बोकडी फळ्ळ्या उपरांत सुमार पांच म्हयन्यांनी वियेता. दर खेपे ती दोन वा तीन पिलांक जल्म दिता. चडशो बोकड्यो ८ ते १० वर्सांमेरेन जगपाक शकतात.
संवसारांतल्या चडशा वाठारांनी कुडीच्या गुणधर्माप्रमाण बोकडाच्यो सुमार ३०० अभिजाती तयार जाल्यात. हातूंतल्यो खूबशो वेपारी नदरेन खूब म्हत्वाच्यो. संकरीत केल्यात बोकडांभितर आंगोरा ह्यो चड म्हत्वाच्यो. त्यो मुखेलपणान उच्च दर्ज्याची लोकर मेळोवपाखातीर पोसतात. बोकडेचें दूद गायेच्या दुदापरस मातशें मिरमिरीत. बोकडेच्या दुदांत गायेच्या दुदापरस अ जिवनसत्व चड. पूण सी आनी बी हीं जीवनसत्वां मातशीं उणीं. बोकडेचें दुद गायेच्या दुदापरस पचपाक हलकें आशिल्ल्यान तें ल्हान भुरग्यांक आनी दुयेंत मनशांक पिवपाक दितात.
भारताच्या वेगवेगळ्या प्रदेशांनी वेगवेगळ्यो अभिजाती सांपडटात. हिमालयीन प्रदेशांनी मुखेलपणान चाम्भा, गड्डी आनी कश्मिरी ह्यो संकरीत केल्ल्यो जाती सांपडटात. त्यो चडकरून लोकर काडपा खातीर पोसतात. जमनापरी ही जात मध्य प्रदेशांतल्या यमुना आनी चंबल हांच्या मदल्या भागांत सांपडटात. जमनापरी ही जात मांस आनी दूद मेळोवपाखातीर पोसतात. बिटल ही जात मुखेलपणान पंजाबांत आनी कांय प्रमाणांत उत्तर प्रदेशांत मेळटा. मारवाडी, मेहसना आनी जलवादी ह्यो जाती राजस्थान, गुजरात आनी मध्य प्रदेशांत सांपडटात. जाल्यार बार्बरी जात दिल्ली, अलिगड, आग्रा आनी पानीपतांत सांपडटात. कथियावरी, बेरारी, सुर्तीम मलबारी, डेक्कानी, नान्नी ह्योय अभिजाती भारतांतल्या वेगवेगळ्या वाठारांनी सांपडटात. प्रदेशांप्रमाण संकरीत केल्ल्या बोकडाक त्या त्या वाठारांनी नांवां दिल्लीं आसतात. भायल्या देशांतल्यो कांय संकरीत बोकड्योय भारतांत पोसतात. तातूंतल्यो आल्पायन, नुबिआन, सानेन टॉगेनबर्ग आनी आंगोरा ह्यो मुखेल आसात.
गांवगिर्या वाठारांतले बोकड मुखेलपणान चरोव खावनूच आपलें पोट भरतात. बोकड चडसो सगळो पाचवो भाजीपालो खाता. पूण तांकां काट्यांचीं झोपां खावपाक चड आवडटात. कांय जातींचीं फळां आनी कड्डणूय तीं खातात. सादारणपणान एके बोकडेचो दीसपट्टो खुराक असो आसचो, १ की. करड, १ की. पाचवो पालो, १ की. मोटे हरयाळीची ताडां वा मुळां आनी १ की. मको, जोंधळो, गंव, भिकणां, पेंड आनी फोस्फेट-कॅलसियम भरडून तयार केल्ली भरसण. बरी देखरेख आनी बरी खावड दिल्यार बोकडी चड तेंप आनी चड दूद दिता.
बोकडाक हेर मोनजातींभशेन जीव-जिवाणूवरवीं संसर्गजन्य रोग जातात. बोकडेक मुखेलपणान जावपी संसर्गजन्य रोग अशे, सांधेदुखी (arthritis), न्युमोनिया, उयो वा हुल्को हांकां लागून जाल्ले घावे, फोड (Goat Pox), देंटपुळी (Anthrax), ब्रुसेलोजीस, विब्रिओसीस, लॅप्टोस्पिरोस, जोन्स डिसीझ पाथोजेनीक, ट्रिकोमोनिआसीस, डायरिया, तशेंच कातीचे, दोळ्यांचे, पचनक्रियेचे, मज्जातंतूचे रोगूय बोकडेक जातात.
- कों. वि. सं. मं.
बोकारो:
बिहार राज्याच्या हजारीबाग जिल्ह्यांतलें आर्विल्ल्या भारताचें ‘तिख्यानगर’ म्हणून वळखुपांत येवपी शार. हें शार हजारीबाग शारासावन ७२ किमी. आग्रेयेक धनबादचे अस्तंतेक सुमार ७० किमी. अंतराचेर बोकारो न्हंयेचेर वसलां. हांगा बोकारो रेल्वेमार्ग प्रस्थानक आसून तें रांची. हजारीबाग आनी धनबाद ह्या शारांक रस्त्यांनी जोडलां.
हांगा तिख्याचो उद्देग सुरू जातकच हें ल्हानशें शार एक उद्देगीक नगर जालें. हांगा आशिल्लो बोकारो कारखानो म्हळ्यार भारताच्या भौशिक मळावयलो पयलो स्वदेशी तिख्या कारखानो. १९६५ त हांगा बोकारो प्रकल्प उबारपाक सुरवात जाली. भिलाई, राऊरकेला आनी दुर्गापूर हांगाचे तिख्या कारखाने पुराय तरेन उबारिल्ले प्रकल्प. तांचेखातीर चडशीं साधनां सामुग्री आयात करची पडली. पूण बोकारो प्रकल्पाक फकत सुरवेक ३९% साधना सामुग्री आयात करची पडली. ल्हव ल्हव तें प्रमाण १६ टक्क्यां मेरेन उणें जालें. हो प्रकल्प उबारपाखातीर सगळ्या प्रकारांचें साहित्य, हॅवी इंजिनियरिंग कॉर्पोरेशन, मायनिंग अँड अलायड मशिनरी कॉर्पोरेशन ह्या निगमांनी दिलें. ह्या प्रकल्पाची उबारणी गार्डनरीज शिपबिर्ल्डस अँड इंजिनियर्स, जेसप अँड कंपनी आनी इन्स्ट्रूमेंटेशन लिमिटेड (कोटा राजस्थान) ह्या कंपन्यांनी केली. सयंत्र उबारणी आनी बोकारो नगर उबारणी हीं दोनूय कामां हिंदुस्थान स्टील वर्क्स कन्स्ट्रक्शन कॉर्पोरेशन लि. हे कंपनीन केलीं. मेकॉन हे कंपनीन बोकारो प्रकल्प विस्ताराचो अभिकल्प तयार केलो.
बोकारो कारखान्यांतल्यान तिख्यापत्रे, सरथो, पटे, खिळे, विकपासारकें तिखें हांचें उत्पादन करतात. पांचवे पंचवर्सुकी येवजणेचे अखेरमेरेन बोकारो कारखान्याची तिख्या खिळ्यांची उत्पादनाची तांक ४० लाख टनांमेरेन व्हरपाचो कार्यक्रम हातांत घेतिल्लो. ह्या प्रकल्पांतले तिख्याच्या पाटांचें उत्पादन करपी यंत्र विभाग आनी लांब तिख्याच्यो पट्ट्यो उत्पादन करपी विभाग हे देशांतले सगळ्यांत आर्विल्ल्या स्वरुपाचे आनी सगळ्यांत मोटे विभाग अशें समजतात. अशे तरेचो कारखानो फकत रशियेंत आसा. ह्या कारखान्यांतल्यान पातळ पत्रे, सरयो, हांचें उत्पादन पयल्या पांवड्यांत सुमार ९० हजार टन जाल्यार. दुसर्या पांवड्यांत १७ लाख टन करपाची येवजण आशिल्ली. १९७५ उपरांत ह्या प्रकल्पांतली तिसरी कोक भट्टी, दुसरो सिंटर बँड, दुसरी झोतभट्टी, तिसरो एल. परिवर्तक आदींचें बांदकाम पुराय जालें. हांगा उत्पादीत जावपी लांब तिख्या पट्ट्यो, रसायनीक संयंत्रां, खनीज तेल संशोधन, नळनिर्मिती उद्देग हांचेखातीर खूब उपेगी पडटा. बोकारो प्रकल्पांतल्यान
