Page:Konkani Viswakosh Vol2.pdf/933

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.

अंत करून ह्यू कॅपेट हाका सम्राट केलो. ताणें थंय कॅपेटीयन वंशावळीची स्थापणूक केली. उपरांत आयिल्ल्या कॅपेटियन राजांभितर सवो लुई (कार ११०८-३७) हाणें राज्यसत्तेक खूब म्हत्व मेळोवन दिलें. सातव्या लुईन राज्याचो खूब विस्तार केलो. ताचो चलो फिलीप ऑगस्टस हाणें ब्रिटनी, नॉर्मंडी, आंजू, टोरेन आनी हेर फ्रँक वाठारांतल्यान ब्रिटिशांक धांवडावन घालून आपल्या साम्राज्याच्या प्रशासनांत सुदारणां घडोवन हाडली. अर्थीक मळारूय खूब उदरगत जाली. पॅरीस शारांत विद्यापिठाची स्थापणूक केली. णववो लुई हाणें (कार १२२६-७०) फ्राँसाचे राज्यव्यवस्थेंत कांय म्हत्वाचे बदल केले. सामान्य लोकांचो शेतवड होच मुखेल वेवसाय आशिल्लो.

कॅपेटियन घराण्याचो निमणो सम्राटा चार्ल्स चवथो आपल्या फाटल्यान वारस दवरीनासतना मेलो. हाका लागून ताचो चुलत भाव फिलीप सवो फ्रेंच गादयेर आयलो. ताणें थंय लोयस घराण्याची थापणूक केली. सवो फिलीप गादयेर आयिल्लो तेन्ना फ्रांस हें सबंद युरोपांतलें बळिश्ट राज्य आशिल्लें. ह्याच तेंपार चार्ल्स सवो पुतणयो, इंग्लंडचो राजा एडवर्ड तिसरो हाणेय आपूण फ्रांसाचो राजा म्हणून जाहिर केलें. हाका लागून १३३७ ते १४५३ मेरेन फ्रांस आनी इंग्लंडा भितर एका फाटोफाट एक अशी साबार झुजां जायत रावलीं. युरोपीय इतिहासांत तीं झुजां ‘शंबर वर्सांचें झूज’ म्हणून प्रसिद्ध आसा. त्या झुजांक लागून फ्रांसांन माजिल्ले अस्थिरतायेचे परिस्थितीचो फायदो घेवन थंयच्या उंचेल्या वर्गांतल्या लोकांनी राज्याचीं मुखेल सुत्रां आपल्या हातांत घेतलीं. पूण उपरांत इकरावो लुई हाणें फिदाल्ग लोकांचो बंदोबस्त करून परतून सगळी सत्ता आपल्या हातांत घेतली. १५१५त पयलो फ्रांसिस फ्रांसाचे गादयेर आयलो. ताणें इटलीचेर घुरी घालून स्विस आनी मिलान प्रदेश आपल्या शेकातळा हाडले. उपरांत जाल्ल्या झुजांत रोमन साम्राज्याच्या चवथ्या चार्ल्सान पयल्या फ्रांसीसाचो पराभव केलो. पूण फ्रँच लोकांनी रोमन साम्राज्याआड आपलो लडो चालूच दवरलो. तो लडो दुसरो हॅन्री फ्रांसाचे गादयेर ये मेरेन चालूच उरलो.

सोळाव्या शेंकड्याच्या मध्याक सावन फ्रांसाचो गादयेर आयिल्ल्या राजांभितर प्रॉटेस्टंट आनी कॅथलीक अशीं धर्मपंथीय झगडीं जायत रावलीं. तिसर्‍या् हॅन्री, ह्या नांवान ताणें बूबॉन वंशावळ सुरू केली. पूण चवथो हॅन्री हो प्रॉटेस्टंट पंथाचो मुखेली आशिल्ल्यान ताका रोमन कॅथलीक लोकांनी पॅरिसांत येवपाक दिलोना. फ्रांसांत शांतताय स्थापीत जावची म्हणून १५९३त ताणें रोमन कॅथलीक धर्म आपणायलो. १५९४त तो पॅरिसाक गेलो. ताणें फ्रँच लोकांभितर राष्ट्रीय भावना जागृत केली. ताच्या तेंपार फ्रांसांत भौशिक मळार खूब उदरगत जाली. चवथ्या हॅन्री उपरांत ताचो प्रधानमंत्री तेरावो लुई सत्तेर आयलो. पूण ताच्या तेंपार व्हडलेश्यो कांयच घडामोडी जाल्योनात. उपरांत आयिल्लो चवदावो लुई (कार १६४३ – १७१५) हो फ्रांसाचो मध्ययुगीन सगळ्यांत व्हड राजा जावन गेलो अशे मानतात. १५ व्या आनी १६ व्या लुईंच्या तेंपार ऑस्ट्रियन वारस झूज आनी सप्तवर्सूर्की झुजाक लागून फ्रांसाचें खूब अर्थीक नुकसान जालें. १७६३त ब्रिटिशांआड जाल्ले पॅरिस कबलातीक लागून फ्रांसाक आपलीं कॅनडा आनी हिंदूस्थानांतलीं साम्राज्यां सोडून दिवचीं पडलीं. सोळावो लुई आनी ताची राणी मारी आल्वानेत हाणीं राज्यकारभारांत व्हडलेशें लक्ष घालें ना. राज्यकारभाराचीं सगळीं मुखेल सुत्रां मारी आल्वानेतच्या हातांत आशिल्लीं. ताणीं आपल्यो विलासी गरजो भागवपाखातीर राज्यभांडवलाचो खूब गैरउपेग केलो. सप्तवर्सुकी झुजांत ब्रिटिशांआड जाल्ल्या पराभवाचो बदलो घेवपाखातीर ब्रिटिशांआड जाल्ले अमेरिकन वसाहत स्वातंत्र्य चळचळीक ताणीं तेंको दिल्लो. अमेरिकन स्वातंत्र्य झुजाक फाटबळ दिल्ल्यान उपरांत फ्रांस आनी अमेरिका हांचे संबंद बरे उरले.

अठराव्या शेंकड्यांत फ्रांस हें युरोपांतलें एक बळिश्ट राष्ट्र आशिल्लें. त्या वेळार चलिल्ले दर्यापार वसणुकेचे सर्तींत फ्रांसूय वाटेकार आसलो. हाका लागून तशेंच कर वसुल करचेखातीर फ्रांसान व्हड सैन्य उबारिल्लें. सैन्याची देखरेख करपाखातीर राज्य खजान्याचेर व्हड ताण पडटालो. हाका लागून सरकाराक परत परत कर वाडोवचो पडटालो. सोळावो लुई गादयेर आयलो तेन्ना फ्रांसाची समाजीक, राजकीय आनी अर्थीक स्थिती सामकी इबाडली. ते वायट स्थितीचे परिणाम गरीब आनी मध्यम लोकांक चड भोगचे पडले. त्या वेळार फ्रँच समाज गिरेस्त पाद्री वर्ग (Cleargy), वरिश्ठवर्ग (Noble) आनी सामान्य वर्गांत विभागिल्लो. सामान्य वर्गांत गरिब शेतकामती आनी कामगारांचो तशेंच मध्यम वेपार्‍याचो आनी सरकारी कर्मचार्‍याचो आस्पाव आशिल्लो. पाद्री आनी वरिश्ठ वर्गांतले लोकांक कांय खास राजकीय सवलती मेळटाल्यो. तांका कर भरपायेची सूट आशिल्ली. अशे रितीन साम्राज्यांतली पुराय कर वसुली सामान्य वर्गांकडल्यानूच जाताली. हाका लागून सामान्य वर्गांत तणाव निर्माण जाल्लो. राजा फकत नांवापुरतोच आशिल्लो. पुराय शासनाचेर वरिश्ठ वर्गांतल्या लोकांचो शेक चलतालो. अशा तंग वातावरणांत राजशाय आनी हुकूमशायेक विरोध करपी साहित्य फ्रांसांत आनी हेर युरोपीय देशांत जावपाक लागलें. १७८६त व्हड सैन्याचो खार्च भागोवपाखातीर सरकारान नव्या जमीन कराची घोशणा केली. आदीच आपल्यो दीसपट्ट्यो गरजो भागोवपाक तांक नाशिल्ल्या सामान्य लोकांक ते घोशणेची तिडक मारली. सबंद फ्रांसांतले न्यायाधिश, वेपारी, सरकारी कर्मचारी, कामगार वर्ग आनी शेतकामती एकठांय येवन ताणीं नवो कर फारीक करपाक विरोध केलो. ते घडणुकेंतल्यानूच फ्रँच क्रांती घडून आयली.

१४ जुलय १७८९ दिसा पॅरिस शारांत उठाव जावन जमावान बॉस्टाय ह्या राज्य किल्ल्याक रेवाडो घालून तातूंतलो दारूगूळो काबीज करपाच्या हेतान तो मोडून उडयलो. त्याच वेळार कांय क्रांतीकारी मुखेल्यांनी पॅरिस नगरांत क्रांतीकारी सरकाराची स्थापणूक केली. बॉस्टायल किल्ल्याचेर क्रांतीकारांनी ताबो मेळयला तें आयकून गांवगिर्‍या वाठारांतल्या शेतकामत्यांनी वरिश्ठ वर्गांतल्या लोकांआड उठाव केलो.

सुरवेक राज्यक्रांतीचें फुडारपण नेमस्त पंगडाकडेन आशिल्लें. पूण उपरांत क्रांतीच्या घुस्पागोंदळांत झुंडशाय जैतिवंत थारली. १६ जानेवारी १७९३ दिसा राजा सोळावो लुई हाचो शिरच्छेद केल्या उपरांत क्रांतीकारांनी राजसत्तेकडेन संबंद आशिल्ल्या हेर व्यक्तिंकूय ख्यास्त केली. फ्रांसांत प्रजासत्ताकाची थापणूक जाली. क्रांतीउपरांत कांय तेंप माक्सीमील्यँ रोब्झपीअर हाणें फ्रँच शासनाचेर आपलो शेक गाजयलो. पूण फ्रँच सैन्यान ताची हत्या केल्याउपरांत जॅकबिन्झ पक्ष सत्तेर आयलो. पूण १७९७ तले वेंचणुकेंत तांचो पराभव जालो. फ्रांसांत बेशिस्त आनी अशांतता दिसान दीस वाडत आशिल्ली. देखून नेपॉलियन बॉनापार्ट कॉन्सल म्हणून फ्रांसांत अधिकाराचेर आयल्या उपरांत ताका लोकांनी आपलो पुराय तेंको दिलो.