Page:Konkani Viswakosh Vol3.pdf/371

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.

मराठी, गुजराती आनी हिंदी ह्या भाशांतल्या संगिताविशीं मेळटा त्या साहित्याचो अभ्यास केलो. गायनोत्तेजक मंडळीच्या नेमान जावपी बसकांनी तो आपले संगिताविशींचे विचार मांडटालो. अशे तरेन हिंदुस्थानी संगिताचे परंपरेचें ताणें खूब गिन्यान मेळयलें. उपरांत ताका त्या शास्त्रांत बदल घडोवन हाडपाची गरज दिसूंक लागली. फकत भरताचें नाट्यशास्त्र वा संगीतरत्नाकर ह्या ग्राथांचो अभ्यास करुन हें काम भागपाचें न्हंय. तेखातीर संगीतशास्त्रांत निपूण अशीं जीं घराणीं आशिल्लीं, तातींतल्या नामनेच्या गायकांकडल्यान त्या त्या घराण्यांचीं खाशेलपणां समजून घेवपाची गरज आशिल्ली. विष्णुपंतान भारतभर भोंवडी करुन, हिंदुस्थानी संगीत कलाकारांच्यो भेटी घेवन भोव कश्टान तांचेकडल्यान संगिताविशींची म्हायती एकठांय केली. संगितावयले दुर्मिळ ग्रंथ, हाताबरपां हांचो सोद घेवन, तातूंतल्या तत्त्व-विचारांची विस्कटावणी केली. म्हत्वाचीं हातबरपां नकल करुन काडलीं. हिंदुस्थानी संगितांतली स्वरलिपि रचणूक, रागविचार, तांचे आरोह-अवरोह, श्रुतिविचार थाटपद्दत, वादी-संवादी स्वर ह्या विशयांविशीं तात्त्वीक भासाभास आनी तेविशींच्यो उपपत्ती ताणें आपल्या ग्रंथांनी मांडल्यो. तशीच एक खआशेली स्वरलिपि पद्दत तयार केली. आशक अल्ली नांवाच्या एका गायक कलाकाराकडल्यान ताणें २५० ख्याल शिकून घेतले आनी ते स्वरलिपिंत तालांच्या चिन्नांसयत मांडले.

दक्षइण भारतांतल्या आनी संगीत शास्त्रज्ञांक मेळून थंयच्या संगीतशास्त्राच्या ग्रंथांचोय ताणें अभ्यास केलो. रामामात्य पंडिताचो स्वरमेलकलानिधी, तुळडेंद्राचो संगीतसारामृत आनी रागलक्षण हे ग्रंथ दक्षिणएंत प्रमाण मानतात. भातखंडे हाणें ह्या ग्रंथांचो नकलो करुन घेतल्यो. बडोद्याचो महाराज सय्याजीराव गायकवाड हांणें आपली सरकारी संगीत पाठशाळा भातखंडेक १९१६ वर्सा नवे पद्दतीन चलोवपाक दिली. ग्वाल्हेरचो महाराज माधवराव शिंदे हाणें भातखंडेचे देखरेखीखाली माधव संगीत महाविद्यालयाची नव्यान स्थापणूक केली (१९१८). तशेंच ताणें १९२६ वर्सा लखनौक थंयच्या थळाव्या कार्यकत्याच्या आदारान 'मॅरिस कॉलेज ऑफ हिंदुस्थानी म्युझिक' ची स्थापणूक केली. उपरांत 'भातखंडे संगीत म्हाविद्यालयांत' हे संस्थेचो आस्पाव केलो. तशेंच, ह्या संगीत विद्यालयाखातीर ताणें अभ्यासक्रम आंखून ते प्रमाण पुस्तकांय छापलीं. संगिताविशींची उकती भासाभास करुन संगीतप्रसार जावंचो हे खआतीर ताणें संगीत परिशदो घेतल्यो. बडोदे (१९१६), दिल्ली (१९१८), वारणासी (१९१९) आनी लखनौ (१९२४ आनी १९२५) हांगा परिशदो भरपाक ताणें फुडाकार घेतलो. शास्त्रीय संगिताच्या प्रचाराखातीर 'लक्षणगीत' हे सारके ग्रंथ बरयले.

१९०८ ते १९३३ ह्या काळांत ताणें आपले ग्रंथ बरयले. तातूंतले काय मुखेल ग्रंथ अशे आसात-

१)'श्रीमल्लक्ष्यसंगीतम्' आनी 'अभिनव रागञ्जरी' (संस्कृत), २) 'हिंदुस्थानी संगीतपध्दती' (मराठी), ३) 'हिंदुस्थानी संगीतपध्दती' क्रमिक पुस्तकमालिका (मराठी), ४) 'अ शॅर्ट हिस्टॉरिकल सव्हे ऑफ द म्युझिक ऑफ अपर इंडिया' (इंग्लीश), ५) 'अ कंपॅरेटिव्ह स्टडी ऑफ सम ऑफ द लीडिंग म्युझिक सिस्टिम्स ऑफ द फिफ्टिन्थ, सिस्सटीन्थ, सॅव्हन्टीन्थ अँड एटीन्थ सँचुरीस (इंग्लीश), ६) हिंदुस्थानी म्युझिक (इंग्लीश), ७) लक्षणगीतसंग्रह, ८) गीतमालिका, ९)पारिजात प्रवेशिका (मराठी), १०)रागविबोधप्रवेशिका (मराठी).

तशेंच ताणें कांय एकठांय केल्ले ग्रंथूय उजवाडायल्यात ते अशे- १) रामामात्य हाचो 'स्वरमेलकलानिधी' (संस्कृत), २) पं. व्यंकटमखी हाचो 'चतुर्दण्डिप्रकाशिका' (संस्कृत), ३)'रागलक्षणम्', ४) राजा तुळजेंद्र हाचो 'संगीतसारामृतोध्दार' (संस्कृत), ५) लोचन हाचें 'रागतरडिगणी' (संस्कृत), ६) पुंडरीक विठ्ठल हाचे 'सद्रागचन्द्रोदय', 'रागमञ्जरी', 'रागमाला', 'नर्तननिर्णय' (चारुय ग्रंथ संस्कृत), ७) हॄदयकौतुक हाचे 'हॄदयकौतुक' आनी 'हॄदयप्रकाश' (संस्कृत), ८)पं. भावभट्ट हाचे 'अनूपसंगीतरत्नाकर', 'अनूपसंगीतविलास' आनी 'संगीतअनूपांकूश' (सगळे संस्कृत), ९) पं. श्रीनिवास हाचो 'संगीत रागतत्त्वविबोध' (संस्कृत), १०) श्रीकंठ हाचो 'संगीतकौमुदी' (संस्कृत), ११) पूर्ण कवि हाचो 'नादोदधि' (हिंदी), १२) चत्वारिंशच्छतरागनिरुपणम् (संस्कृत), १३)अष्टोत्तरशतताललक्षणम् (संस्कृत) १४)पं. काशिनाथशास्त्री अप्पा तुलसी हाचो 'संगीतसुधाकर', 'संगीतरागकल्पद्रुमाडकुर', 'संगीतरागचन्द्रिका' (संस्कृत) आनी 'संगीतरागचन्द्रिकासार' (हिंदी).

हातूंतले कांय ग्रंथ ताणें टोपण नांवान बरयल्यात. देखीक- 'लक्ष्यसंगीत' ग्रंथाखातीर 'भरतपूर्वखंडनिवासी चतुर पंडित', 'हिंदुस्थानी संगीतपद्दती' खातीर 'पं. विष्णुशर्मा', चिजांखातीर 'चतुर' आनी 'हररंग' हीं नांवां घेतल्यांत. पोरन्या संस्कृत ग्रंथाच्या प्रकाशनाखातीर 'भारद्वाजशर्मा' हें नांव घेतलें.

भाद्रपदः हिंदू कालगणनेप्रमाण भाद्रपद हो चैत्रादी गणनेंतलो सवो म्हयनो. ह्या म्हयन्याचे पुलवेक वा फाटीं-फुडें पूर्वाभाद्रपदा नक्षत्र येता, देखूनताका भाद्रपद हे नांव पडलां. 'नभस्य' हें भाद्रपदाचें वैदिक नांव.

ह्या म्हयल्याचे शुध्द तयेक बायलो हरतालिका व्रत करतात. त्या व्रतांत पार्वताची तिचे इश्टणीसयत पुजा करुन फकत फराळ घेवंचो पडटा. ह्या दिसा बायलो रांदनीचेर शिजयल्लें कसलेंच अन्न खायनात. हे तिथीक 'मधुश्रावणिका' अशेंय नांव आसा. शुध्द चवथीक वरदचवथ म्हण्टात. ह्या दिसा गणपतीची मातयेची मूर्त हाडून पुजा करतात. पंचाक ऋषिपंचम म्हण्टात. सश्टीक सूर्यपुजन करचें आनी कार्तिकस्वामीचें दर्शन घेवंचें अशें सांगलां. सप्तमीक मुक्ताभरणव्रत करतात. अश्टमीक