फॉर्स्टर, एडवर्ड मॉर्गन : (जल्मः 1 जानेवारी 1879 लंडन, मरणः 7 जून 1970, कॉवॅण्ट्री, वॉरविकशायर).
ब्रिटीश कादंबरीकार, निबंद लेखक आनी समिक्षक. फॉर्स्टराच्या ल्हानपणांतूच बापायक मरण आयिल्ल्यान ताची आवय आनी मावश्यांनी ताचो सांबाळ केलो. ताचे शिक्षण केंब्रीजांतल्या टनब्रीज स्कूल आनी किंग्स कॉलेजांत जालें. किग्स कॉलेजांत शिकता आसतना ताका अदीक मेकळीक आनी स्वतंत्र आत्मनिश्ठा मेळ्ळी. मवाळ संशयवादाचें निरोगीपण आनी आपफ्रिका आशियांतले संस्कृतायेचे म्हत्व पटलें. उत्तर युरोपी देशांतल्या दृश्टीकोनांचो समतोल सादपाखातीर जिवीतभर आशिया आफ्रिकेतलें संस्कृतायेचो पुरस्कार केलो. ताका लागून साम्राज्य विरोधी,प्रतीगामी, ब्रिटनद्वेश्टो आनी स्वदेश- राजकरण विरोधी लेखक अशी ताची प्रतीमा जाल्ली. क्रॅंब्रीज सोडटकच जल्मभर लिखाण करचें अशें ताणें थारायलें. सुरवातीच्यो ताच्यो कथा- कादंबऱ्यो, व्हिक्टोरियी बंधना तोडून उडोवपी युगाचेर आसात. बायलांची समाजांतली सुवात आनी हक्क हांचे म्हत्व हे त्या कादंबऱ्यांचे विशय आसात.
फॉर्स्टरान वडोदा आनी देवासच्या संस्थांनांचो दिवाण म्हणून कांय वर्सा भारतांत वास्तव्य केल्लें. पयल्या म्हाझुजाच्या काळांत तीन वर्सी अलेक्झांड्रियांत समाजसेवेचें काम केलें. 1912-13 आनी 1921 ह्या वर्सा ताणें भारताक भेट दिल्ली. मध्यवर्गीय जिणेचो बारीकसाणेन अभ्यास, गरिबांची कळकळ, मेरेडिथ मोडणाचें क्रिस्तांवेतर निधर्मीपण (पॅगनिझम) हाका लागून ताचे समाज जिणेवयले विचार ताच्या कादंबऱ्यांतल्यान उक्तें जालें.
दुसऱ्यां म्हाझुजाच्या काळांत फॉर्स्टराच्या स्वातंत्र्यावादी विचारांक अदीक म्हत्व प्राप्त जालें. मानवी नात्याविशींच्या सुक्तां सांगपी लेखकान नाझी आनी अतिरेकी आनी सनातन धर्मवाद्यांचो प्रतिकार करपाखातीर नवीं मुल्यां पुरस्कृत केलीं.
‘व्हॅर एंजल्स फियर डू ट्रॅड’ (1905), ‘द लॉंगस्ट जर्नी’(1907), ‘अ रुम विथ अ व्हयू’(1908), ‘हावर्डस एंड’(1910), ‘ए पॅसेज टू इंडीया’ (1924) ह्यो ताच्यो कांय म्हत्वाच्यो कांदंबऱ्यो. हातूंतल्या एंजल्स फियर टू ट्रेड आनी ए रुम विथ अव्हॅर ब्लू ह्या कादंबऱ्यांनी ताच्या इटलींतल्या वास्तव्याचो परिणाम दिश्टी पडटा. आपलें काकीचें चरित्र ताणें ‘मॅरियन थॉर्नटन’ (1953), भारातंले अणभव द हिल ऑफ देवी‘ (1953), तशेंच अलेक्झांड्रिया : ए हिस्ट्री ॲण्ड ए गायड’ (1922) ह्यो ताच्यो कांय कादंबऱ्यो उल्लेंख करपासारक्यो आसात. केंब्रिजाक ताणें कादंबरेचेर दिलीं व्याख्यांना ‘आस्पॅक्ट ऑफ द नॉव्हॅल’ (1927) ह्या नांवान उजवाडाक आयल्यात.
‘द सॅलॅस्टियल ॲम्निबस ॲड अदर स्टोरीज’ (1991), ‘दी इटर्नल मोमॅंट ॲड अदर स्टोरीज’(1928) आनी ‘क्लॅक्टेड शॉर्ट स्टोरीस’ (1948) अशे फॉर्स्टराच्या कथांचे तीन झेले उजवाडायल्त.
ताची हेर बरपावळ अशी : ‘द क्लॅक्टेड टेल्स ऑफ इ.एम. फॉर्स्टर’ (1947), ‘ॲबिजर हार्वेस्ट’ (1936), ‘टू चियर्स फॉर डॅमॉक्रसी’(1951), ‘बिर्ला बहु’(1951) ही संगीतिका, ‘द लायऱ टू कम ॲण्ड अदर स्टोरीस’(1971), ‘इण्डीयन जर्नल्स ॲण्ड एस्सेस’(1978).
‘मॉरिस’ (1971) ही ताची निमाणी कादंबरी ताच्या मरणाउपरांत जवाडायल्यात. 1913-14 ह्या वर्सा बरयल्लीं ही कादंबरी फॉर्स्टरान आपूण जितो आसतना मुद्दमूच उजवाडांवंक ना.
-डॉ. आनंद पाटील
फॉस्फरस : एक मूळ द्रव्य. ताचें चिन्न () Pफॉस्फरस हें पिरीयॅाडीक कोश्टकांत गटांत तिसरें ओळींत आसा. ताचो अणूबार ३०. ९७५ आनी अणूक्रमांक १५ फॉस्फरसाच्या एका अणूंत १५ इलॅक्ट्रॉन्स, १५ प्रोटॉन्स आनी १६ न्यूट्रोनस आसतात.
इतिहास : १६६९ वर्सां ब्रांट ह्या जर्मन शास्त्रज्ञान धवी रेंव आनी आटोवन सुकें केल्लें मूत एकठांय करुन एक धवो घनपदार्थ मेळयलो. तो काळखांत चकचकता आनी हवेंत पेट घेता अशें ताका दिसलें. फॉस्फरस काळखांत लिखलिखता आनी देखून ताका फॉस्फरस (उजवाड आशिल्लो) हें नांव दवरलें. १६८०त रॉबर्ट बॉयल ह्या शास्त्रज्ञान वयर सांगिल्लें पद्दतीन धवो घन पदार्थ तयार करुंक येस मेळयलें. १७७१त जे.जी.गान ह्या शास्त्रज्ञान हाडांनी फॉस्फरस आसता हें सोदून काडलें. १७७५त कार्ल शेल ह्या शास्त्रज्ञान हाडां , गोबर, रेंव आनी कोळसो तापोवन व्हड प्रमाणांत हो पदार्थ मेळयलो. १७७७त ए.एल. लवयझर हाणें हो धवो पदार्थ म्हळ्यार एक मूळद्रव्य हें सिध्द केलें. आंतोन फॉन श्रोहे हाणें १८४५ वर्सा तांबड्या फॉस्फरसाचो सोद लायलो.
फॉस्फरसाची हेर रसायना वांगडा रोखडी प्रक्रीया जाता आशिल्ल्यान तो मूळ रुपांन सैमांत मेळना. धर्तरेंत तो ०.१३% आसता. फॉस्फरसाची मुखेल खनिजां अशीं : फॉस्फरायट, फॉस्फरस हें जिवांचे तशेंच वनस्पतीचें वाडीक गरजेचें मुलद्रव्य आसा. सगळ्या जित्या प्राण्यांच्या हाडां, दांत आनी प्रथिनां हातूंतलो फॉस्फरस हो एक म्हत्वाचो आनी गरजेचो घटक मानतात. भाजयो, कड्डाणां, तातयांतलो धवो बोळ हातूंत फॉस्फरसाची संयुगां मेळटात. मेंदु आनी रगत हातूंतूय खूब उण्या प्रमाणांत फॉस्फरस मेळटा. सगळ्या प्रकारच्या सजिवांभितर चयापचय, प्रकाश संश्र्लेश्ण, तांत्रिक कार्य, स्नायूंची क्रिया ह्या सारक्या उर्जा- अंतरमाच्या प्रक्रियांनी फॉस्फराचो म्हत्वाचो वांटो आसता.
उत्पादनः फॉस्फरसाचें उत्परादन दोन पद्दतींत करुं येता. १) पुर्विल्ली उत्पादन प्रक्रिया २) आर्विल्ली विद्युत भट्टी पद्दत.
पुर्विल्ली उत्पादन प्रक्रियाः हे पद्दतींत फॉस्फरायट खनिज ना जाल्यार हाडांचो गोबर वापरुन फॉस्फरस तयार करतालें. हाडांच्या गोबरांत चडशें कॅल्शियम फॉस्फेट आसता. हाडांचो गोबोर करचें पयलीं हाडां उदकांत शिजयतात. उदकांत शिजयिल्लायान तातूंतले जिलेटिन धुवन वता. हाडांतली चरबी कार्बन- डायसल्फायटडांत विरगळयतात. उपरांत उरिल्लीं हाडां लोखणाच्या आयदनांनी उकडटकच तांचो कोळसो जाता. हो कोळसो साकर कारखान्यांनी उंसाचो रोस निवळावपाक वापरतात. उपरांत हाडांचो कोळसो लासून ताचो गोबोर करतात. ह्या गोबरांत जाय तितलेंच कडक सल्फ्युरीक अॅसीड घालून तापयतकच ताचें कॅल्शीयम सल्फेट आनी ऑर्थोफॉस्फरीक अॅसीड जाता.
