उपरांत महंमूद बेगडा हाणें संजाणाचेर घुरी घाली तेन्ना पारशी लोकांनी समजाणाच्या राजाचे वटेन झुजांत जैत जोडलें.पूण तांचो मुखेल आर्देशीर (पयलो) ह्या सस्मानियन घराण्यांतल्या मनशाक हेर बऱ्याचशा सैनिकांवांगडा मरण आयलें.तेन्ना पारशी लोक थंयसावन पळून गेले.अकबर बादशाच्या वेळार पारशांचो मोगल दरबारांत प्रवेश जालो.अकबरान तांकां आश्रय दिलो,तांचे बरेचशे आचार-विचार आपणायले आनी तांकां जमनी इनाम म्हणून भेटयल्यो.ताका लागून पारशी लोकांनी विंगड-विंगड सुवातांनी वसणुको करून संस्कृतीक केंद्रांची लेगीत स्थापणूक केली.
जरथुष्ट्री धर्माची म्हायती चड करून अवेस्ता भाशेंत बरयल्या.पारशी लोकांच्या 'अवेस्ता' नांवाच्या धर्मग्रंथांत आनी ससान राजवटींत बरयल्ले पेहलवी भाशेंतल्या वाङ्मयांत मेळटा.हाचेभायर ग्रीसी इतिहासकार आनी भोंवडेकार हाणींय ह्या धर्माविशीं तांच्या लिखाणांत म्हायती दिल्या.सध्या उपलब्द आशिल्लो 'अवेस्ता' ग्रंथ मूळ अवेस्ताच्या फकत एक तृतीयांश इतलोच आसा.ह्या ग्रंथाचो 'गाथा'ह्या नांवाचो भाग आसा तो ह्या ग्रंथांतलो सगळ्यांत पोरणो आसून जरथुश्त्राच्या शकवण समजून घेवपाचे नदरेन खूब म्हत्वाचो.कारण गाथा ह्यो जरथुश्त्राच्या तोंडांतल्यो आसून त्यो मूळ रुपांत परंपरेन तिगोवन दवरल्यात अशें मानतात.तेखातीर गाथांक पारशी धर्मीक वाङ्मयांत खूब म्हत्व आसा.अवेस्ताचो गाथा सोडून जो हेर भाग आसा तो जरथुश्त्काच्या उपरांतचो इ.स. पयलीं पांचवो-तिसरो शेंकड्यांतलो जरथुश्त्काच्या अनुयायांनी बरयल्लो आसा.
पारशी लोक अहुर मझ्द हे एके शक्तिमान देवतेची उपासना करतात.अहुर मज्दान विश्र्वाची उत्पत्ती केली तेन्नासावन ह्या जगांत एक सत् आनी असत् हांचें दीर्घकाळमेरेन तिगून उरपी द्वंद्व सुरू जालें.द्वंद्व अहुर मज्द वा ताचो मुखेल सहाय्यक स्पॅंता मइन्यी आनी तांचो विरोधक अंग्रो-मइन्यू (पहेलवी अहरिमन) हांचे मदीं आशिल्लें.ह्या दोनूय तत्वांक 'यम' अशें म्हळां.ताचेवयल्यान तीं एकाच वेळार उत्पन्न जाल्यांत.विश्र्वांत जें कितें सात्वीक,श्रीमत् आनी पुण्यशील आशा ताचें प्रतिनिधित्व स्पॅंता मइन्यू हें तत्व करता आनी जें किदें तामसी,अश्रीर आनी पापी आसा तोचें प्रतुनिधित्व अंग्रोमइन्यू हें तत्व करता.ह्या दोगांयच्या संघर्शांत जरथुश्त्रान मनशाचेर एक व्हड का सोपयलां.ताच्या मतान मनशान सदांच जागरूक रावन ह्या दोन तत्वांतलो कोणाचो पक्ष वेंचचो हें थरोवंक जाय.होच जरथुश्त्राचे शिकवणेंतलो म्बत्वाचो भाग बरे लोक स्पॅंता मइन्यूचो पक्ष घेतात आनी वायट लोक अंग्रो-मइन्यूचे पक्ष घेतात.अहूर मज्द आनी स्पॅंता मइन्यू ह्या दोगांयच्या झुजांत दैवी अंश जांचेभितर आसा अशे अतिमानवी साहाय्यकर्ते आसात.अहूर माज्दाच्या साहाय्यकर्त्यांक अमेश स्पॅंत म्हळ्यार अमर पुण्यात्मे (होली इंमॉर्टल्स) अशें नांव आसा.तांचीं नांवां अशीं आसात-वोहू मनह् (बरें मन),अश वहिश्त (सत्य) खशथ्र वइर्य (प्रभुत्व) आर्मईति (भक्ति),हडर्वतात् (पूर्णताय) आनी 'अमेरेतात्' (अमृतत्व) अमेश स्पॅंतांतले पयले दोग जाण वोहु मनह् आनी अश वहिश्त हांकां अहुर मज्दाचे पूत मानल्यात.हे संख्येन सआशिल्ल्यान कांय विद्वानांनी तोंचें वरूण,मित्र,अर्यमा,भग,अंश आनी दक्ष ह्या स वैदिक आदित्यांकडेन साम्य कालपिलां.
परंपरागत चलत आयिल्ल्या देवतांआड तशेंच यज्ञ-यागांआड जरीजरथुश्त्रान बंड केलें.तरी ताच्या मरणाउपरांत रोखडेच हातूंतल्या कांय जाणांक परतून धर्मांत घेतले.हे विशीं एक एक मत आसा,इराणच्या विंगड विंगड प्रांताचो एका पर्शियी साम्राज्यांत आस्पाव जालो आनी ताका लागून जरथुश्त्राच्या उपरांत आयिल्ल्यां भितर यझतांत (यज्ञाई शक्त),मिथर (मित्र,हओम (सोम),अर्द्वी सूरा अनाहिता (आपोदेवता)आतर् (अग्नी),वेरेथरघन (वृतघ्न) स्त्रओश,रश्नू हांचो आस्पाव जाता.तांचेखातीर सूत्कां रचिल्लीं आसात.अवेस्ताच्या 'यश्त' ह्या भागांत हीं सुत्कां आयल्यांत.
अहूर मज्दाक प्रत्यक्षांत पळोवन ताका प्रस्न विचारून गिन्यान मेळोवपाची जरथुश्त्रची तळमळ गाथांनी दिसता.सन्मार्ग वा ऋजू मार्गाचें गिन्यान अश (ऋत) आनी वहिश्त मइन्यू (वसिश्ठ मन्यू) हांचेकडल्यान घेंवचों अशें जरथुश्त्र म्हणटा.जरथुश्त्राचे शिकवणेंत मनाच्या आनी शरिराच्या पवित्र्य रक्षणाक खूब म्हत्व आसा.ह्या पावित्र्य रक्षणाच्यो बारीक-सारीक सुचोवण्यो अवेस्ताच्या 'वेंदिदाद' ह्या भागांत आसात.
झरथुश्ट्री धर्मांत सर्ग आनी नरक अशे लोक आसात.मरतकच वायट-बऱ्या कर्माप्रमाण जिवाक नरक आनी सर्ग फावो जाता.तेच भाशेन झरथुश्त्रान उर्वन (आत्मो) आनी फर्वसी (एक आत्मशक्त) अशीं दोन तत्वां मानल्यांत.शरिराकडल्यान जीं सत्कर्मां वा कुकर्मां घचटात ताचें बरें-वायट फळ उर्वनाक भोगचें पडटा.फर्वसी ही मनशाभितर आशिल्ली एक अद्भुत शक्त.हीच शक्त मनशाक बरें कर्म करपाक उर्बा दिता आनी वायट कर्मापसून पयस व्हरता.हे शक्तीक वायच-बऱ्या कर्मांचो लेप लागना आनी ते खातीर तिचो फळभोगाकडेनूय संबंद नासता.
सुविचार,सुवचन आनी सुकार्य ही पारशी धर्माची त्रिसूत्री.कायावाचा-मन हांचेवरवीं फकत सत्याचेंच आचरण करप हाचेर झरथुश्त्रान चड भर दिला.झरथुष्ट्री धर्म हो वैदिक धर्माभाशेनूच गृहस्थाश्रमाची प्रतुश्ठ मानपी आनी विजिगीषू असो धर्म आसा.ह्या धर्मांत अग्निपुजेक चड म्हत्व आसा.
पारशी लोकांच्या धर्मीक आचारांत अदुर मज्द आनी यझत हांची पुजा करप,दीसपट्टें 'अवेस्ता' ह्या धर्मग्रंथाचें थोडेशें वाचन करप,पवित्र अग्निची राखण करप,अग्निमंदिरांतल्या अग्निचेर दिसांतल्यान पांच खेपे चंदन घालप,पिरायेच्या बारा ते पंदरा वर्सामेरेन कुश्ती बांदून नवजोत (मूज) सुवाळो करप ह्या गजालींचो आस्पाव जाता.ब्रह्मचाऱ्याक पारशी धर्मांत सुवात ना.वैयक्तीक आचार-विचारांविशीं लेगीत पारशी धर्मांत ऋजुता,प्रामाणीकपण आनी सत्यनिश्ठा ह्या गुणांक चड म्हत्व आसा.एक समाजीक गरज म्हणून गरज आसा तांकांच दान दिवप,सोयऱ्यांचो भोवमान करप,आवय-बापूय,गुरू,शेजारी,आनी हेर देशभावांचो मान राखप,हांकां धर्मांत मानाची सुवात आसा.ह्या धर्मांतलो जिणेचो आदर्श तशे तरेन स्पश्ट आनी वास्तववाद आसा.ह्या धर्मान व्यक्ती आनी समाज हांचो पुराय विकास करपी धर्मीक जिणेचो खरपणान पुरस्कार केला.येशू आनी मुहंमद हांची इश्र्वरभक्ती आनी बुध्दचो अष्टांगीक मार्ग हांचो प्रकर्ष ह्या धर्मांत पयलीं पसून दिसता.पूण झरथुस्त्र आनी बुध्द हांचे वृत्तींत एक म्हत्वाचे भेद आसा.बुध्दाचे शिकवणेंत त्याग,शांती हांचेर भर आसून झरथुश्त्राचें तत्वज्ञान झूज,कर्तव्य हांचेर उबारलां.जगांत भरिल्लें दुख्ख पळोवन बुध्दाक जिणेचो वीट आयलो आनी तातूंतल्यान सुटपाखातीर तो निर्वाणाचो मार्ग सोदूंक लागलो.पूण.
