ताची रूंदाय 16 किमी. आसा. ह्या वाठारांत पावस उणो पडटा. हाका लागून हो वाठार सुको सडसडीत आसता. हांगा कसलीय वनस्पत जावपाची शक्यताय साप उणीं. केन्नाकेन्नाय हांगा भयकांपाचे धक्के बसतात. ह्या वाठारांतल्यान ल्हान-व्हड अशो बावन (52) न्हंयो व्हांवतात. ह्या चडशा न्हंयांचो उगम अँडीस दोंगराचेर जाता आनी त्यो सकल वचून पॅसिफिक म्हासागराक मेळटात. हातूंतल्यो चडशो न्हंयो गिमाच्या दिसांनी सुकतात. फकत 10 वर्सभर व्हांवत आसतात.
अँडीस पर्वतांवळींचो मदलो वांटो 'इंडियन सियारा' ह्या नांवान प्रसिध्द आसा. हाची रूंदाय 320-400 किमी. पेरूचो तिसरो वांटो ह्या अँडीस दोंगरांनी रेवाडला. सियारा हो तीन पर्वतावळींपसून तयार जाल्लो आसून दर्यादेग एकसारक्यो आशिल्ल्या अस्तंतेकडच्या वळींक कॉर्डिलेरा ऑक्सिडणटल, मदल्या वळींक सँट्रल कॉर्डिलेरा आनी उदेंतेकडच्या वळींक कॉर्डिलेरा ओरिएंताल म्हण्टात. कार्डिलेरा ऑक्सिडँटल वळींत वास्कारान हें सगळ्यांत ऊंच (6,768 मी.) तेमूक. सरासरी सियेरा दोंगरांची ऊंचाय 4000 मी. आसा. पर्वतांचे उदेंतेक साबार देगणां आसात. चड ऊंच तेमकांचेर चड थंडाय आसता आनी हीं तेमकां सदांच हिमान भरिल्लीं आसतात.
उदेंतेक आशिल्लो मॉंतना वाठार पेरूची 60% जमीन व्याप्ता. ह्या वाठाराचे दोन वांटे जातात. पयलो अँडिसाचे उदेंतेक आशिल्लो खोल देहणांचो आनी रानांचो वांटो आनी अॅमाढॉनाचीं सपाट मळां आनी दाट रानांचो भाग. उदेंतेक आशिल्ल्या देंवत्यांचेर खोल देगऩां आनी रानां आसात. हांगा हिमान भरिल्ल्यो न्हंयोय मेळटात. अॅमेझॉनाच्या खोल न्हंयांच्या देगणांनी दाट रानां आसून हांगा लोकवस्ती साप उणी आसा.
हवामान-भूंयरचणुकेक लागून हांगाच्या हवामानांतूय वेगळेपण दिश्टी पडटा. अस्तंतेक दर्यादेगर आशिल्ल्या रेंवटी वाठारांत कांय वर्सांचीं वर्सां पावस पडना. पूण केन्नातरी अकस्मात घोग्यांनी पावस पडपाक लागता आनी हाका लागून ह्या भागाचें खूब लुकसाण जाता. जून ते ऑक्टोबर ह्या काळांत हांगा मळबांत काळींकिट्ट कुपां मांडटात पूण पावस पडना. ह्या काऴ्या कुपांक लागून दिसाचो लेगीत सूर्य नदरेक पडना.
सियारा वाठारांतलें हवामान शितळ आनी सूखदिणें आसता. ह्या वाठारांत तापमानाचे बदल दोंगरांच्या उंचायांचेर आदारून आसता. सरासरी जशी दोंगरांची उंचाय वाडटा तशें तापमान उणें जायत वता. 'अरेक्यूपा' हे पर्वत दर्याथळासावन सुमार 8,000 फूट ऊंच आशिल्ल्यान हांगाचें तापमान 13.8 सॅ. आसता.
मॉंतना हो मळांचो आनी रानांचो वाठार आशिल्ल्यान वाऱ्यांत वलसाण आसता. वाऱ्यांत जरी वलसाण आसली तरी हांगा गरमी खूब जाता. हांगा दमटसाणूय चड आसता. ह्या उथळ प्रदेशांत दर वर्सा सरासरी 254 सेंमी. परस चड पावस पडटा.
वनस्पत आनी मोनजात-भूंयरचणुके प्रमाण आनी हवामाना प्रमाण वनस्पतीचे आनी मोनजातींचेय विंगड विंगड प्रकार मेळटात. दर्याकांठावयल्या रेंवट वाठारांत पावस उणो पडटा. हाका लागून हांगा वनस्पतीचें प्रमाण खूब उणें. जळींमळीं निवळां, बाबूल, जोथुआ सारकी रेंवट वाठारांनी जावपी वनस्पत मेळटा. सियारा प्रदेशांत तणाचीं मळां तशींच निलगिरी आनी कोकांचीं झोपां आसात. मॉतना ह्या सपाट वाठारांत, अॅमेझॉनाच्या देगणांनी खूब रानसंपत्ती आसा. हांगा एबनी, माहॉगनी, सॅडार, ड्रायवूड, सिंकोना, सार्सापरिला, बार्बास्को, वॅनिला आनी हेर वनस्पतीचो आस्पाव जाता. पर्वतांच्या उंचावयल्या वाठारांनी तण आनी ल्हान-ल्हान रोंपयो फकत पावसाच्या दिसांनी जातात.
अँडिस पर्वताचेर लामा, लाल्पाका हीं मनशाळीं जनावरां मेळटात. विकुना आनी उंटासारकी दिसपी ग्वानाको हींय जनावरां पेरूंत खूब आसात. उंचावयल्या वाठारांनी विस्काचा, चिंचिल्ला, कॉंडर ही मोनजात मेळटा.अॅमाझॉनाच्या देगणांनी आनी दाट रानांनी वानर, मानगीं, जॅगुआर आनी मनशांक खावपी पिरानांय आसात. ज्यूमा, टँपिर आनी विंगड विंगड सोरपांच्यो जाती, रॉबिन, फ्लायकॅचर, फिंच, पारवे, बदकां आनी हेर तरांचीं पळोवपाक मेळटात.
इतिहास-पेरूच्या पुर्वुल्ल्या इतिहासासंबंदी तशी खात्रेची अशी म्हायती मेळना. पूण अँडियन संस्कृताय ह्या प्रदेशांत इ.स.प. 3500-1000 च्या सुमाराक सावन नांदताली अशें आमका पुरातत्व अवशेशांवयल्यान कळटा. मुखार अशोच कांय फुडारिल्ल्यो जमाती पेरूच्या दर्याकांठार वाडल्यो. तांची संस्कृतीय लागीं लागीं सारकीच आशिल्ली. पूण राजकारणाक खरो एकवट आयलो तो इंका जमातीन आपल्या साम्राज्याची स्थापणूक केली तेन्ना.
इंका जमातीची वाड इकराव्या शतमानाच्या शेवटाक सावन जाली. इंका ही एक गिरेस्त संस्कृतायेन भरिल्ली जमात आशिल्ली. हे जमातीन आपलो राज्यकारभार बेसबरो रचिल्लो. खूब कुटुंबा एकठांय येवन ते आपलो एक पंगड तयार करताले आनी तांचेमदल्याच एका गुणेस्त आनी हुशार अशा मनशाक मुखेली म्हणून वेंचून काडटाले. मूखार अशेच कांय पंगडांचे मुखेली एकठांय येवन आपणालो राज्यकारभार बरे रितीन चलचो म्हणून आपल्यांतल्यान एकाक, सगळ्या पंगडांगचो मुखेली म्हणून वेंचून काडटाले. ह्या प्रदेशांतल्या समस्तांची जपासालदारकी हाची आसताली. जण एक मुखेली आपआपल्या वाठारांची देखरेख करतालो. तशेंच, जण एका कुटुंबाक आपलो थोडो तरी वेळ आपल्या गांवाचे भलायकेखातीर खर्चुचो पडटालो. झुजा वेळार सैन्याक आदार करप, रस्ते बांदप आनी अशींच हेर कामां हे लोक करताले. ही तरा कांय शेंकडे अशीच चलत रावली.
आपणाले गिरेस्त संस्कृतायेक आनी वेवस्थीत राजकारणाचे रचणुकेक लागून इंकाचें साम्राज्य पयस-पयस पातळिल्ले. पूण एक तेंप असो आयलो जेन्ना ह्या व्हड साम्राज्याची एकााच जाग्यावयल्यान देखरेक करपाक खूब जड जावपाक लागलें. निमाणें सम्राट 'वायना कापाक' हाणें आपणालें साम्राज्य दोनूय चल्यांभितर वांटले. पूण मुखार पिकाळ गांव आपल्याक मेळचे हाका लागून दोनूय भावांभितर दुस्मानकाय निर्माण जाली. पेरूची अशी स्थिती आसतना स्पेनाचो धाडशी तरणाटो फ्रांसिस्को पिझारो हांगा पावलो. हांगाच्या भांगरान आनी रुप्यान भरिल्या तिजोऱ्यांची गजाल तांच्याय कानार पडिल्ली. पिझारोन ह्या वेळार थोड्या थोड्या मुखेल्यांक फुसलावन आपलेशे करून घेतले आनी हेर मुखेल्यांभितर झगडीं लावन दिलीं. 1535 मेरेन स्पेनाची हांगाची सत्ता घट्ट जाली.
अस्तंते वटेनच्या आपल्या वाठारांचेर सरकार चलोवपाखातीर स्पेनाचो राजा आपलो सगळ्यांत उंचेल्या पांवड्यावयलो अधिकारी धाडटालो. ताका विसेरै अशे म्हण्टाले. सुमार 300 वर्सां मेरेन इंका प्रांताचेर (पेरू) स्पेनान आपलो शेक गाजयलो. पेरूची गिरेस्तकाय आयकून हजारांनी()
