कोजागिरी, भाईकोट, कार्तिक पुजा, संक्रांत, श्री पंचमीहोळी हांचो आस्पाव जाता. दुर्गापुजा ही बंगाली मनशाची सगळ्यांत व्हड परब. आश्र्वीन म्हयन्याच्या नवरात्रांत धा भुजाचे दुर्गेचे मुर्तीची सगळ्या वाठारांनी पुजा जाता. नवरात्रांतले णव दीस दुर्गेमुखार ‘चंडीपाठ’ चलता. धाव्या दिसा दुर्गेचें विसर्जन करतात. बंगालांत दर्गेक ‘ठाकूर’ आनी तिचे पुजेक ‘अकल-बोधन’ म्हणटात.
कलाकुसर : चित्रकलेक बंगाली लोक ‘पट’ जाल्यार चित्रकाराक ‘पाटुआ’ म्हणटात. कालीघाटचे ‘पटुवे’ चित्रां काडपांत फिशाल आसतात. रामलीला, कृष्णलीला, पुराणीक चित्रां, वाग, शिवाचीं चित्रां ते खास करुन काडटात. मातयेचीं आयदनां आनि धांकणीं हांचेवयली चित्रकला बंगाली लोककलेचें एक जिवें आंग. हांगाच्यो मातयेच्यो मुर्ती खूब नांवजिल्ल्यो आसात. पुर्विल्ल्या काळासावन हांगा खास तरेच्यो मातयेच्यो बावल्यो तयार करतात. ताका ‘बेनपुतल’ म्हणटात. प्रत्येक खेड्यांत ‘मुर्तीकार पाडा’ नांवाचो वाठार आसता. आर्विल्ले भारतीय चित्रकलेंत नवे प्रयोग बंगाली चित्रकारांनी केले. तातूंत अवनींद्रनाथ ठाकूर हांचो वांटो खूब व्हड आसा. अजंठा, मोगल, पहाडी, चीनी, जपानी आनी हेर विंगड विंगड चित्रशैलींचो तो जाणकार आसलो. ताणें बंगालांत अजंट-चित्रशैलीक परती जिवी केली. नंदलाल बोस, असित हालदार, मुकूल डे, देवीप्रसाद, रॉयचौधरी आनी रवींद्रनाथ टागोर हांचो वावर खूब मोलाचो.
वस्तूशिल्प : बासबेडियाचें विष्णु आनी हंसेश्र्वरी देवीचें देवूळ म्हळ्यार भारतीय स्थापत्यकलेची आगळी वेगळी कुरू. विष्णुमंदिराचे वण्टीचेर रामायण आनी महाभारतांतलीं चित्रां कोरांतिल्लीं आसात. बांकूडा वाठारांतलीं देवळां, बंगाली घरांच्या वयल्यान धांपण्यावरी दिसतात. ‘जोडा-बंगाल मंदीर’ ही विष्णुपुराणांतल्या देवळाची खासा शैली आसून ताचेवयलें नक्षीकामूय अप्रूप आसा. हांगासल्ली थळावी लोकशिल्पकला उंचेल्या पांवड्यावयली आसा. मुसलमानी राजवटीक लागून हांगाचे स्थापत्यकलेचेर पडिल्लो मुसलमानी शैलीचो थोडो भोव प्रभाव आयजूय जाणवता. रांगोळी/रेखाटन : बंगाली लोककलेचें आनीक एक खाशेलें आंग. घरामुखावयलें आंगण सारोवन जी रांगोळी घालतात, ताका ‘अल्पना’ म्हणटात. अल्पना काडचे खातीर सुरवेक तांदळाची पिठी उदकांत कालयतात. उपरांत लुगटाच्या कुडक्याच्या आदारान, हातांनी सोबीत सुंदर अल्पनाचें रेखाटन करतात.
हेर कारागिरी : वीरभूम जिल्ह्यांतलो फूलमाळी नांवाचो कारागिराचो वर्ग सनकाड्या आनी भेंड ह्या वस्तूंसावन सोबीत सजावटीच्यो वस्तू तयार करता. नरम लांकडामदीं कातरकाम करून केल्यो ल्हान व्हड फणयो, दारदक लावपाचें तोरण, गळ्यांत घालपाचे हार, लग्नांत न्हवऱ्याच्या माथ्यार घालपाची तोपी ह्या जिल्ह्यांतले कारागीर तयार करतात. मुर्शिदाबादेक (कलकत्ता) हतयाच्या दांतांसावन देव-देवतांच्यो ल्हान ल्हान मूर्ती, कांकणां, कुकमाच्यो डबयो तयार करतात. विष्णुपुराणांत शंखाची कांकणां करतात. ढाक्का आनी कलकत्त्याक भांगर आनी रुप्याचे नक्षीदार नाजूक काम करतात. विष्णूपूर, मुर्शिदाबाद, शांतिपूर, टंगाई, चंद्रकोना, भागलपूर, फाराशडांगा आनी हेर सुवांतीनीं जावपी रेशमी नांवाजिल्लें आसा. मेदिनीपूरच्यो शेंदऱ्यो खूब नामना जोडून आसात. भादुर आनी शीतलपाटी नांवाच्या तणासावन ह्यो शेंदऱ्यो करतात. शेंदऱ्यो खास करून बायलो विणटात. जाण्ट्यो बायल्यो फाविल्ल्या वेळांत सुंदर गोजड्यो शिंवतात. तांकां बंगालांत ‘कंथा’ म्हणटात. लेप, सुजनी, बेतन, ओआर, आरसीलता, दुर्जनी आनी रुमाल अशो सात तरांच्यो कंथा आसतात.
शिकप/शिक्षण पद्दत आनी प्रसार : 1991 चे लोकमेजणेप्रमाण राज्याची साक्षरताय 57.72% आशिल्ली. दादल्यांची सारक्षताय 67.24% जाल्यार बायलांची 47.15%. राज्यांत फुडल्यो विंगड विंगड पांवड्यांवयल्यो शिक्षणीक संस्था आशिल्ल्यो. 1987-88 त मुळाव्यो 50,827, पूर्व माध्यमीक – 4147, माध्यमीक आनी उच्च माध्यमीक – 6801, म्हाविद्दालयां (फकत शिक्षणीक – 302, वेवसायीक म्हाविद्दालयां – 62,विद्दापिठां – 10.
