अद्वैतामृतवर्षिणीं भगवतीमष्टादशाध्यायिनीम् अम्ब त्वामनुसन्दधामि भगवद्गीते भवद्वेषिणीम्
अर्थः स्वता भगवान नारायणान पार्थाक उपदेश केल्ली, पुर्विल्लो मुनी व्यास हाणें महाभारतांत ग्रंथीत केल्ली, अद्वैत ज्ञानरुपी अमृताचो वर्षाव करपी, संवसाराचो तिरस्कार करपी आनी अठरा अध्याय आशिल्ली, अशी ही भगवद्गीता. हे अंबे भगवद्गीते, हांव तुजें अनुसंधान करतां.
गीता ही महाभारताच्या भीष्मपर्वांत ग्रंथीत आसा. १९ अध्याय आनी ७०० श्लोक अशिल्ल्या ह्या ग्रंथांत भारताच्या धर्मीक, संस्कृतीक आनी समाजीक इतिहासाचें सार आसा. भारताच्या इतिहासांत जे नवे विजार, धर्मीक वा तत्वीक संप्रदाय निर्माण जाले, त्या सगळ्यांक गीतेंतल्यानूच पोसवण मेळ्ळी. ते खातीर भारतीय संस्कृतीचो एक प्रतिनिधीक ग्रंथ ह्या नात्यान चडशे सगळे विचारवंत गीतेकूय मान्यताय दितात. इतली व्हड मान्यताय भगवद्गीतेक मेळटकच शिवगीता, गुरुगीता, हंसगीता, रामगीता अशो सुमार २०० अनुकरणात्मक गीता बरोवप जाल्ल्यो. पूण भगवद्गीते इतली मान्यताय हेर खंयचेच गीतेक फावो जालिना.
गीतेक उपनिषद अशें मानतात. गीतेच्या अध्यायसमाप्तिसूचक वाक्यांत 'भगवद्गीतासु उपनिषत्सु' अशें म्हळां. हांगा उपनिषत्सु अशें अनेकवचन आसा. ताचे वयल्यान सगळ्या उपनिषदांचें सार ह्या ग्रंथांत आयलां हें होलमता. तशेंच, 'इति श्रीमदभगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्दायां योगशास्त्रे श्रीकृष्णार्जुनसंवादे...' ह्या उतरावयल्यान गीता ही ब्रह्मविद्दा, योगशास्त्र आनी कृष्णार्जूनसंवाद आशिल्ल्याचें दिसता. ब्रह्मविद्दा म्हळ्यार ब्रह्माची विद्दा वा ज्ञान. अशें तरेन गीता ही ब्रह्मविद्दा आनी योगशास्त्र आसली तरी ह्या दोगांयची स्वतंत्र विस्कटावणी गीतेंत मेळना. ते विशय कृष्ण-अर्जुनाच्या संवादांतल्यानूच त्या त्या प्रसंगांचेर चितरायल्यात. देखून अध्यायसमाप्तींत 'कृष्णार्जुनसंवादे' अशें जें पद आसा तें चड म्हत्वाचें.
ह्या ग्रंथाच्या निर्मिती काळाविशीं खूबशा अस्तंती कशेंच भारतीय पंडितांनी भासाभास केल्या. तातूंत डॉ. भांडारकर, न्या. तेलंग, चिंतामणराव वैद्द हे मुखेल आसात. लो. टिळकान आपल्या 'गीतारहस्य' ह्या ग्रंथांत गीतेचो काळ ख्रिस्ती शतमाना पयलीं सुमार पांचशें वर्सां असो थारायला. पूण सर्गेस्त ज. स. करंदीकर हाणें महाभारतांत आयिल्ल्या विंगड विंगड गि-यांचे स्थितीचें सूक्ष्म परिक्षण करुन गीतेचो काळ शालिवाहन शकापयलीं दोन हजार णव असो थारायला.
भारतांत तेच भाशेन भारताभायर लेगीत ह्या ग्रंथाचे खूब भक्त आसात. अल बीरुनी ह्या अरबी भोंवडेकाराक हो ग्रंथ खूब मानवलो. विल्किन्स हाणें १७८५ वर्सा लंडनाक, गीतेचो इंग्लीश अणकार उजवाडायलो. ताका लागून युरोपांत गीतेक खूब नामना मेळ्ळी. ई. आर्नल्ड हाणें केल्लें गीतेचें 'द साँग सिलॅस्टिअल' हें भाशांतर खूब प्रसिद्द आसा. १८२३ वर्सा आउगुस्ट व्हिल्हेल्म फोन श्लेगेल हाणें गीतेची परिशुध्द आवृत्ती लॅटीन अणकार सयत उजवाडायली. हो अणकार जर्मन पंडीत व्हिल्हेल्म फोन हंबोल्ट हाणें वाचलो. तेन्ना ताणें म्हळें आपल्याक खबर आशिल्ली साहित्यांच्या जगांत, महाभारतांतली 'भगवद्गीता' ही सगळ्यांत श्रेष्ठ अशी तत्त्वज्ञानात्मक कविता. बर्लिन अकादेमींत ताणें ह्या विशयाचेर विस्तारान असो सोदप्रबंध बरयलो. तेन्नासावन आयजमेरेन युरोपी भाशांनी गीतेचीं भाशांतरां जायत आसात.
इ. स. पयलीं पांचव्या-चवथ्या शेंकड्यांच्या अदमासाक प्रचलीत जाल्ल्या भागवत धर्माच्या मुळांत सेश्र्वर सांख्य दर्शनाचेर आदारिल्लें हे वैश्णव उपनिषद आसुंये आनी ताचोच विस्तार म्हळ्यार सद्याची भगवदंगीता आसुंये अशें कांय अस्तंती संशोधकांचें मत आसा. इ. स. पयली दुस-या शेंकड्यांत केरांतिल्ल्या लेखांवयल्यान गांधार अफगाणिस्तानांतल्या ग्रीक लोकांनी भागवत धर्म आपणायल्ल्याचें दिसता. भगवद्गीता ही मुळांत ल्हान आसूंक जाय ह्या मतान जर्मन पंडीत आर. गार्बे हाणें मूळची भगवद्गीता आनी तातूंत उपरांत भर पडिल्ली म्हळ्यार प्रक्षिप्त 'भगवद्गीता' कितली व्हडली आसा, हे प्रक्षिप्त भाग म्हळ्यार वेदान्त तत्त्वज्ञान आनी ब्राह्मणी वैदिक धर्म हांचेविशींचीं वचनां आसात.
महाभारतांत, कुरुक्षेत्राचेर कौरव आनी पांडव हांचीं सैन्यां झुजाखातीर एकामेकासामकार उबीं आसतना, अर्जुनाच्या मनांत झूज करचें काय ना असो संभ्रम निर्माण जालो. त्या वेळार ताच्या रथआचें सारथ्य करपी भगवान श्रीकृष्णान ते रणभुंयेचेर ही गीता अर्जुनाक सांगली आनी ताच्या मनांतलो घुस्पाघोंदळ पयस केलो, तशेंच, ताका क्षात्रधर्माप्रमाण झूड करपाक तयार केलो अशें मानतात. त्या वेळार अर्जुन आनी श्रीकृष्ण हांचे भितर प्रस्न-जाप अशा रुपान जाल्लो तात्विक संवाद उपरांत महाभारतांत व्यासान श्लोकबद्द करुन मांडला अशें विद्वानांचें मत आसा. ही गीता लेगीत मुळांत पांच अध्यायांचीच आसुंये आनी त्या काळांतल्या तत्वज्ञानाचे विंगड विंगड पंथ, तांचे विचार आनी मतां संकलीत करुन आस्पाव करुन घेवपाखातीर उपरांतचे तेरा अध्याय रचले आसुंये एशेंय कांय विद्वानांचे मत आसा.
गीतेंत जे अठरा अध्याय आसात तांची नांवां अशीं. अर्जुनवुषादयोग, सांख्ययोग, कर्मयोग, ज्ञानकर्मसंन्यासयोग, संन्यासयोग, ध्यानयोग, ज्ञान-विज्ञानयोग, अक्षरब्रह्मयोग, राजविद्दाराजगुह्ययोग, विभूतियोग, विश्र्वरुपदर्शन, भक्तियोग, क्षेत्रक्षेत्रज्ञविभागयोग, गुणत्रयविभागयोग, पुरुषोत्तमयोग, दैवासुरसंपद्विभागयोग, श्रध्दात्रयविभागयोग आनी मोक्षसंन्यासयोग.
अर्जुनाचो संभ्रम निवळावपाखातीर भगवंतान आत्मतत्त्वाच्या विवरणापसून आरंभ केलो. कृष्ण म्हण्टा, ह्या झुजांत हत्या जातली,
