आरमाराच्या आनी सैन्याच्य आदारान ब्रिटीशांनी पुराय हिंदुस्थानांत आपलो शेक बसयलो. ब्रिटीश हिंदुस्थानांत, पुर्तुगेज सत्तेखाला निमणेकडेन फकत गोंय, दमण, दीव, दादरा आनी नगरहवेली हे प्रदेश उरले.
सोळाव्या शेंकड्यांत इंग्लंडची राणी एलिझाबेथ, हिणें लंडनच्या कांय खाजगी वेपाऱ्यांक उदेंत राश्ट्रांकडेन वेपार करपाच्यो कांय खास सवलती दिल्ल्यो. १६१२ त ब्रिटीश ईस्ट इंडिया कंपनीक सुरत हांगा वखार उभारपाक मोगल बादशाह जाहांगीर हाणें परवानगी दिली. उपरांत कंपनीन उत्तर भारताच्या हेर प्रदेशांनीय आपलीं वेपारी केंद्रां उबारलीं. १६६८ व मुंबय प्रदेश तांच्या शेकातळा आयल्या उपरांत, मुंबय हें ब्रिटीशांचें म्हत्वाचें वेपारी केंद्र थरलें. ब्रिटीश हिंदुस्थानांत पावले तेन्ना हांगाच्या राज्यांभितर फायदो घेवन, सुरवेक ब्रिटिशांनी उत्तर भारतांतले साबार प्रदेश आपल्या शेकातळा हाडले. दक्षिण भारतांत ब्रिटीशांक आपली सत्ता घट्ट करपाखातीर सुरवेक मराठ्यांआड तीन झुंजा करचीं पडलीं. म्हैसूरचो हैदर अली आनी ताचो चलो टिपू सुलतान हांणी फ्रेंच वसाहतकारांचो आदार घेवन ब्रिटीशांक खर विरोध केल्लो. पूण ब्रिटीशांनी ताचो पराभव केलो. उपरांत ब्रिटीशांनी वेगवेगळ्यो येवजण्यो चालीक लावन, हिंदुस्थआनांतलीं साबार ल्हान ल्हान राज्यां खालसा केल्ल्यान १८५० मेरेन कांय प्रदेश सोडल्यार सबंद हिंदुस्थान ब्रिटीश ईस्ट इंडिया कंपनिच्या ताब्यांत गेलो.
ब्रिटीश ईस्ट इंडिया कंपनीक हिंदुस्थानांत थिरपण आयल्या उपरांत तांणी वेगवेगळ्यो येवजणो चालींत हाडून ल्हान ल्हान संस्थानां खालसा केल्लां. हाका लागून संस्थानिकांमदीं घुस्पट पातळिल्लो. १८५७ त बंगालच्या शिपायांनी ब्रिटीश कंपनाआड उठाव केल्लो तेन्ना ज्यांचीं राज्यां खालसा जाल्लीं अशा साबार माजी संस्थानिकांनी ह्या उठांवांत वांटो घेतिल्लो. ह्या उठावाफाटल्यान धर्मीक, अर्थीक, समाजीक, सैनिक आनी राजकीय अशईं साबार कारणां आशिल्लीं. ब्रिटीशांआड उठाव घडोवन हाडचेखातीर जायती पूर्व तयारी करुंक नाशिल्ली. तेचपरी शिपाय आनी संस्थानीक हांचेमदी एकमत नाशिल्लें. हाका लागून ब्रिटीशांक हो उठाव मोडून उडोवपाक यश आयलें. ह्या उठावाउपरांत ब्रिटीश पार्लमेंटान हिंदुस्थानाचो कारभार ब्रिटीश इंडिया कंपनीकडच्यान आपल्या ताब्यांत घेतलो. लॉर्ड कॅनिंग हो ब्रिटीश हिंदुस्थानाचो पयलो व्हायसरॉय आनी गर्व्हनर जनरल जालो. व्हिक्टोरीया राणयेक भारताची सम्राज्ञी म्हूण जाहीर केली. १८५७ त जाल्ल्या उठावाक ब्रिटीश इतिहासकारांनी ताका भारताचें पयलें स्वातंत्र्यझूज अशी संज्ञा दिल्या.
भारतीय स्वातंत्र्य चळवळः १८५७ च्या उठाव उपारंत ब्रिटीश सरकारान भारतांत आपलें शासन घट्ट करपाखातीर सगळे उपाय घेतले. उठावा उपरांत ब्रिटीश अधिकाऱ्यांनी आनी हेर ब्रिटीश वेवसायिकांनी भारतीयांआड सुडाचेंधोरण आपणायलें. उंचेल्या पदांचेर फकत अधिकाऱ्यांची नेमणूक जाताली. १८६१ तल्या नव्या फौजदारी कायद्याप्रमाण गोऱ्या गुन्यांवगारांआडचे खटले फकत गोऱ्या न्यायाधिशआंमुखार चलताले. हाचो गैर फायदो ब्रिटीश लोक घेवपाक लागले. तशेंच भारतीय लोकांक हत्यारां बाळगुपाची बंदी आशिल्ली. ह्या सतावणुकांक लागून राश्ट्रवादाक नेट येवपाक लागलो. ब्रिटीशांनी लागू केल्ले आधुनिक अशे इंग्लीश शिक्षण पद्दतीक लागून भारतीयांमदीं एकराश्ट्री.त्व, समान नागरिकत्व, मानव सामनता अशा मुल्यांची रुजवण जाली. तशेंच समाजीक, धर्मीक, शिक्षणीक प्रबोधनांतल्यान भारतीय शिक्षीत लोकांमदी स्वाभिमानाची आनी स्वराज्याची भावना जागृत जाली.
समाजांत पातळिल्ले साबार लोकभेद पयस करुन भारतीय लोकांक एकठांय हाडपाखातीर म्हूण एकुणिसाव्या शेंकड्याच्या मध्याक इंडियन अॅसोसिएशन ऑफ बेंगॉल, ब्रिटीश इंडियन अॅसोसिएशन, बॉम्बे अॅसोसिएशन, सार्वजनिक सभा आनी हेर संघटना भारताच्या वेगवेगळ्या प्रदेशांनी अस्तित्वांत आयल्यो. उपरांत ह्या वेगवेगळ्या संघटनांचे प्रेरणेंतल्यान आनी हिंदुस्थान हें एकसंघ राश्ट्र आसा ही भावना मनांत बाळगून २२ डिसेंबर १८८५ दिसा 'इंडियन नॅशनल काँग्रेस' हे सर्वसमावेशक अशे संघटनेची स्थापणूक जाली. अॅलन ऑक्टेव्हिअन ह्यूम हो माजी ब्रिटीश अधिकारी इंडियन काँग्रेस शिल्पकार आशिल्लो. उमेशचंद्र बॅनर्जी हो काँग्रेसचो पयलो अध्यक्ष जालो. सुरवेक कांय
