदेलखंडांतल्यान धांवडायले. हुणांचे घुरयेउपरांत गुप्त आनी औलिकर हांचीं राज्यां सोपलीं. ईश्र्ववर्मन मौखरीन, कुमारगुप्ताचो पूत दामोदर गुप्त हाका हारोवन, मौखरी राज्यांत माळव्याचो आस्पाव केलो आनी ताच्या वंशजांनी बुंलदेखंड जिखलो.
मौखरी आनी देवगुप्त हांच्या झुजावेळार माळव्यांत कलचुरी राजघराण्याचो जल्म जालो. सव्या शेंकडयांत चालुक्यांनी कलचुरी राज्याचेर चाल केली. मजगतीं भडोचलागसारच्या गुर्जरांनी आपलें म्हत्व वाडयलें आनी अस्तंत माळवो कलचुरींकडल्यान मैत्रकांकडे गेलो. त्याच वेळार भारतांत हर्षवर्धन गादयेर येतकच ताणें कलचुरी राजांचे उदेंत माळव्यांतले हक्क काडून घेतले. तेन्ना कलचुरी राजे उदेंत मध्य प्रदेशांत परतून गादयेर आयले.
आठव्या शेंकडयाच्या शेवटाक राश्ट्रकूट राजा दंतिदुर्ग हाणें उज्जैन जिखलें. उपरांत थंय प्रतीहारांची सत्ता आयली. धाव्या-इकराव्या शेंकडयांत, प्रतीहारां उपरांत कांय काळ थंय परमारांचें राज्य आशिल्लें. मजगतीं णवव्या शेंकडयांत, बुंदेलखंडांत चंदेल घराण्याचो उदय जालो. चंदेल आनी गुर्जर प्रतीहार हांचेभितर खर सत्तासर्त चलताली. तेराव्या शेंकडयाचे सुरवेक कुत्त्बुद्दीन ऐबकान कालिंजराचेर घुरी घालून चंदेल राजा परमर्दीकडे कबलात केली. परमर्दीचो मंत्री अजयदेव हाणें परमर्दीचो खून केलो, तेन्ना कुत्तबुद्दीनान कालिंजर लुटलें आनी महोबा जिखलें. परमर्दीचो पूत त्रैलोक्यवर्मन हाणें चडसो प्रदेश पर्थून जिखून आपली सत्ता गाजयली. अलाउद्दीन खल्जीन 1309 वर्सा दमोघ जिखमेरेन चंदेल राजे राज्य करताले. चंदेल पडटकच थंय ल्हान कितलींशींच राज्यां आयलीं. बाघेलखंड हें तातुंतलेंच एक आसून, बांधोगढ हें ताचें राजपाटण आशिल्लें. अकबराच्या वेळार बाघेलखंडाचे दोन वांटे जाले. एक वाघेलांचे सत्तेखाला आशिल्लो आनी दुसरो मोगल साम्राज्यांत आस्पाविल्ल्या अलाहाबाद सुभ्यांतलो कालिंजर सरकार प्रदेश. औरंगजेबान रेव्याच्या लागसारचो प्रदेश कालिंजर सरकारांत घालो. ताच्या मरणाउपरांत परतून वाघेल राज्य आयलें. 1812 आनी 1813 वर्सा वाघेल राजान ब्रिटिशांकडे राखणेखातीर कबलात केली.
सोळाव्या शेंकडयांत गढ-मंडलाच्या गोंड वंशाच्या, संग्रामशाह ह्या 47 व्या राजान आपलें राज्य सागर, दमोह, भोपाळ, नर्मदेचें देगण, मंडला आनी सिवनी ह्या प्रदेशांचे 52 गड मेळून स्थापणूक केली. अठराव्या शेंकडयांत बख्त बुलंदान छिंदवाडयालागसार देवगढ हांगा एका गोंड राज्याची स्थापणूक केली. राज्याचें राजपाटण नागपूराक व्हेलें. देवगढ राज्यांत आर्विल्लें बेतूल, छिंदवाडो, सिवनी, बालाघाट आनी महाराष्ट्रांतलें नागपूर आनी भंडारा जिल्हे हांचो आस्पाव जाता. गोंडवन आदिवासींच्या शेकातळा आसतना गढ-मंडला, देवगढ आनी चांदा हीं तीन घराणीं एक जालीं. आतांच्या मध्य प्रदेशाचे अस्तंतेक एका वाठारांत मोगलांचो शेक चलतालो. मदल्या वाठारांत गोंड राजा आशिल्ले. छत्तीसगढांत कलचुरी घराणें राज्य करतालें. मराठे-बुंदेले हांच्यामुखार गोंडांचो निभाव लागलोना आनी अठराव्या शेंकडयांत गोंड सत्ता नश्ट जाली.
इकरा ते पंदराव्या शेंकडयांमेरेन बुंदेले हांणी गढ-कांदर हांगा राज्य केलें. सोळाव्या शेंकडयांत ते ओर्छा हांगा गेले. चंपतराय आनी ताचो पूत छत्रसाल हांणी मोगल सत्तेक तोंड दिलें. छत्रसाल हो विंध्य पठार आनी नर्मदा देगण हांच्या व्हड प्रदेशाचेर शेक चलयतालो. 1728 वर्सा अलाहाबादचो सुभेदार मुहम्मदखान बंगश हाचेवांगडा झुजपाक छत्रसालान पेशव्यांचो पालव घेतलो. तेखातीर पेशव्यांक ताच्या राज्याचो 1/3 वांटो मेळ्ळो (1735) आनी पेशव्यांची शीम सुभ्यामेरेन पातळ्ळी. पेशव्यांखातीर चौथाय वसूल करपाक, रघूजी भोसले बेरार (विदर्भ) आनी गोंडवनांत आयलो (1937). ताणें 1943 मेरेन देवगढ, छत्तीसगढ, चांदा (चंद्रपूर) मराठयांच्या शेकातळा हाडलें. कटक- सबळपूरमेरेन शीम वाडोवन नागपूराक आपलें मुखेल ठाणें केलें.
1305 ते 1398 मेरेन माळवो हो दिल्लो सुलतानशाहीचो वाठार आशिल्लो. तैमूरलंगाचे घुरयेन दिल्ली खिळखिळी करून उडयली. माळव्याचो ताज्यपाल दिलावरखानान हीच संद सादली आनी आपलें स्वातंत्र्य घोशीत केलें. 1436 वर्सा माळव्याच्या खल्जी घराण्याची स्थापणूक जाली. पूण गुजराताचो तो वाठार जातकच माळव्याचें स्तातंत्र्य सोंपलें. 1962 वर्सा सावन मोगलांचो शेक सुरु जालो. उपरांत मराठयांनी माळवा घेतलो आनी मराठे-ब्रिटीश हांचेभितर तिसरें झूज जावन मराठयांची सत्ता सोंपली. एक कबलात करून सर जॉन मॅल्कम हाणें ग्वाल्हेर आनी इंदूर ह्या संस्थानांच्या नियंत्रणाखाल आशिल्लो कांय प्रदेश स्वतंत्र करून
