(१८७५-१८७५) महाकव्य बरयलें. 'चिंतातरंगिणी कव्य' (१८६१), 'बीरबाहु काव्य' (१८६४) टँपॅस्ट आनी रोमिओ अँड ज्युलिएट नाटकांचे अणकार (१८६८, १८९५), 'भारत-संगीत' (१८७०), 'कवितावलि' (१८७७०) ह्यो ताच्यो कांय नामनेच्यो रचना आसात. दान्तेच्या 'दिव्हीना कॉमॅदीआ' च्या अनुकरणान ताणें 'छायामयी काव्य' (१८८०) बरयलें. मधुसूदन, रंगलाल आनी हेमचंद्र हे एकमेकांचे शेजारी इश्ट. आयज तांचे रावपाचे सुवातेक 'कवितीर्थ' म्हणून वळखतात.
हेमचंद्राफाटल्यान नवीचंद्र सेन ह्या कवीचें नांव घेवंचें पडटा. ताच्या 'पलाशीर युध्द' (१८७५) ह्या काव्याक खूब नामना मेळ्ळी. 'महाभारतीय' कथाभागाचेर आदारीत ताचें तीन खंडांतलें महाकाव्यूय खूब गाजलें. 'रैवतक' (१८८६), 'कुरुक्षेत्र' (१८९३) आनी 'प्रभास' (१८९६) हे ताचे तीन खंड.
देवेंद्रनाथ टागोर, ताचीं भुरगीं आनी इश्टांनी मेळून हिंदू मेळ, नांवाचो एक मेळ भरलो. हेंच इंडियन नॅशनल काँग्रसीचें मूळ रूप. लोकांकडल्यान महर्षी ही पदवी मेळिल्लो देवेंद्रनाथ टागोर आनी ताच्या कुटुंबान सगल्या राश्ट्रीय चळवळींक सदांच आदार दिलो. तांणीच पयलीं रश्ट्रगितां आनी स्तोत्रां बरोवपाक सुरवात केली. १८३९ वर्सा स्थापणूक जाल्ले तत्वबोधिनी सभा हे संस्थेचें देवेंद्रनाथान तत्वबोधिनी पत्रिका हें म्हयनाळें सुरु केलें. स्वता देवेंद्रनाथाचे लेख, भाशणां, पत्रां हातूंतल्यान बंगाली गद्दयाच्या उत्क्रांतीचें एक निर्व्याजमनोहर रूप दिसता. ताचो भारतवर्षीय उपासक संप्रदाय (दोन खंड- १८७०, १८८३)हो ग्रंथ हाची गवाय दिता. उपरांत ताच्या प्रतिभावंत पुतांनी ताचोच वारसो फुडें चलयलो. ताचो पूत, धूव, पुतणये, जांवय, नातरां ह्या सगळ्यांनी साहित्य, संगीत, चित्रकला, वेवसाय, वाणिज्य, शिश्टाचार, स्वदेशाची उन्नती ह्या विंगड विंगड क्षेत्रांनी आपले मानदंड प्रस्थापीत केले. ताचो व्हडलो पूत व्दिजेंद्रनाथ टागोर हो तत्त्वचिंतक तसोच गद्द्यलेखक म्हणून तितलोच प्रसिद्द आसा. ताची कांय नामनेची साहित्य- निर्मिती अशि आसा- स्वप्नप्रयाण (१८७५) हें म्हाकाव्य, गीतापाठ (१९१५) ही भगवद्गीतेवयली टिका, रेखाक्षर-वर्णमाला (१९१२) ह्या पद्द्य-ग्रंथांत ताणें स्वता रचिल्ली बंगाली लघुलिपीची पुराय कल्पना विशद केल्या, जौतुक ना कौतुक (१८८३) हें वर्णनात्मक काव्य बरोवन, रविंद्रनाथ टागोर हाका लग्ना वेळार आहेर म्हणून दिलां. तशेंच १८६० वर्सा ताणें मेघदूता चो अणकार केलो. उपरांत कांय देशभक्तीचेर काव्यां रचलीं आनी बापायच्या ब्राह्मोधर्म (Manual of Brahmoism) ह्या ग्रंथाचो बंगाली पद्द्यांत अणकार केलो.
व्दिजेंद्रनाथाचो मदलो पूत सत्येंद्रनाथ टागोर हो आय. सी. एस. पास जावपी पयलो भारतीय अंमलदार. ताणें तुकारामाचे कांय अभंग बंगालींत अणकारले आनी ताचेर एक इंग्लीश निबंदूय बरयलो. तरणेपणांत ताणें शेक्सपियरच्या आदारान सुशीला विरसिंह नाटक बरयलें आनी कांय गितांय बरयलीं.
व्दिजेंद्रनाथाचो पांचवो पूत ज्योतिरिंद्रनाथ टागोर हो त्या काळांतलो अश्टतासांचो मनीस. संगीत, वादन, चित्रकला, साहित्य, नाट्य, अभिनय, भाशेचो अभ्यास, अणकारपी, तत्वज्ञान, अशा विंगड विंगड विशयांनी ताका गती आशिल्ली. 'किचित जलयोग' (१८७२) हें ताचें पयलें नाटक. तेच भाशेन पुरुविक्रम (१८७४), सरोजीनी (१८७५), अलीकबाबू (१८७७), अश्रुमती नाटक (१८७९) मानमयी (१८८०) हीं ताचीं हेर नाटकांय खूब गाजलीं. स्वप्नमथी (१८८२) हेंताचें निमाणचे गंभीर स्वरुपाचें नाटक. हाचे उपरांत ताणें हिते विपरीत (१८९६) होफार्स आनी दोन ल्हान संगीतिका बरयल्ल्यो. ताच्या हेर गद्द्य-लिखाणांत, कांय निबंद, फ्रेच भाशेंतल्यान केल्ले अणकार आनी कांय इंग्लिशींतल्यान तशेंच मराठींतल्यांन केल्लइे अणकार हांचो आस्पाव जाता.
देवेंद्रनाथाचो सातवो पूत रवींद्रनाथ टागोर हाणें बंगालांत एक युगांतर घडोवन हाडलें. काव्यां,कविया, गितां, संगीतरचना, कथा, कादंबऱ्यो, निबंद, नाटकां, प्रहसनां, संगितिका, चित्रकला, समिक्षा, पत्र लिखाण, अभिनय शिक्षणविचार, राजनीत अशा विशयांचेर ताणें साहित्य-निर्मिती केली. १९१३ वर्सा ताका साहित्याचो नोबॅल - पुरस्कार फावो जालो.
रवींद्रनाथाची भयण स्वर्णकुमारी देवी तशेंच बापोलभाव गगनेंद्रनाथ आनी अवनींद्रनाथ टागोर हांणीय बंगाली साहित्यांत मोलादीक वावर केला. स्वर्णकुमारी ही बंगालींतली पयलीआनी म्हत्वाची बायल कादंबरीकार. अवनींद्रनाथ हाणें आर्विल्ल्या काळांत भारतीय चित्रकलेच्या इतिहासांत क्रांती घडयली, तशेंच बंगाली साहित्यांतूय भर घाली. राजकाहिनी (१९०८), भुतपतरीर देश (१९१५), खतांचिर खाता (१९१६), पथेविपथे (१९१९), बागेश्र्वरी शिल्पप्रबंधावलि (१९४१(, भारतशिल्प, घरोया (१९४१), जोडासांकोर धारे (१९४४) हीं अवनींद्रनाथाचीं कांय म्हत्वांचीं पुस्तकां.
बंगालींतल्यान इतिहासीक कादंबरी बरोवंक सुरवात करपी भूदेव मुखर्जी हो हिंदू कॉलेजींतलो नामनेचो विद्द्यार्थी. ताच्या ऐतिहासीक उपन्यास (१८६२) ह्या पुस्तकांत एक कथा आनी एक ल्हान कादंबरी आसून हांचे विशय जे. एच. कॉटर हाचे रोमान्स ऑफ हिस्टरी वयल्यान घेतल्यात. ताची दुसरी कथा अंगुरीयविनिमय हीय काँटरचेच कथेची आवृत्ती. बंगालांतले जिणेंचे वास्तव चित्रण करपी खरी बंगाली कादंबरी प्यारीचंद मित्र ह्या लेककापासून सुरू जाली. हाचें टोपण नांव टेकचंद्र ठाकूर. आलालेर घरेर दुलाल (१८५८) ही ताची पयली कादंबरी, बंगालींतली पयली समाजीक कादंबरी मानतात. ताणेंस्वताची भाशाशैली घडयली.
आर्विल्ल्या बंगाली साहित्याचो श्रेश्ठ शिल्पकार म्हणून मधुसूदना उपरांत बंकिमचंद्र चॅटर्जी हाचें नांव घेवंचें पडटा. ताणें राजमोहन्स वायफ (१८६४) हे इंग्लीश कादंबरीन साहित्यसेवेक सुरवात केली आनी उपरांत दुर्गेशनंदिनी (१८६५) ही कादंबरी बरोवन आर्विल्ले बंगाली कादंबरीचें मुळावण घालें. उपरांत ताणें इतिहासीक, सामाजीक, विचारीक कादंबऱ्यो
