इतिहासकार ह्या वाठाराक 'गौडबंगाल' म्हणटाले.
राज्याचे उत्तरेक सिक्कीम आनी भूतान, उदेंतेक आसाम आनी बांगलादेश, दक्षिणेक बंगालचो उपसागर, अस्तंतेक ओरिसा, बिहार हीं राज्यां आनी उत्तर अस्तंतेक नेपाळ हे वाठार आसात. पुराय राज्य हिमालय पर्वताच्या मुळसांत सावन दक्षीणेक बंगालच्या उपसागरामेरेन पातळिल्लें आसा.
राज्याचो चडसो वाठार दर्यादेगेक सरळ आसा. हिमालय पर्वतांच्यो रांको ह्यो राज्याच्या दार्जिलिंग, जलपैगुरी, कूचबिहार जिल्ह्यांनी पातळ्ळ्यात. ह्या जिल्ह्यांतली भंय तिस्ता, तोरसा, जलढाका, रंजीता, सारक्या न्हंयांक लागून उदकाळ आनी कसाळ जाल्यात.
दक्षिणेवटेनचो कांय वाठार दलदलीचो जाल्यार गंगा न्हंये देगेकडचो सखल आनी कसाळ आसा. राज्यांतलो दार्जिलिंग जिल्हो सगळ्यांपरस उंचायेर (३६५८ मीटर) वसला.
राज्यांत पदमा (गंगा न्हंयेचो उदेंतेकडलो फांटो), भागिरथी वा हुगळी (गंगा न्हंयेचो अस्तंतेकडलो फांटो), दामोदर, रूपनारायण, मयुराक्षी, तिस्ता, तोरसा, जलढाका आनी रंजीत ह्यो म्हत्वाच्यो न्हंयो आसात. बंगालच्या उपसागराच्या रुपान राज्याची दक्षिण शीम पुरायेन आडायिल्ली आसा.
राज्याचें हवामान उश्ण, दमट आनी मान्सून प्रकारांत आस्पावता. गिमाच्या दिसांनी तापमान 38 सॅ. ते 22 सॅ. मेरेन उरता. दार्जिलिंग आनी जलपैगुरीचे दोंगराळ वाठार थंड आसतात. पुराय राज्यांत व्हड प्रमाणांत पावस पडटा. दक्षिण अस्तंत वाठारांत सरासरी वर्सुकी पावस 1006 मिमि. जाल्यार उत्तर वाठारांत सरासरी वर्सुकी पावस 2933 मिमि. इतलो जाता. राज्यांतले सरासरी पावसाचें प्रमाण 1650 मिमि. राज्यांतल्या हवामानाचे फुडले तरेन चार वाटे करू येतात. 15 नोव्हेंबर ते मार्च म्हयन्याच्या मध्यामेरेन शिंयाचे दीस, मार्च म्हयन्याची दुसरी पंद्रस ते 10 जून मेरेन गीम, 10 जून ते सप्टेंबर मेरेन पावस आनी ऑक्टोबर-नोव्हेंबर म्हळ्यार पावसाचो परतुपाचो काळ.
वनस्पत आनी मोनजात
- उदकाचे गिरेस्तकायेक लागीन राज्यांत वनस्पत आनी मोनजात व्हड प्रमांणात दिश्टी पडटा. दार्जिलिंग, जलपैगुरी, कुचबिहार, मेदिनीपूर वाठारांत व्हड रानां आसात. दक्षिणेंत 5256 चौ. मैल वाठारांत पातळिल्ले ‘सुंदरबन’ वनस्पतीक लागून नांवजिल्लें आसा. जलदापारा अभयारण्या 93 चौ. किमी. क्षेत्रफळाभितर वसलां. दर्यादेगेसावन 1,000 मी. वयर सुवातेर हिरडो, तून, सोनचांफो, कोंडो, 1,500 ते 3,000 मी. सुवातेंत ओक आनी पायन ही रुखावळ दिश्टी पडटा. अस्तंतेकडल्या सड्यार शाल, पळस, मोह, तांबडी सावर, हिरोड, कोंडो हे रुख दिसतात. सुंदरबनांत सुंद्री, गोरन, गेवा, तिवर, घुंडाल ही खाऱ्या जमनींत वाडपी झाडां आसात. मैदानांतल्या सपाट वाठारांत पिंपळ, वड, हाली, साग, शाल, खैर, शिंशें, शिवण आनी चिलौन जातीचीं झाडां पळोवंक मेळटात. गेंडो, हत्ती, हरण, वाग हीं राज्यांत मेळपी मुखेल रानटी जनावरां आसात.
इतिहास
पुर्विल्ल्या संस्कृत साहित्यांत बगाल वाठाराक (अस्तंत बंगाल हो ताचो एक वांटो) वंग आनी गौड ह्या नांवांनी पाचारिल्लें पळोवंक मेळटा. महाभारतांतल्या झुजांत वंग प्रांताचो राजा कौरवांचेवटेन पांडवाआड झुजिल्ल्याचो उल्लेख मेळटा. ते आदीं ऑस्ट्रिक आनी द्रवीड लोक ह्या वाठारांत वसती करून राविल्ले. अथर्ववेद आनी शतपथ ब्राह्मणांत तांचो उल्लेख ‘प्राच्य लोक’ असो केला.
इसवी सना आदल्या सव्याशतमानांत जैन आनी बौध्द साहित्यांत अंग, वंग, राघ आनी सुमोत्र ह्या बंगालाकडल्या महाजपदांचो उल्लेख येता. हीं महाजनपदां बळीश्ट आसून तांचेकडेन खडेगांठ सैनीकबळ आशिल्ल्याचें प्लिनी हाणें म्हळां खिस्ताआदल्या तिसऱ्या शतमानांत मौर्य सम्राट चंद्रगुप्त हाणें बंगाल जिखून घेतलो. तेवरवीं मौर्य राजवट हांगा सुरु जाली. ह्याच काळांत हांगा आर्यीकरणाक आरंभ जालो. इसवी सना उपरांत पांच शतमानांत हें आर्यीकरण चललें. ह्या 800 वर्साच्या कालखंडांत बंगाली भौसान आर्यभाशा (मागधी) आपणायली. तेचपरी ब्राह्मणाच्या फुडारपणाखाल धर्म आनी संस्कृती शिकून घेतली. वैदिक धर्मावांवडा बौध्द आनी जैन मताचोय प्रसार मौर्य राजवटींत हागां जालो. सम्राट अशोकाच्या अंता उपरांत मौर्य राजवटीचो अस्त जालो. मौर्या फाटल्यान कुशाण राजवंशान ह्या वाठाराचेर सत्ता चलयली असो अदमास ह्या वाठारांत मेळिल्ल्या फातरांपटे आनी नाण्यांवयल्यान पुरातत्त्वज्ञांनी काडला.
इसवी सनाच्या चवथ्या शतमानांत गुप्त वंशाची सत्ता ह्या वाठाराचेर सुरु जाली. आयचो अस्तंत बंगाल समुद्रगुप्ताच्या कालखंडांत गुप्त राजवटींत आस्पावतालो. त्या वेळार जायत्यो राजवटी आपले वेगळें अस्तित्व साबाळून आशिल्ल्यो. हातूंत गौड राजवटीक श्रेश्ठच लेखतात. तांणी गुप्त राजवटीआड एक व्हड काळ मेरेन खर संघर्श केलो. कालांतरान जेन्ना गुप्त आनी मौखरी घराण्यांभितर संघर्श सुरू जालो, तेन्ना गौडांनी गुप्तांची बाजू घेतली. सातव्या शतमानांत गौड वंशांत शशांक नांवाचो पराक्रमी राजा जावन गेल्लो. महाकवी बाणान ताका आपल्या हर्षचरित्रांत ‘गौडाधिपती’ म्हळां. उपरांत कनौजसम्राट हर्षवर्धन हाणें शशांक हाका हारोवन बंगाल घेतले. अशे तरेन गौड राजवटीचो अस्त जालो. राजा शसांका फाटल्यान ह्या वाठारांत बळीश्ट अशी सत्ता नासली. देखून आठव्या शतमानाच्या पयल्या अर्दामेरेन ह्या वाठारांत राजकीय अस्थीरता उरली. इ. स. 750 च्या अदमासाक पाल वंशांतलो ‘गोपाल’ हाणें आपल्या कर्तृत्त्वाच्या बळार हांगाचो राजसत्तेचेर ताबो मेळयलो आनी राजकीय उचांबळाय सोंपोवन शांतीकाय हाडली. तो बौध्दधर्मीय आसलो. ताणें वीस वर्सा राज्य केलें. ताचे फाटल्यान ताचो पूत धर्मपाल राज जालो. ताणें इ. स. 810 मेरेन
