मतां त्या काळांत जायत्या जाणांक विचित्र अशीं दिसलीं. मूज, लग्न हे सारके संस्कार सुवाळे ताणें, तातूंत जाय तितलोच शास्त्रोक्त भाग दवरुन सार्थ तयार केले. अशे तरेन इतिहासीक तत्त्वनिश्ठ परिवर्तनवादाची ताणं एका अर्थान सुरवात केली. टिळक आनी केसरी, तशेंच सनातन धर्ममार्तंड धर्मकर्तो भाऊशास्त्री लेले हांणी राजारामशास्त्र्याक खर विरोध केलो. स्वभावान तो खूब तापट आनी विचित्र आशिल्ल्यान ताच्या कांय विरोधकांनी, ताच्या वैयक्तिक दोशांचें खूब भांडवल केलें. मुंबयंतल्या सर्वदेशी वातावरणाचो ताचेर खूब प्रभाव पडलो. विधवाविह, अस्पृशताय निवारण ह्या प्रस्नांनी लेगीत ताणें लक्ष घालें.
भागीरथीः अस्तंत बंगाल राज्याच्या त्रिभूज प्रदेशांतल्यान व्हांवपी गंगा न्हंयेचो दक्षिणवाहिनी फांटो. मुर्शिदाबाद जिल्ह्यांत २४ ३५ उत्तर अक्षांश आनी ८८ ५५ उदेंत ऱेखांशाचेर जंगीपूरच्या सादारण आठ किमी. अंतराचेर हो फांटो गंगेपसून वेगळो जाता. बरद्वान आनी नडिया ह्या जिल्ह्यांचे शिमेवयल्यान दक्षिणेक वतकच नवदिपडेन हे न्हंयेक उदेंतेकडल्यान जलांगी न्हंय येवन मेळटा. थंयसावन ह्या प्रवाहाक फुडें हुगळी ह्या नांवान वळखतात. आदल्या तेंपार हिका 'सरस्वती' ह्या नांवान वळखताले. सोळाव्या शतमानामेरेन हातूंत गाळ सांचत गेलो आनी गंगेतलें बरेंचशें उदक बांगला-देशातल्या पद्मा आनी मेघना न्हंयांक मेळ्ळें. देखून भागीरथी-पद्मा अशा गंगेच्या विभाजनपूर्व पात्रांत भारतान गंगेचेर फराक्का हो प्रकल्प बांदून गंगेचें चड प्रमाणांत उदक भागीरथी न्हंयेंत सोजपाची वेवस्था आंखली.
हे न्हंयेविशीं जायत्यो आख्यायिका सांगतात,कपील मुनाच्या शापान गोबर जाल्ल्या सगराच्या साठ हजार पुतांच्या उद्वाराखातीर अंशुमान आनी दिलीप ह्या इक्ष्वाकुवंशाच्या राजांनी स्वर्गांतल्यान गंगेक धर्तरेचेर हाडपाचे अयशस्वी यत्न केले. तेउपरांत भगीरथान हिमालयांत वचून खर तपश्र्चर्या करुन गंगेक प्रसन्न करुन घेतली. तेन्ना गंगेन ताका सांगलें, सर्गांतल्यान धर्तरेचेर पडपी आपलो प्रवाह धारण करपाक शंकराक प्रसन्न जावन गंगेचो प्रवाह आपले जटेंत घेतलो आनी जटेचो केंस तोडून गंगेक वाट करुन दिली. गंगेच्या ह्या प्रवाहाक अलकनंदा म्हण्टात. भगीरथान गंगेक सगरपुताचो गोबर पडिल्लो थंय व्हंली आनी तांचो उध्दार केलो. भगीरथाच्याच नांवावयल्यान ह्या प्रवाहाक भागीरथी हें नांव पडलें. भगीरथान तिका हाडली देखून तिका भगीरथाची धूव मानतात.
भागीरथीची आनीक एक सांगतात ती अशी- गंगा सुरवेक उत्तरेक तिबेटाचे वटेन व्हांवताली. देखून उत्तर भारताक संकश्टांची बादा जाताली. तेन्ना भगीरथान आपल्या यत्नांनी गंगेचो मूळ उत्तरवाहिनी प्रवाह घुंवडावन तो दक्षिणवाहिनी केलो. देखून तिका भागीरथी अशें म्हणूंक लागले.
भागीरथीचें देगण बरेंच पिकाळ आशिल्ल्यान तातूंत वर्सांतल्यान तीन फावटीं भाताचें पीक काडटात. भागीरथीचे देगेर जंगीपूर, मुर्शिदाबाद, बेऱ्हमपूर, काटवा, वनद्वीप हीं मुखेल शारां आसात. उदका येरादारीखातीर आदल्या काळासावन हे न्हंयेची नामना आसा. हिंदू लोक हे न्हंयेक पवित्र मानतात. आजुनूय हे न्हंयेत न्हाता आसतना 'जय गंगे जय भागीरथी' अशें म्हण्टात.
भाटः राजस्थानांतली एक जात. मूळ संस्कृत शब्द 'भट्ट' ह्या उतरावयल्यान भाट हें उतर जालें, अशें सांगतात. भाट उतराचो बारहट असो एक अपभ्रंश रुढ आसा. संशोधकांचे नदरेन वैदिक काळांतले गाथा गावपी, महाभारत काळांतले सूत आनी उपरांतच्या काळांतले मागध, बंदी, ब्रह्मराव हांचे वंशज म्हळ्यारुच सद्याचे भाट. कवी नांवाच्या एका ऋषीपसून तांची उत्पत्ती जाली अशें म्हण्टात. ताचें उत्पत्तीविशीं अशीय एक लोककथा आसा- शिव आनी पार्वती कैलासाचेर रावपी, पूण शिव सदांच समाधीमग्न आसतालो. देखून पार्वतीक वाज येतालो. तेन्ना शिवान तिका रिझोवपाखातीर आपल्या घामापसून एक मनीस तयार केलो. पूण तो मनीस सदांच शिवाचें स्तवन करुन ताकाच प्रसन्न करुमक लागलो. तेखातीर पार्वतीक राग आयलो. तिणें शिवाक सागूंन ताका भूंय लोकांत शेंवटिलो. तोच भाटांचो मूळ पुरुस.
हातांत ऊंच दांड्याचो भालो वा तरसाद, कमराक कट्यार, लांब खाड, लांब मिश्यांचे कल्ले, लांब झगो आनी फेटो असो भाटांचो भेस आसता. धनयाच्यो वंशावळी दवरप, तांची तुस्त करप हो तांचो मुखेल आनी पिढीजात वेवसाय. तांच्या खरें उलोवपाच्या गुणाक लागून राजेरजवाडे तांकां भियेवन आसताले. रजपुतांचो शेंकड्यांनी वर्सां आदींचो इतिहास तांच्या बाडांतल्यान आयजूय सुरक्षीत आसा. खंयूय आनी केन्नाय जीवदान करपाची तांची तयारी आसता. स्वता जीव दिवन वा जीव दिवपाचो धाक दाखोवन दुसऱ्यांक वायट करण्यांपसून वांचोवप हो तांचो स्वभाव अशें सांगतात. हालीं बरेचशे भाट काणयो सागूंन आनी पदां म्हणून उपजिविका चलयतात.
भाटियाः एक वेपारी जात. ह्या लोकांचो राबितो चड करुन कच्छ, सौराष्ट्र, सिंध आनी मुंबय ह्या भागांनी आसा. ते खेरीज पंजाब, राजस्थान,
