म्हण्टात, तीं मेकळीं आसल्यार तांकां polysepalous मेकळीं दळां म्हण्टात.
फुलाचो गोंडो हो पाकळ्यो मेळून जाता. ह्यो पाकळ्यो मेकळ्यो वा जोडिल्ल्यो आसूं येतात. केंसर हो फुलचो तिसरो वांटो. केंसर दळां (Stamens) आनी फुलाचें नर आंग मेळून केंसर जाता. केंसरदळ हें तंतूचेर उब्या आशिल्ल्या पोलां-करंडाचें जाता. पोलां-करंडांत पोलां आसतात. केंसरदळां मेकळीं वा जोडिल्लीं आसतात. जेन्ना खूब केंसरदळांचो पुंजुलो करतात, तेन्ना तांकां एक पुंजुलो आसल्यार, एक संघ monoadalphous आनी चड आसल्यार व्दीसंघ अवस्था म्हण्टात. किजदळां (Carpels) मेळून किजमंडळ तयार जाता.
किंजमंडळाच्या ज्या भागार पोलां (Pollen grains) येवन पडटात त्या भागाक किंजल्क (Stigma) म्हण्टात. किंजल्क आनी किंजपूट (Ovary) हांकां जोडपी नळयेक किंजल (style) म्हण्टात. किंजपूट, किंजल्क आनी किंजल हांचें मेळून किंजमंडळ जाता. फूल फुल्ले उपरांत कांय दिसांनी किंजदळांचें फळ जाता आनी बीजकाच्यो (ovules) बियो जातात. फुलाचीं नर आनी मादी जननेंद्रियां हीं सगळ्यांत गरजेचीं आंगां.
फुलांचो अभ्यास करता आसतना तांचो किंजपूट खंय आसा हें जाणून घेवप खूब म्हत्वाचें. किंजपूट फुलाच्या हेर सगळ्या आंगांपरस वयर आसल्यार ताका अवकिंज (hypogynous) आनी सगळ्यांत सकयल आसल्यार (epigynous) अपिकिंज म्हण्टात. पूण सगळींच आंगां एकाच थरार आसल्यार ते स्थितीक परिकिंज (perigynous) म्हण्टात.
फुलांचे दोन समान वांटे जायत जाल्यार तांकां समभागी (Actinomorphic) आनी जांचे समान वांटे जांवक शकनात तांकां एकसमात्र (Zygomorphic) म्हण्टात. दोनूय लिंगांचीं इंद्रियां आसपी फुलांक व्दिलिंगी जाल्यार हेरांक एकलिंगी म्हण्टात. लिली सारकिल्या फुलांनी वाटी आनी गोंडो हीं खेरीज दिसनात जाल्यार एकूचशीं दिसतात. तांकां परिदळ पुंजुलो (perianth) म्हण्टात.
फुलांभितर रॅफलेशिया (Rafflessia) हें सगळ्यांत व्हडलें जाल्यार लेमना (Lemna) हें सगळ्यांत ल्हान. रेंवटी वाठारांनी फुलपीं फुलां सोबीत आनी वासाचीं आसतात. चड करून तीं गिमाच्या दिसांनी फुलतात. फुलले उपरांत रोखडेंच तांच्या पोलांचें मिलन आनी गर्भधारणा जावन तीं बावतात. रातचीं फुलपीं फुलां चड करून धव्या रंगाचीं आनी चड वासाचीं आसतात. रंगयाळीं फुलां दिसाचींच फुलतात.
पोलां-मिलन ही फुलांमदली एक म्हत्वाची घडणूक. हे प्रक्रियेंत पोलां केंसरदळांतल्यान नारी इंद्रियांत म्हळ्यार (stigma) किंजल्कांत पावतात. ही प्रक्रिया वारो, उदक तशेंच किडी-मुसांच्या आदारान घडटा. फूल एकोडें वा घोंसांनी फुलता. साबार फुलां एका गोंड्याच्या रूपांत आसतात तेन्ना तांकां घोंस म्हणूं येता. सूर्यफूल हें एकोडें फूल नासून तो साबार सुपुल्ल्या फुलांचो घोंस.
मनीस पुर्विल्ल्या काळासावन फुलां पुजेखातीर वा सजावटीखातीर वापरत आयला/ भारतांत फुलांच्या वापराविशीचे उल्लेख ऋग्वेदांत मेळटात. फूल हें मोग, भोवमान, आराधना तशेंच लग्न जाल्ल्या बायलांखातीर सौभाग्याचें प्रतिक मानलां. विंगड विंगड देवतांची पूजा खेरीज खेरीज फुलांनी करपाची चाल भारतांत आसा. गणपतीक तांबडीं, शिवाक धवीं, तेच परी कांय खाशेलीं फूलां खाशेल्या देवतांचीं मानल्यांत. देखीक – मारूतीक रूय, शंकराक धुतरो. गोंयांतूय कांय खाशेल्या देव देवतांक खाशेलीं फूलां आंगयतात. शिरगांवचे जात्रे दिसा लईराई देवीक मोगरेचे कळे दितात, म्हाड्डोळा जायांची पूजा. त्या दिसा म्हाड्डोळचे देवीचें देवूळ जायांच्या फुलांनी शिंरगारतात आनी देवीक जायांच्या फुलांनी तयार केल्ल्या आसनांत बसयतात. तशेंच सायबिणीक आबोलेचीं फुलां आंगयतात.
- डॉ. कस्तुरी देसाय
पूरक नोंद – फुलांची रचणूक, फुलांची सजावट.
फूलकोबी:
वनस्पत विज्ञानाप्रमाण हाचो ब्रसिका ओलेरॅसिया हे प्रजातींत आस्पाव जाता. कोंकणींत हाका फ्लावर अशेंय म्हण्टात.
फूलकोबीचो उगम युरोपीय भूंयमध्य दर्याच्या लागशिल्ल्या प्रदेशांनी सुमार ४५०० वर्सां पयलीं जाल्लो आसून ताका कॉली (लॅटीन शब्दावयल्यान) वा च्यॉली (जर्मन शब्दावयल्यान) कॉलिफ्लावर हें नांव पडलां आसुयें असो समज आसा. भारतांत हाची लागवड एकुणिसाव्या शेंकड्यासावन जावपाक लागली. उपरांत विसाव्या शेंकड्याचे सुरवेसावन ताचो हेर आशिया देशांनी प्रसार जालो. फूलकोबी हो गुळ्यासारको आसून, तो दाट पाचव्या पानांनी रेवडिल्लो आसाता. ताचें खोड ल्हान आसून तें जमनींत पुरिल्लें आसता.
अर्ली स्नो बॉल, स्नो बॉल, स्नो बॉल – १६, कुनारी, कटकी, अर्ली पाटना, स्वाती, पुसा शुभ्र, पुसा हिमज्योती, पुसा दिपाली, पुसा कार्तिकी ह्यो फूलगोबीच्यो मुखेल जाती आसात. हवामानाप्रमाण विंगड विंगड प्रकारांची लागवड करतात. जायंट स्नो बॉल आनी पाटना स्नो बॉल जातींचे फूलकोबी हिमाभाशेन धवे आनी व्हड आसतात. स्नो बॉल प्रकारांची मुखेलपणान शिंयाळ्यांत लागवड करतात (ऑक्टोबर-फेब्रुवारी). कुनारी, कटकी, अर्ली पाटना आनी स्वाती ह्या प्रकारांची पावसाच्या दिसांनी लागवड जाता. गोंयांत शिंया दिसानी फूलकोबीची लागवड करपाक जाता. मात लागवड वेळार म्हणजे ऑक्टोबर-नोव्हेंबर म्हयन्यांत जावपाक जाय.
सादारणपणान थंड आनी दमट हवेंत फूलकोबीचें पीक बरें येता. पूण कांय प्रकार सादारण उश्ण हवामानांतूय वाडपाक शकतात. १५ ०
