सावन राजा पयलो जुआंव हाच्या काळामेरेन बरयल्लो. आझुरारा आनी रूइ द पीना ले हेर दोन उल्लेख करपा सारके पुर्तुगेज इतिहासकार ह्याच काळांत जावन गेले.
पुर्तुगाज साहित्य इतिहासांत सोळावें शतमान हें अभिजात युग म्हणून वळखप जाता. पुर्तुगालाच्या जायत्या साहित्यिकांनी इटालींतल्या प्रबोधनांनी उर्बा घेतली. हातूंत सा द मिरान्द (१४८१-१५५८) ह्या कवीचो आस्पाव जाता. ताच्यो इटालियी धाटणेंत उतरायल्ल्यो उश इश्त्रांझ्यैरूश (१५२७) आनी व्हिल्याल्यान्दुश (१५२८-६९) हाणें सनिता रचलीं. ताची काश्त्रु (१५८७) ही शोकात्मिकाय उल्लेख करपासरकी आसा. बेर्नार्द रिबैरू (१५८७) ही शोकात्मिकाय उल्लेख करपासारके कवी. बेर्नार्द रिबैरू हो गोपगितां रचपी पयलो पुर्तुगेज कवी. क्रिश्तोवांव फाल्कांव हाचें क्रिश्फाल (१५५४) हें कवी कामोंयश हामें ह्याच काळांत बरयल्लें. धा सर्गांच्या ह्या महाकाव्यांत वाश्कु द गामाची उदकाभोंवडी आनी ताचें भारतांतलें आगमन ह्या विशयाचे फासकेंत पुर्तुगालाच्या उतिहासाचें जितेजिवें चित्रण आयिल्लें आसा. झ्यील व्हिंसेंत हो नाटककार ह्याच शतमानांत जावन गेलो. ताची इनेश परैर (१५२३) आनी आवतु द आल्म (१५१८) ह्यो उल्लेख करपासारक्यो नाट्यकृती आसात. पुर्तुगेज रंगमाचयेचो जनक म्हणून ताका वळखप जाता.
सोळाव्या शतमानांतले गद्यकृतींत इतिहास लेखनाचेर चड भर दिल्लो दिश्टी पडटा. हातूंत जुआंव द बार्रूश, दामियांव द गॉयश, दियोगु द कौतु, गाश्पार कुरैया ह्या इतिहासकारांचो आस्पाव जाता. बार्रूश हाणें देकादश द आझिआ हो मुखेल ग्रंथ बरयलो. तेचपरी 'क्रॉनिका दु इंपॅरादोर क्लारिमुन्दु' (१५२०) ही रोमांस, तशेंच कार्तीन्य पारा आप्रेन्देर अ लेर (१५४०) आनी ग्रामतिका द लिंग्वा पुर्तुगेझ (१५३९)ही शिक्षणीक स्वरुपाचीं पुस्तकां बरयल्लीं. (१५६६) वर्सा दामियॉंव द गोयश हाचें राजा इमानुएलाचें इतिवृत्त उजवाडा आयलें. दियोगु द कौतु हाणें दॅकादश ४-१२ (१६०२) बार्रूश हाणें बरयल्ल्या दॅकादश हातूंतलो इतिहास फुडें चालू केलो. तशेंच सोल्दादू प्रतिकु ह्या ग्रंथांत ताणें उदेंतेकडल्या पुर्तुगेज सामराज्याच्या ऱ्हासाची मीमांसा केल्ली आसा. गाश्पार इतिहास दिल्लो आसून भारतांतल्या चालीरितीचें चित्रमय गद्यांत केल्लें वर्णन तातूंत मेळटा. ह्या काळांत भोंवडेवर्णनांय बरयलीं. फॅर्नांव मेदिश हाणें आपल्या पेरेग्रितासांठा ह्या ग्रंथांत अरबस्तान, भारत, मियानमार, जपान ह्या उदेंती देशांतले वेगवेगळे अणभव उक्तायल्यात. सतराव्या शतमानांत हाच्यो वेगवेगळ्या भाशांतल्यान १९ आवृत्त्यो आयल्यात. द व्हॉएजिस अॅण्ड अडवॅंचर्स ऑफ फेर्नांव मेंदिश पितु अ पुर्तुगाल ह्या ग्रंथांचो इंग्लीश अणकार १६६३त उजवाडाक आयलो. इश्तोरिय त्राजिकू-मरितिम ह्या ग्रंथांत १५५२ ते १६०४ ह्या काळांत पु्र्तुगालाचीं जीं तारवां बुडलीं ताचेz वर्णन मुद्रित केलां. ह्याच काळात व्हड भावकवी बेर्नार्द रिबैरू हाणें मिनीन ई मौसा उगेव साउदादिश ही गोपकादंबरी पुर्तुगेज साहित्यांत हाडली. ह्या काळांतले हेर उल्लेख करपासारके कादंबरीकार आनी तांच्यो कादंबऱ्यो अशो- फ्रांस्श्कु द मौरायश-पाल्पैरी द इंग्लातॅर्र (१५६७), फ्रेय येइतोर पिंतु-इमाझ्यॅं द व्हीद क्रिस्तां (१५७२), फ्रेथ तॉमॅ द स्येझूश त्राबाल्ल्युश द झ्येझूश (१६०२).
सतरावें शतमान हो पुर्तुगेज साहित्याचो अवनतकाळ समजप जाता. १५८० वर्सा स्पेनाचो राजा दुसरो फिलीप हाणें पुर्तुगालाची सत्ता हातासली. तो कट्टो रोमन कॅथलिक आशिल्ल्यान धर्मन्यायपिठांक चड म्हत्व दितालो. ह्या धर्मन्यायपिठान आभ्यवेक्षणाचे खर नेम काडिल्ल्यान ग्रंथनिर्मितीचेर बरोच परिणाम जालो. कवितेच्या मळार स्वतंत्र कविता निर्मुपाच्या जाग्यार स्पेनी कवितांचें अनुकरण करपी कवी ह्या काळांत निर्माण जाले. फ्रांसिश्कु रुद्रूगिश लोबु हो ह्या शतमानांतलो उल्लेख करपासारखो कवी. 'एक्लॉगश' (१६०५) हो गोपगितांचो संग्रह बरोवन ताणें रिबैरूची परंपरा फुडें व्हेली. ताचें प्रिमावैरा (१६०१) आनी कोर्ती द गीय काझादुश (१६५१) आनी आपॉलॉगुश दिआलॉगायश (१७२१) हांचो आस्पाव जाता.
ह्या शतमानांत फ्रेय बेर्नार्दु द ब्रितु आनी हेरांनी बरयल्लो मॉनार्किआ लुझिताना (१५९७-१७२७) हो इतिहासग्रंथ म्हत्वाचो. फुडें आंतोनियु ब्रांदांव हाणें आफोंसु अँर्रीक (१११२-८५) ह्या पुर्तुगालाच्या पयल्या राजासावन दुसऱ्या जुआंव (१४५५-९५) मेरेनचो इतिहास बरोवन ब्रितु हाच्या लेखनाचो वावर फुडें व्हेलो. ह्याच काळांत फ्रेय लुईश द सौझा हामें बरयल्लें फ्रेय बार्तोलोमेव दुश मार्तिरिश हाचें चरित्र आनी मारियाना आल्कोफॉरादु हे जोगिणीन एका फ्रेंच सरदाराक बरयल्लीं प्रेमपत्रां साहित्यीक नदरेन उल्लेख करपासारकीं आसात. पुर्तुगेज भाशेचे सोबितकायेचे नदरेन मानुयॅल बॅर्नार्दिश ह्या धर्मोपदेशकाचीं प्रवचनां आनी आंतोनियु वियैरा ह्या धर्मोपजेशकाचे गद्यग्रंथ उल्लेख करपासारके आसात. ह्या काळांत नाट्यलेखनाच्या मळार व्हडलेंशें काम केल्लें दिश्टी पडना.
अठराव्या शतमानांत गिन्यानी उत्सुकताय वाडिल्यान इतिहासग्रंथाची निर्मिती, भाशा-साहित्यविशींची तळमळ आदी गजालींनी सुमाराभायले बदल घडले. तांचोच परिणाम म्हळ्यार रॉयल अॅकॅडमी ऑफ हिस्टरी (१७२०); पुर्तुगेज आर्कादिय (१७५६) रॉयल अॅकॅडमी ऑफ सायन्स (१७८०) आनी न्यू अर्कादिया (१७९०) अशा संस्थांची स्थापना जाली. क्रुज इ सिल्वा सारक्या कवींनी पुर्तुगेज साहित्यांत स्पेनी प्रभावांतल्यान भायर येवन स्वतंत्र भाव उक्तावपा खातीर यत्न केले. ताणें उद्देशिका आनी सुनितां आदी काव्यरचना केली. उ इस्पॉव ह्या वीरविडंबनात्मक काव्याक लागून ताका नामना मेळ्ळी. कुरैया गार्साव होय एक उल्लेख करपासारको कवी. पुर्तुगेज आर्कादियाचो रेंयश कीता ह्या गोपकवीन कांय नाटकांय बरयलीं. तोमाझ आंतोनियु गोंझागा हाच्यो प्रेमकविता 'मारिलिआ' ह्या नांवान संग्रहीत केल्यात. जुझे आनास्तासियु द कुन्या, जुझे आगुश्तिन्यु द मासेदु, निकॉलाव तालेन्तीनु द आल्मेद आनी बार्बोझा दु बुकाझ्य हे न्यु आर्काडियाचे उल्लेखनीय वांगडी आशिल्ले. द कुन्य हाणें गणिती तत्त्वांचें विवेचन करपी ग्रंथ बरयलो. मासेदु हाणें पुस्तकपत्रकार म्हणून नामना मेळयली. आल्मेद हो प्रभावी उपरोधकार आशिल्लो. त्या काळांतल्या वेगवेगळ्या दोशांचें आनी विसंगतीचें चित्र आपल्या कवितांवरवीं ताणें मांडलां. बार्बोझा द बिकाझ्य हाका सुनीतकार म्हणून नामना मेळ्ळी. ताणें मोग, नीत, तत्त्वगिन्यान, पराक्रम अशा वेगवेगळ्या विशयांचेर पावणे चारश्यां परस चड सुनितां बरयल्यांत. विलापिका, उद्देशिका ह्या सारके काव्यरप्रकारूय ताणें हाताळ्ळ्यात. फ्रांसिश्कु मानुयॅल नासिमेंतू होय एक अठराव्या शतमानांतलो व्हड कवी. पूण सनातन धर्ममताचो विरोध आशिल्लो.
