बैलांझुंजी:
(पळेयात धिरयो).
बोंडानाच:
एक लोकांनाच. सातपुडा वाठारांत रावपी आदिवासी लोक हो नाच करतात. नाच करतना ते राम, सीता, रावण, हनुमान हांचें लाकडी मुखें घालतात. शेताच्या दिसांनी बोंडा नाच करपी लोक धोल आनी शींग हीं वाद्या आनी मुखें घेवन भोंवडेर वतात. ज्या गांवांत नाच थरता, ते सुवातेर वचून ते धोल वाजयतात. ताका लागून त्या वाठारांतल्या सगळ्या लोकांक ह्या नाचाची खबर कळटा.
नाचाच्या वेळार मुखें घालून, त्या मुख्याक सोबसारके ते भेस करतात. तांच्यांतलो एकटो नाच करता, दुसरो वाद्य वाजयता आनी तिसरो नावाचो इतिहास सांगता. नाच सोंपतकच थंय जमिल्ले लोक, आपल्याक तांकता तशें धान्य, पयशे दितात. हे लोक फकत ह्या नाचाचेर आपलें पोट भरतात.
- कों. वि. सं. मं.
बोंडो:
भारतांतली एक दोंगरी आदिवासी जमात. ऑस्ट्रो-एशियाटिक वंशांतली ही जमात. ओरिसांतल्या कोरापूट जिल्ह्यांत, दोंगराळ वाठारांत ह्या लोकांची चड वसती आसा.
दोंगराचेर सुवात निवळ करून हे लोक लाकडाचीं घरां बांदतात. कड्डण दवरपाखातीर तशेंच दुकरांखातीर वेगवेगळ्यो सुवाती आसतात.
हे लोक काळ्या वर्णाचे आसून तांचें नाक रूंद आनी चेपटें आसता. दादले कमराक लंगोटी व कसलोय कपडो बांदतात. माथ्यार थोडे केंस वाडोवन हातांत रुप्याचें कडें आनी गळ्यांत रुप्याच्यो वस्ती घालतात. पूण बायलो बोडक्यो जावन माथ्याक ताडाच्यो पट्ट्यो बादंतात. हातांत रुप्याच्या आनी तरातरांच्या मणयांच्यो माळो घालतात. हड्ड्याक आनी कमराक ल्हानसो कपडो गुठलायतात.
शीत हें तांचें मुखेल अन्न. ते नुस्तेंमारी आनी शिकारूय करतात. ते हुंदीर, नुस्तें आनी शिकारेंत मेळिल्लीं सावजां खातात.
बोंडो लोक ‘महाप्रभू’ ह्या देवाक भजतात. तेचप्रमाण सूर्य, उदक, ग्रामदेव, वास्तुदेवता, जमनीची देवता हांची पुजा करतात. हिंदू लोकांकडेन संबंद आयिल्ल्यान हिंदू देव-देवतांकूय ते भजतात.
ह्या लोकांच्यो सण, परबो खूब आसतात. पूण सगळ्यांचे विधी सारकेच आसतात. तांच्या दर एका सणांत नाच आसता. तो रातचो जेवणाउपरांत सुरू जाता आनी फांतोडेमेरेन चलता. दर एका सणांत मुखेल देवतेवांगडा कांय क्षुद्र दैवतां, भूतपिशाच्च, पितर हांची पुजा करून, शीत आनी सोर्याचो निवेद्य दाखयतात. तांचो सगळ्यांत व्हड उत्सव चैत्र म्हयन्यांत येता आनी पंदरा दीस चलता. सद्दां शिकार करप, पयलेंच आंब्याचें फळ खावप आनी दर एके देवतेची तशेंच पितरांची पुजा करप हें तांच्या सणाचें खाशेलपण. तिसर्या दिसा भगताची बायल सोरो तयार करता. सातव्या दिसा तो सगळ्यांत वांट्टात. सव्या आनी सातव्या दिसा सगळें रान पेटोवन निवळ करतात आनी धाव्या दिसा ‘बुरगांग’ म्हळ्यार धर्तरेक बळी ओंपतात. त्या दिसासावन आंबो खातात. ही परब चालू आसमेरेन कोण गांवाभायर वचना आनी भायलो मनीस गांवांत येना. परबेच्या निमाण्या दिसा गांवांतल्या सगळ्या लोकांचे धोणू-बाण एका टेंभुर्णिच्या झाडासकयल जमयतात आनी भगत तांची पुजा करता.
बोंडो लोकांमदीं दादल्यांचीं ‘इंगेरसिनी’ आनी बायलांचें ‘सेलानी डिंगो’ अशीं स्वतंत्र युवाघरां आसात. सांजवेळच्यो सगळ्यो चलयो थंय जमतात. आपल्या आवडीच्या जोडीदाराची निवड करप हो सेलानी डिंगोंत येवपाचो मुखेल उद्देश. सादारणपणान एका गांवांतलो चलो दुसर्या गांवांतल्या युवाघरांत वचप चड पसंत करता. तो वतना आपलें वांगडा मुदयो, माळो आनी हेर भेटवस्तू व्हरता आनी थंयच्यो चलयो भाजिल्ले हुंदीर आनी ताडी दिवन तांकां येवकार दितात. नाचून, गावन रात घालयतात. दोन-तीन म्हयने सतत परिचय जातकच चड परिचय करून घेवपापासत चलो आनी चली रानांत पळून वतात. उपरांत तांचें लग्न थरता.
चलयेक उबारून व्हरून लग्न जावपाचीय चाल बोंडो लोकांमदीं आसा. त्या चल्यावांगडा ती चली शीत जेवली जाल्यार तिका हें लग्न पसंत आसा अशें मानतात. तेच भाशेन देरा वांगडा लग्न, अदलाबदल लग्न, घटस्फोट पद्दतूय बोंडो लोकांमदीं आसा.
भुरगें जायना जाल्यार वा पीक आयलेंना जाल्यार दुश्चिन्न मानतात. तेखातीर ‘डोगो’ देवाक रेडो बळी दितात.
हे लोक मडीं लासतात. तीन दीस सुतक पाळटात. तिसर्या दिसा गांवचो भगत वा मेल्ल्या मनशाच्या घरांतलो कोणूय मनीस फांतोडेर एका दोण्यांत तांती आनी उदक हांची भरसण करून तणाचे काडयेन दर एकल्याच्या घरार शिंपडायता. तशें केल्ल्यान सगळीं शुध्द जालीं अशें मानतात. मेल्ल्या मनशाच्यो अस्थी जर ठिसूळ आसत जाल्यार ताका सैमीक मरण आयलां आनी काळ्यो पडल्यो जाल्यार जादू केल्ल्यान मरण आयलां अशें मानतात. धाव्या दिसा मेल्ल्या मनशाचे सोयरे थोडे तांदूळ आनी ताडी घेवन मेल्ल्या मनशागेर जमतात. तांचेपयलीं भगत, भुतांखेतांच्या नांवान रांदनींत ताडी दवरता, त्याच दिसा एका बैलाचें मांस शिजयतात. सात दोण्यांनी शीत घालून ते मसंडेंत दवरतात. उपरांत सगळे जेवतात. लोकांक भुतांखेतांची बादा जावंची न्हय म्हणून भगत कांय भुरग्यांक आनी खाशेल्या झाडाच्यो खांदयो घेवन झर्याचेर एक पूल बांदता. भुतांखेतांक अन्न दवरता आनी मेल्ल्या मनशाचे
