वेपाऱ्यांचीच मक्तेदारी आशिल्ली. ताणीं. ह्या मसाल्याच्या वेपारावरवीं खूब संपत्ती हाशील केल्ली. अरबांची मक्तेदारी नश्ट करून युरोपी लोकांनीच हो वेपार आपल्या हातांत घेतलो जाल्यार फायदेशीर थारतालो. हाका लागून पंदराव्या शेंकड्याच्या दुसऱ्या अर्दाक सावन चडशा युरोपी राश्ट्रांचे भारताक आनी हेर उदेंत देशांक जोडपी उदकामार्ग सोदून काडपाचे यत्न चलताले. पूण सगळ्यांत पयलीं नौदलांत फुडारिल्ले पुर्तुगेज पंदराव्या शेंकड्यांत दक्षिण आफ्रिकेक भोंवाडो मारून भारतांत आयले.
दों जुआंव दुसरो ह्या पुर्तुगेज राजाचो धाडसी प्रतिनिधी पेद्रू द कुव्हील्यांव हो भारतांत येवपी पयलो पुर्तुगेज अशें मानतात. १४८८त तो अरब वेपारीभेसांत कननोराक पावलो. १४९१त ताणें गोंय, कालिकत आनी मलबारा संबंदी मेळिल्ली म्हायती गुपीतपणान पुर्तुगेज लोकांमदीं कायरोच्या प्रतिनिधाक धाडलो. हे म्हायतीक लागून पुर्तुगेज लोकांमदीं भारतांत येवपाची उमळशीक आनीक वाडली. उपरांत मे १४९८त ताणें वाश्कु द गाम कालिकताक पावलो. क्रिस्तांव लोक आनी मसाल्याच्या सोदांत आपूण हांगा पावलों अशी जाप ताणें थळाव्या लोकांक दिल्ली. भारतांत येवपा फाटलीं हीं मुखेल कारणां आसलीं, तांचेच जोडयेक धाडसाची उमळशीक, राज्याचो विस्तार, वेपार वाड आनी मुसलमान वेपाऱ्यांची मक्तेदारी नश्ट करपाचो उद्देश हीं कारणां आसूं येतात.
वाश्कु द गाम कालिकताक पावले उपरांत, तामें सामुरी राजाकडेन कालिकताक वखार घालपाखातीर परवानगी मागली. १५००त पेद्रू आल्वारीश काब्राल भारतांत आयलो. ताणें कालिकताक वखार घालून वेपार सुरू केलो. काब्राल हाणें कोची बंदराचो सोद लायलो. ताणें कोचीच्या राजाकडेन इश्टागत करून आपले संबंद ताचेकडेन बरे दवरले. १५०२त पुर्तुगालाच्या राजान वाश्कु द गाम आनी इश्ते विश द गाम हांकां परत भारतांत धाडले. कोचीक वाश्कु द गाम हामें आनीक एक वखार घाली. तो परत पु्र्तुगालाक गेले उपरांत आफोंसु द आल्बुकेर्क आनी फ्रांसिश्कु द आल्बुकेर्क हे भारतांत आयले. कांय दिसांउपरांत पुर्तुगेज आनी सामुरीचो राजा हांचेभितर झगडीं जावन आल्बुकेर्क हाणें सामुरीच्या सैन्याक धांवडावन घालें. मलबार बंदरावयलो वेपार पुरायपणान आपल्या शेकातळा आसचो हाका लागून १५०५त फ्रांसिश्कु द आल्मैद हो व्हड सैन्य आनी नावीक दळ घेवन भारतांत पयलो वायसरॉय म्हणून आयलो. कांय दिसांभितरूच पुर्तुगेजांनी अस्तंत दर्यादेगांनी सुरत ते कोचीन मेरेन आपली सत्ता स्थापीत केल्ली. १५०९त इजिप्त आनी गुजरात ह्या सुलतानांचें नावीक दळ नश्ट करून आल्मैद हाणें पुर्तुगेज नौदलाचो अरबी दर्यांत शेक बसयलो.
आल्मैद उपरांत आफोंसु द आल्बिकेर्क हो वायसरॉय म्हणून भारतांत आयलो (१५०९-१५१५). गोंय हें अस्तंत दर्यादेगेवयलें सैमीक तशेंच वेपाराचे नदरेन म्हत्वाचें आशिल्ल्यान तें पुर्तुगेजांच्या शेकातळा हाडचें, अशें आल्बुकेर्क हाणें थरयलें. पूण त्या वेळार गोंय विजापूरचो आदिलशाह हाच्या शेकातळा आशिल्लें. १५१०त तिमाजी हाच्या पालवान आल्बुकेर्क हाणें गोंयचेर घुरी घालून गोंय हातासलें (आयचें पोरणें गोंय). गोंयचेर ताबो मेळयले उपरांत ताणें भारतांत पुर्तुगेज सत्ता वोडेवपाक सुरवात केली. आल्बुकेर्क हाणें गोंयूच न्हय जाल्यार १५११त मलाक्का आनी १५१५त ओर्मुज हेय वाठार पुर्तुगेज सत्तेखाला हाडले. १५२० मेरेन पुर्तुगेजांनी साश्टी, बारदेस आनी गोंयचे कांय हेर प्रदेश आपल्या शेकातळा हाडले. १५२१ सावन गोंय ही पुर्तुगेजांची उदेंतेकडली मुखेल वसणूक जाली.१५१३त न्यू द कुन्य हाणें गुजाराताच्या सुलतानाआड झूज दिवन सुरवेक दीव आनी १५३४त वसई प्रांत हातासले. १५८० मेरेन पुर्तुगेजांचे सत्तेखाला पोरणें गोंय, बारदेस, साश्ट, दीव, दमण, वसई, मुंबय, चौल, बार्सेलोर, होनावर, मंगळूर, कननोर, कोची हे प्रदेश आशिल्ले.
पुर्तुगेजांनी आपली सत्ता ज्या वाठारांनी स्थापीत केल्ली थंय तांणी वखारी आनी किल्ले उबारल्ले (Factoryfortress system). अरबी दर्यांतूय तांचो शेक चलतालो. उपरांत तांचो मोगल, मराठे, ब्रिटीश आनी डच लोकांकडेन संबंद आयलो. कांय खेपे तांचेभितर झुजांय जालीं.
सतराव्या शेंकड्याच्या पयल्या अर्दामेरेन युरोप-आशिया ह्या दर्यामार्गाचेर पुरतुगेजांचो शेक आशिल्लो. ह्या मार्गांत हेर लोकांक आपलीं तारवां ताणपाखातीर पुर्तुगेजांक कर फारीक करचो पडटालो.
हॉलंडी लोक भारतांत आयलेउपरांत ताणीं पुर्तुगेजांआड साबार झुजां दिवन तांच्यो काय वखारी आनी बंदरां आपल्या शेकातळा हाडलीं. ब्रिटीश लोक भारतांत आयले उपरांत तांणीय पुर्तुगेजांचे साबार प्रदेश हातासले. हॉलंडी लोक आनी ब्रिटीशांआड जाल्लीं झुजां, हिदुस्थानी सत्ताधिशांचो तसोच थळाव्या लोकांचो विरोध, खूब पयसमेरेन पातळिल्ल्या वसणुकांची देखरेख करपाखातीर उणें मनीसबळ, पुर्तुगेज अधिकाऱ्यांभितर भ्रश्टाचार आनी हेर कारणांक लागून भारतांतले पुर्तुगेज सत्तेक ल्हव ल्हव देवती कळा लागली. अठराव्या शेंकड्यांमेरेन पुर्तुगेजांकडेन फकत दीव, दमण आनी गोंय हे प्रदेश उरले. उपरांत पु्र्तुगेजांचो राज्यविस्तार भारतांत जालोच ना.
उदेंतेवटेनच्या आपल्या वाठारांचेर सरकार चलोवपाखातीर पुर्तुगालाचो राजा आपलो सगळ्यांत उंचेल्या पांवड्यावयलो अधिकारी धाडटालो. ताका व्हायसरॉय वा गव्हर्नर अशें म्हणटाले. ताका पालव दिवपाखातीर राज्य विधीमंडळ आसतालें. 'सोनान्दु' वा नगरपालिका हें गोंयांत प्रशासनाचें म्हक्वाचें मंडळ आसतालें. कोमुनिदाद वा गांवच्यो समित्यो गांवगिऱ्या वाठारांतलें प्रशासन सांबाळटाल्यो.
पुर्तुगेजैंचो राज्यविस्तार भारतांत मर्यादीत उरलो. ब्रिटीश लोक भारतांत आयले उपरांत तांचेमदीं आनी पुर्तुगेजांभितर संघर्श जायत रावलो. कांय प्रदेश सोडल्यार पुराय भारत ब्रिटीश लोकांच्या शेकातळा गेलो. अठराव्या शेंकड्याउपरांत गोंय, दमण, दीन, दादरा-नगर हवेली आनी हेर कांय प्रदेशूय पुर्तुगेजांच्या शेकातळा आशिल्ले. भारतांत पुर्तुगेज राज्याक पुर्तुगालांचें भारतांतलें राज्य अअशएं म्हण्टाले. हांगा सदांच व्हायलरॉयाचो कारभार चलतालो. पुर्तुगालाचे राजकीय स्थितींत जे बदल जाताले, तांचे संसदी शासनपद्दत अस्तित्वांत आयली. १८२१त पुर्तुगेज संसदेंत गोंयांतल्यान स प्रतिनिधी धाडले. १८२२त गोंयांतल्या विंगड विंगड जिल्ह्यांतल्या नागिकांनी वेंचून काडिल्लया निर्वाचन मंडळावरवीं तीन प्रतिनिधी लिश्बोआक गेले. मुखार उदारमतवादी आनी अनिर्बंद राजसत्तावादी हांचेंदीं साबार वर्सां चालू आशिल्ल्या संघर्शांत गोंयकारांनीय वांटो घेतिल्लो. १७३३त उदारमतवादी येसस्वी जावन, बेरनार्दू पिरीश द सिल्वा हो गोंयांतल्यान नेमिल्लो भारतांतले पुर्तुगेज सत्तेचो पयलो गव्हर्नर जनरल आशिल्लो. १९१०त पुर्तुगालांत पुर्तुगेज प्रजासत्ताक आस्तित्वांत आयलेउपरांत कांय वर्सांनी म्हळ्यार १९१७त गोंयाक प्रांतीक स्वायत्ततायोचो फायदो मेळ्ळो. १९२०त गोंयांत विधीमंडळ अस्तित्वांत आयलें. फुडें पुर्तुगालांत राज्यक्रांती जावन आंतोनियु ओलिवैर द सालाझार
