ब्रह्मवैवर्तपुराणः(पळेयात पुराणां)
ब्रह्मसुत्राः बादरायण ऋषींनी वेगवेगळ्या उपनिशद वचनांची मीमांसा करुन तांची एकवाक्यता दाखोवन दिवपाखातीर आनी उपनिषदाचें सार सांगपाखातीर जीं सूत्रां रचलीं. तांकां ‘ब्रह्मसूत्रां’ अशें म्हणटात. तातूंतलो मुखेल विशय ‘ब्रह्म’. ब्रह्मसूत्रांक बादारायण सूत्रां, वेदानतसूत्रां, उत्तर मीमांसासूत्रं, शारीरीक सूत्रां अशीं दुसरींय नांवां आसात. शारीरीक म्हळ्यार शरिरांत रावपी आत्मो. ब्रह्मसूत्रांत जसो ब्रह्माचो विचार आसा. तसो आतम्याचोय आसा आनी त्या दोगांयच्या संबंदांचोय आसा. अत्रेय आश्मरथ्य, बादरी, औडुलोमी, कशकृत्सन ह्या पूर्वाचार्याचो उल्लेख बादरायणाच्या ब्रह्मसूत्रांत आयलां. भिक्षू वा सन्यांसी हांचेखातीर ही सूत्रां खूब उपेगी आशिल्ल्यान तांकां ‘भिक्षूसूत्रां’ अशेंय नांव आसा.
ब्रह्मसूत्रांचे चार अध्यय आसून दरेक अध्यायाचे चार पाद आसात. सगळीं उपनिशड वाक्यां ब्रह्म ह्या सिध्द वस्तूविंशी सांगता असें म्हणून विश्र्वाची प्रतिश्ठा ब्रह्मांत आसा अशें सांगतात, अशे पयल्या ‘समन्वयाध्याय’ नांवाच्या अध्यायांत उक्तायलां. ह्या मताक हेर खंयचेय तरेचो विरोध येना. हें दाखोवपाखातीर दुसऱ्या ‘अविरोध्याय’ ह्या अध्यायाची येवजण केल्या. हातूंत ब्रह्मापासून तत्वांची उत्पत्ती कशी जाली, ताचीय विस्कटावणी आयल्या. तिसऱ्या अद्यायाचे नांव ‘साधनाध्याय’. तातूंत उपनिशदांच्या दारान ब्रह्मप्रापतीच्या साधनांचो विचार केला. चवथ्या म्हळ्यार फलाध्यांत ब्रह्मविद्येच्या फळाची मीमांसा केल्या. तातूंत मोक्षावस्थेचे तशेंच जिवाच्या मरणा उपरांतचे अवस्थेचें वर्णन आसा. शांकरपाठांत सूत्र संख्या 555 आनी अधिकरमां 192 सात.
ब्रह्मसूत्राचेर कितल्योश्योच व्याख्या , भाश्यां, टिका आनी वृत्ती आसात. हातूंतलें शंकराचार्य (788.820) हाचे भाश्य सगल्यांत पोरनें रामानुजाचार्य, माध्वाचार्य, श्रीकंठाचार्य, श्रीपती आनी वल्लभाचार्य हांचीं भाश्यां उल्लेख करपासारकीं आसात.
वेगवेगळ्या जाणकारांनी आपापल्या संप्रदायाचे पुश्टीखातीर ब्रह्मसूत्रांचे अर्थ वेगवेगलें तरेन लायलें. देखून सूत्रकारांच्या मनांत ब्रहमसूत्राचे आध्यात्मीक सिध्दांत नेमके खंयचे आशिल्लें तें समजप कठीण जाता. सूत्रां इतलीं अल्पाक्षर आसात, पकत ती वाचून व्हडलोसो अर्थ समजना द्कून वेगवेगळ्या भाश्यांची तुला करुन अदमासान ब्रह्म सूत्रकारांचो तात्वीक विचार थोडेभितर असो मांडू येता. जगाची उत्पती आनदमय चेतन ब्रह्मापासून जाता, अचेतन प्रकृतीसावन न्हय जगाची धारणा ब्रह्माकडल्यान जाता आनी ताचो लय ब्रह्मांतूच जाता. जीव ज्ञानस्वरुप आसून तो ब्रह्माचो अंश आसा. परमात्मो सगळ्या जिवांच्या अंतस्कर्णांत वसता. वेगवेगल्या उपांसनांनी ब्रह्मज्ञान जातकच जिव ब्रह्मलोकांत वता आनी थंयच्यान परत केन्नाच येना.
-कों.वि.सं.मं.
ब्र्ह्मांडः हें उतर ‘ब्रह्म’ आनी ‘अण्ड’ ह्या दोन तरांपसून सादलां. ब्रह्मांड म्हळ्यार पुराय विश्र्व. हें तांतयाच्या आकाराचें मानिल्लें आसून हें विश्र्वरुपी तांतीं ब्रह्मदेवाचे इत्सेंतल्यान निर्णा जालां. म्हणूनूच ताका ब्रह्मांड म्हणटात. ह्या ब्रह्मांडात एकंदर चवदा भुवनां आसात. ह्या चवदां भुनांचे तीन विभाग केल्यात. मध्यलोक, ऊर्ध्वलोक आनी अधोलोक. मनीस ज्या लोकांत रावता ताका मध्यलोक म्हणटात. मध्यलोकी वयर स लोक आसात. ताकां ‘ऊर्ध्वलोक’ म्हणटात. तांचीं नांवां अशीः भुवर्लोक, स्वर्लोक, महर्लोक, जनलोक, तपोलोक, सत्यलोक, मध्यलोक सकयल सात लोक आसात. तांकां अधोलोक म्हणटात. तांचीं नांवा अशीः तल, वितल, सुतल, तलातल, महातल, रसातल, पातल ह्या चवदाय लोकांचो तोडेभितर वर्णन अशेः 1) भूलोकः म्हल्यार धर्तरी. मनीस, मोनजात हांती रावपाची सुवात, 2) भुवर्लोकः सिध्द आनी मुनी हांची रावपाची सावत, 3) स्वर्लोकः म्हळ्यार स्वर्ग. देवांचे निवास्थान, 4) माहर्लोकः हो ध्रुवाचे कडेक आसा. हांगा कल्पान्ता मेरेन आयुश्य आशिल्लें लोक रावतात. 5) जनलोकः सनत्कुमार सारक्या म्हात्म्यांची रावपाची सावत. 6) सत्यलोकः सिध्द आनी मुनी लोकांची रावपाची सुवात. 8) अतलः हांगा मयासुराचो पूत बिल हाचे राज्य आसा. 9) वितलः हांगा हाटकेश्र्वर शंकर भवानीवांगडा रावता. 10) सुतलः बलिराजाचें स्थान, 11) तलातलः मयासुरांतले राज्य, 12) महातलः क्रोधवश नांवाच्या सोरपांनी रावपाची सावत, 13) रसतलः दैत्य आनी दानवांचो रावपाचो जागो. 14) पाताळः शेष नागाली रावपाची सावत.
पुराण काळांत जरी अशी वयर सांगिल्लेप्रमाण ब्रह्मांडाची कल्पना मांडल्या जाल्यार ताचेपयलीं वैदीक काळांत ब्रह्मांडाचे धर्तरी, वायू आनी मळब अशे तीन विभाग मानल्यात. ब्राह्मण आनी उपनिशद काळांत मह, जनः, तपः आनी स्तं अशा चार आनीक लोकांची कल्पनां मांडलली हातूंत भूलोक म्हळ्यार धर्तरी आनी उरिल्लें स लोक धर्तरे वयर मानले. उपरांत धर्तरेसकयल सात लोकांची कल्पना केली आनी अशे तरेन चतुर्दशभुवनात्मक ब्रह्मांड निर्माण जालें. पुराण काळा उपरांतच्या आगम आनी तंत्रशास्त्रांत हाचेयपरस खूब विस्तारान कल्पना मांडल्या. तं6मतान पुराणांत वर्मन केल्ल्या ब्रह्मांडाचेय भायर ताचेपरस खूब व्हड असीं जायतीं ब्रह्मांडा आसात.
मनशाक आपलें भोंवतमीं आशिल्ल्या सैमाविंशी जाणून घेवपाची इत्सा आसता. तशेंच ताका लागून वायुमंडल , मळब, गिरें, हांचेविंशी लेगीत उत्सुकताय आसता. ताका लागून विश्र्वाचे रहस्य उखलपाक मनशान तरेतरेच्यो कल्पना केल्यो. पूण ताचे समाधान जावंक ना. मनीस जसो जसो सुधारलो, सुसंस्कृत जायत गेलो, तशे तशे ताका संवसाराचे
