झकीर हुसेन, (तबलें), अलिअकबर खाँ (सरोद), रामनारायण (सारंगी), शिवकुमार शर्मा- (संतूर) हे नामनेचे हिंदुस्थानी वाद्य कलाकार.
कर्नाटक संगितांत बालघाट टी. एस. मणिअय्यर, मदुराई कृष्णा अय्यर (मृदंग), लालगुडी जयराम (व्हायोलीन), चित्ती बाबू (विणा), टि. आर. महालिंगम (वेणू) हे मुखेल वादक आसात.
भारतीय संगितांतले लोकसंगीत हें एक आगळें अशें दालन, निर्बंदीत अशी रागदारी आनी उत्स्फुर्त अशी रचना, सादरीकरण हें लोक संगिताचें खंयच्याच संगीत घराण्याक वा सांप्रदायांत न बसपी हें संगीत जनमानसांतल्यान परंपरीक वृत्तीन आदिम काळासावन चलत आयलां. आधुनिक काळांत भारतीय संगीतकार आनी संगीत अभ्यासक हांणई अभ्यासकांक लोकसंगिताविशीं रस आनी ओड निर्माण जाल्या.
भारतीय कर्नाटक संगीतः (पळेयात कर्नाटक संगीत).
भारताय लोकसंगीतः पळेयात लोकसंगीत.
भारतीय साहित्यः भारतांत भाशा आनी पोटभाशा मेळून हजारांवयर भाशा आसात. पूण साहित्य अकादमीची मान्यताय मेळिल्ल्या बावीस भाशांनीच मुखेलपणान साहित्याची रचणूक जाता. भारताच्या आदीम साहित्याची संस्कृत भाशेंतल्यान रचणूक जाली. सुरवेक तें तोंडी परंरेनच चलत रावलें. खूब उसरां ताका लिखीत स्वरुप मेळ्ळें. वेद रचणुकेच्या खूब आदीं जाल्ले साहित्यिक आविश्कार हडप्पा आनी मोहें-जो-दडोच्या उत्खननांत सांपडल्यांत. उत्खननांत सांपडिल्ल्या कांय आयदनांचेर आनी फातरी पट्यांचेर कोरांतिल्ले स्थितींत आशिल्ले लिपयेचो अजून शास्त्रीय अभ्यास पुराय जाल्लोना. देखून सिंधु संस्कृतींत निर्माण जाल्ल्या साहित्याची पुराय वळख जावंक पावूंकना.
संस्कृत भाशेंतल्यान भारतीय साहित्याची सुरवात ऋग्वेद, सामवेद, यजुर्वेद आनी अर्थवेद ह्या चार वेदांसावन जाली. ऋग्वेद हो सगळ्यांत प्राचीन. वेदांउपरांत ब्राह्मणां, आरण्यकां आनी उपनिशदाची रचणूक जाली. त्या काळांत संस्कृत भाशा खूब विकसीत जाल्ली हें इ. स. प. सुमार पांचव्या-चवथ्या शेंकड्यांत पाणिनीन रचिल्ल्या अश्ठाधायी ह्या व्याकरण ग्रंथावयल्यान आनी तातूंत उल्लेख केल्ल्या हेर व्याकरणकारांवरवीं कळटा. वैदीक काळासवान ते सुत्रां आनी स्मृती काळामेरेन संस्कृत ही भारताची धर्माक, साहित्यिक आनी दार्शनीक भास आशिल्ली. इतिहासकारांच्या मतान वैदीक साहित्या उपरांत पुराणांचो काळ येता. त्या काळाचे सुरवेक बरयल्लीं रामायण आनी महाभारत हीं दोन आर्य म्हाकाव्यां आसात. इतिहासकाळा उपरांत १८ पुराणां आनी १८ उपपुराणांची रचणूक जाली. तीं पुराणां वेगवेगळ्या काळांत रचल्यांत. पुराणां हो भारतीय साहित्यांतलो एक म्हत्वाचो ग्रंथसमूह. भारतीय संस्कृती आनी सभ्यता हांचो सामान्य लोकांत प्रचार करपाचो वावर पुराणांनीच केला. पुराणां उपरांत भरतमुनीच्या नाट्यशास्त्राचो (नाट्यवेदाचो) उल्लेख येता. ताची रचणूक इ.स.प. तिसऱ्या दुसऱ्या शेंकड्यांत जाल्ली आसुये. मुखार अभिजात नाटककारांत भास, कालिदास, श्रीहर्ष, भवभूती, भट्टनारायण, विशाखादत्त हांचो आस्पाव जाता तर अभिजात काव्यरणाऱ्यांत अश्र्वघोष, कालिदास, भारवी हांचो आस्पाव जाता. इ.स. चवथ्या शेंकड्यामेरेन संसकृत हीच मुखेल साहित्यीक भास आशिल्ली. ती भास शिकपाचे आनी तिचो वापर करपाचे हक्क फकत ब्राह्मण आनी हेर उंचेल्या कुळांतल्या पंडितांक आशिल्ले. सकयल्या वर्गांतल्या लोकांक संस्कृत भाशेचो वापर करपाक बंदी आशिल्ली. सादारण लोकांची मौखीक आनी वेवहारीक भास प्राकृत आशिल्ली.
लोकभाशा म्हूण इ.स.प. सव्या शेंकड्याच्या पयलीं सावन भारतांत वापरांत आशिल्ल्या वेगवेगळ्या भाशांनी विंगड विंगड विशयांचेर व्हड साहित्य निर्माण जाल्लें. संस्कृत भाशेंत उपलब्ध आशिल्ल्या साहित्याचो सादारण लोकांक लाव मेळना. हाका लागून वैदिक धर्माची प्रतिक्रिया म्हणून भगवान गौतम बुध्द आनी भगवान महावीर हांणी आपआपल्या धर्मांची शिकवण लोकांक समजता अशेच भाशेन दिली. बौध्द धर्माची शिकवण बुध्दान पाली भाशेंतल्यान दिल्ली तर जैन धर्माचो उपदेश महावीरान प्राकृत भाशेंतल्यान केल्लो. उपरांत थळाव्या भाशांनी साहित्याची व्हडा प्रमाणांत रचणूक जावपाक लागली. पूण ह्या साहित्याची व्हडा प्रमाणांत रचणूक जावपाक लागली. पूण ह्या साहित्याची प्रेरणा मुखेलपणान धर्मिकूच आशिल्ली. इ.स. पांचव्या ते धाव्या शेंकड्या मेरेन उत्तर तशेंच दक्षिण भारतांत अपभ्रंश, मागधी, अर्धमागधी, सौरसेनी, महाराष्ट्री, पैसाची, उडीचीया, गांधारी अशो साबार पोटभासो अस्तित्वांत आयल्यो आनी तांच्यांतल्यानूय साहित्य मिर्माण जावपाक लागलें.
इस्लामी सत्ता भारतांत थीर जाल्याउपरांत इस्लामी धर्म आनी संस्कृतायेचो प्रभाव भारतीय संस्कृती तसोच साहित्याचेरुय पडप सभावीक जालें. सुफी संतांनी सुरवेक उत्तर भारतांत आनी उपरांत दक्षिण भारतांत सुफी मतप्रणालीचो प्रसार केलो. सुफी प्रभावाक लागून त्या काळांत इस्लाम संस्कृतायेक आदारुन खूब भारतीय साहित्य निर्माण जालें. अरबी-फार्सी भाशांतलें अभिजात साहित्याचें अनुकरण आनी रुपांतरुय भारतीय भाशांनी जावपाक लागलें. बाराव्या ते सतराव्या शेंकड्या मेरेनच्या काळाचो भारतीय इतिहासांत भारतांत साबार संत जावन गेले. त्या संतांनी वेगवेगळ्या पमथांची थापणूक करुन तांच्या पंथाच्या संदर्भांतल्यान साहित्य निर्माण जावपाक लागलें. विष्णु, शिव, राम, कृष्ण, देवी काली आनी हेर देवतांचेर भक्तिभावनेंतल्यान काव्यां जावपाक लागलीं. रामायण, महाभारत, भागवत पुराण आनी हेर ग्रंथांतल्या वेंचीक विशयांचेर संतांनी आपापले परीन ज्ञानेश्र्वर, नामदेव, कंबन, बसवेश्र्वर, चंडीदास बडू, विद्यापती, चैतन्य महाप्रभू, लरसी मेहता, मीराबाई, शंकरदेव, माधवदेव, कबीर, तुलसीदास, गुरु नानकदेव अशा कवी-संतांनी भारतीय भाशांनी काव्य-साहित्याची मोलादीक भर घाली.
