आनी नर्मदा न्हंयांदेगांनी तशेंच काश्मीर भागांतूय सांपडल्यांत. मध्यअश्मयुगांत हत्त्यारांचो आकार ल्हान जायत गेलो आनी हत्त्यारांक ते हाडांच्यो वा लाकडाच्यो मुठी घालपाक लागले. नवीश्मयुगांत ह्या हत्त्यारांत मातशी सुदारणा जावन, शिकार करपाखातीर ते मुखेलपणान भाल्याचोच उपेग करताले. नुस्तें धरपाखातीर ते हाडांचे गरे वापरताले.
ताम्रपाशाणयुगांत तांबें आनी कांशें (ब्राँझ) हांचो चड उपेग जातालो. ह्या तेंपार धातुंच्या वेगवेगळ्या वस्तुंनी आनी आयदनांनी भर पडली. सिंधु संस्कृती ही ताम्रपाशाणयुगीन आशिल्ली. मोहें-जो-दडो आनी हडप्पा हांगाच्या उत्खननातंल्यान सिंधु संस्कृती खूब फुडारिल्ली. वेवस्थीत नगर रचणुकेक लागून तिका नागरी संस्कती अशें म्हळां.
आर्य लोक भारतांत केन्ना आयले हाचे विशीं मतभेद आसात. सादारणपणान इसवी सनापयलीं तीन ते चार हजार आदीं ते भारतांत आयले, असो तज्ञांनी अदमास काडला. सुरवेक तांणी उत्तर भारतांत (पंजाब) न्हंयेचे देगेर आपलो राबितो केल्लो. ते भारतांत पावले तेन्ना वायव्य भारतांत सिंधुसंस्कृती नंदताली. आर्यां पयलींचे लोक नगरां वसोवन थिर जाल्ले हें मोहें-जो-दडो आनी हडप्पा हांगाच्या उत्खननावयल्यान स्पश्ट जाता. वेपाराच्या मळारुय तेखूब फुडारिल्ले आनी इराक-इराण ह्या देशांकडेन तांचो वेपारी संबंद आशिल्लो. शेतवड हो तांचो मुखेल वेवसाय आशिल्लो, तशेंच गोरवां, बोरडां, उंट ह्या जनावरांकूय ते पोसताले. तांची कलाकुसर आनी नगर रचणूक हांचेवयल्यान तांचे जाणेचेर उजवाड पडटा. हे लोक द्रविड वंशीय आशिल्ले अशें मानतात. आर्य लोक हे झुजारी वृत्तीचे लोक आशिल्ले. ते भारतांत आयल्या उपरांत तांणी द्रविड लोकांचो पराभव करुन तांचे नागरी संस्कृतायेचो विध्वंस करुन उडयलो. अशे रितीन सप्तसिंधु प्रदेश आर्यांच्या शेकातळा आयलो. यदू, पुरु, अनू, द्रूह्यू आनी तुर्वश हे आर्यांचे पांच जन (पंगड) सप्तसिंधु प्रदेशाचेर सत्ता चलोवपाक लागले.
आर्य लोक हे ऊंच, घटमूट आंगलोटाचे, गोरे, भांगरा केंसाचे आनी निळ्या दोळ्यांचे आसले. सैमीक घडणुकांक आनी अदभूत वस्तूंक तांणी देव मानल्यात. इंद्र, अग्नि, मरुत, सोम आनी हेर देवांक ते भजताले. आर्य लोक कुल वा कुटूंब करुन एकठांय रावताले. तांच्यांत पितृसत्ताक कुटूंब पद्दत चलताली. शेत, गोरवां-म्हसरां पाळप, धातुकाम ह्या उद्देगांचेर वेदकाळांतली अर्थीक जीण आदारुन आसली.
वैदिक काळाच्या उपरांतच्या तेंपार (Later Vedic Period) धर्मीक विधी, समाज, अर्थीक आनी राजकीय वेवस्थेंत खूब बदल जाले. धर्मीक विधी करचे खातीर पुजारी वर्ग अस्तित्वांत आयलो. तशेंच ते रुद३ आनी विष्णु ह्या सारकिल्ल्या नव्या देवांकूय भजपाक लागले. कर्म, माया, पुनर्जल्म, आत्मो आनी मुक्ती ह्या सारकिल्ल्या तत्त्वगिन्यानी विशयांचेर भासाभासा जावपाक लागली. समाजीक जीणेंतूय खूब बदल जाले. ब्राह्मम, क्षत्रिय, वैश्य आनी शुद्र हे वर्ग निर्माण जावन, मुखार ते पोटजातींत विभागिल्ले. साबार पोटजातींवांगडा तांचे वेवसायूय बदलले. देणें-घेणें लेगीत जातींभितरुच जावपाक लागलें. राज्याचो विस्तार वाडलो तशे राजाचे अधिकारुय वाडत गेले. प्रजा पुरायपणान राजाच्या शेकातळा वावुरताली. शेतकी जमीन आनी हेर मालमत्तेचेर राजाच देखरेख दवरतालो. पूण तांचेर राजाची मालकी मात नाशिल्ली. गुन्यांवांचो न्याय निवाडो करप हो राजाचोच मान आशिल्लो.
वैदिक साहित्य हें इ. स. प. सव्या शेंकड्याच्या आदल्या इतिहासाचेर उजवाड घालपी एकमेव साधन आसा. पूम इतिहासीक घडणुको विस्कटावन सांगपाक वैदिक साहित्य उणें पडटा. प्राचीन राजांचे आनी तांणी वर्चस्व मेळचें म्हूण एकामेकांआड केल्ल्या झुजांचे साबार उल्लेख पुराणांनी मेळटात. पूण वेगवेगळ्या पुराणांनी तांचे वेगवेगळे रितीन वर्णन केल्लें आसून तांच्यांत खूब मतभेद आसात. उपरांत इ. स. प. सव्या शेंकड्यासावन बौध्द आनी जैन वाङमयाक लागून इतिहासीक घडणुकांची वेवस्थीत म्हायती मेळपाक लागली. उत्तर भारत सोळा म्हाजनपदांनी विभागिल्लो आनी थेय सर्वश्रेश्ठ असो कोणूच राजा नासलो, अशें बौध्द वाङमयांत म्हळां. गणराज्य आनी राजेशाय दोनूय पद्दती अस्तित्वांत आशिल्ल्यो अशें तातूंत म्हळां. इ. स. प. सव्या शेकड्याचे निमाणेकडेन नंद वंशान मगध देशांत आपलें राज्य बळिश्ट केल्लें. म्हापदभा नंदा हाच्या मरणाउपरांत मॅसेडोनीयाचो सम्राट अॅलेक्झांडर हाणें भारताचेर घुरी घालून उत्तर भारतांतलो व्हड वाठार आपल्या शेकातळा हाडलो. तो परतून गेलो तेन्ना ताणें भारतीय प्रदेशांचेर साबार ग्रीक क्षेत्रपांची नेमणूक केल्ली. उपरांत इ. स. प. ३२२त चंद्रगुप्त मौर्य हाणें नंद राजाचो पराभव केलो आनी ग्रीक क्षेत्रपांकूय भारतांतल्यान धांवडावन घाले. नंदांनी घट्ट केल्ल्या साम्राज्याचो व्हड विस्तार मौर्य वंशान केलो. चंद्रगुप्त आनी ताचो चलो
