Page:Konkani Viswakosh Vol2.pdf/697

From Wikisource
Jump to navigation Jump to search
This page has not been proofread.

जेझुईतांचो वाडटो शेक आनी गिरेस्तकायेक लागून चडशे स्पेनी वसणूककार तांचो दुस्वास करपाक लागले. तांका इंडियन लोकांक आपले शेतवडीत सवायभितर कामाक दवरपाक जाय आशिल्ले. पूण जेझुईतांनी इंडियन लोकांक गुलामगिरींतल्यान वाटोवपाची भुमिका घेतिल्ली. तशेंच रेडुसिओनेसांची राखण करपाखातीर ताणी खाशेलें सैन्य उबारिल्लें. जेझुईतांचें वाडटें वैभव पळोवन स्पेनी वसणूककारांक तांची नसाय जावपाक लागली. ताणी स्पेनाचो राजा चार्ल्स तिसरो हाचेकडेन जेझुईतांची कागाळ केली. १७६७ त राजान एक खाशेलें फर्मान काडून जेझुईतांक सगळ्या स्पेनी वसणुकांतल्यान धांवडावन घालपाक लायले. पॅराग्वायंतल्यान जेझुइत गेले उपरांत ताणी उबारिल्ल्यो रेडुसिओनीस संस्था बंद पडल्यो. उपरांत तातूं वावुरपी कांय ग्वारानी लोक स्पेनी वसणूककारांचे शेतवडींत रावपाक लागले, जाल्यार कांय ग्वारानी लोकांनी आपली पयलींची जिवीत पद्दत आपणायली.

सतराव्या आनी अठराव्या शेंकडयात पॅराग्वायच्या मानान स्पेनाच्या हेर वसणुकांची थोडीभोव प्रमाणांत उदरगत जाल्ली. वहड कर भरून लेगीत मायदेशान आपलेकडेन दुर्लक्ष केला अशें पॅराग्वायच्या लोकांक दिसपाक लागलें. १७७६त स्पेनान आपले ला प्लाता हे व्हड वसणुकेंत पॅराग्वाचो आस्पाव केलो. ताका लागून आर्जेंटिनाचेम प्रसिद्द शार बुयेनॉस आयरीस ही पॅराग्वायची राजधानी जाली. बुयेनॉस आयरीस सावन येवपी हुकूम मानपाक पॅराग्वायच्या लोकांका अपमानाचें दिसपाक लागलें. त्याच प्रमाण लॅटीन अमेरिकेंतल्या स्वतंत्र्य चळवळी वेळार बुयेनॉस आयरीसाच्या क्रांतिकारांनी पॅराग्वायचो आर्जेंटीनांत आस्पाव करपाचो यत्न केल्लो. देखून १८११त आसुसिओनच्या लोकांनी पुर्तुगेजांच्या आदारान बुयेनॉस आयरीसाच्या सतेभायरो करून पॅराग्वायचे स्वतंत्र्य जाहीर केलें. स्पेनी सता काबार जालें उपरांत राज्य कारभार चलोवंचेखातीर पॅराग्वायच्या लोकांनी नवी विधानसभा तयार केली.

१८१४त विधानसभेन जुझे गाध्पार रोड्रिगीश द फ्रान्सिया हाका देशाचो अध्यक्ष नेमलो. दोन वर्सा उपरांत विधानसभेनूच ताका देशचो हुकुमशाह केलो. फ्रान्सिया सैन्याच्या आदारान सरकार चलोवपाक लागलो. ताचो परदेशी लोकाचेर विस्वास नाशिल्लो. देखून ताणें अंतःप्रवसनाचेर कायद्दान बंदी घाली आनी हेर देशाकडेन पॅराग्वायचे वेपारी सबंदूय बंद केले. अशेरितीन पॅराग्वाय संवसारांतल्या हेर देशांसावन कांय तेंप अलिप्त रावलो. पूण त्या काळांत पॅराग्वाय लोकांभितर घट अशी एकचाराची भावना निर्माण जाली. १८४०त फ्रान्सियाक मरण आयिल्ल्यान विधानसभेन कार्लोस आन्तोनिओ लोपेझ हाका मुखेली केलो. १९४४त विधानसभेन गणराज्य पद्दतीचें सविधान आपणावन लोपेझाक पॅराग्वयचो अध्यक्ष केलो. फ्रान्सिया सारकोच लोपेझूय हुकूमशाह म्हणून राज्य कारभार चलोवपाक लागलो. पूण ताणें हेर देशांकडेन परतून वेपारी सबंद स्थापीत केले आनी तंत्रज्ञाकूय पॅराग्वायंत स्थाययीक जावपाक आमत्रीत केले. ताच्या तेंपार शिक्षणीक आनी रस्त्या मळार खूब उदरगत जाली. तशेंच ताणें व्हड सैन्यूय उबारिल्लें. १८६२ त लोपेझाक मरण आयलें. उपरांत विधिमडळान ताच्या चल्याक, फ्रान्सिस्को सोलानो लोपेझ हाका हुकूमशाहाचे अधिकार दिवन पॅराग्वायचो अध्यक्ष नेमलो. आर्जेटिना आनी ब्राझीलाच्या कांय प्रदेशांचेर आपलो शेक बसोवपाचो फ्रान्सिस्कोचो हेत आशिल्लो. देखून १८६४त ताणें ब्राझीलाआड झूज उबारलें. ब्राझीलाचेर घुरी घालपाखातीर पॅराग्वाय सैन्याक आर्जेंटिनान आपल्या प्रदेशांतल्यान वचपाक मान्यताय दिलीना म्हणून ताणें आर्जेंटिनाआडूय झूज उबारलें.१८६५ त ब्राझील, आर्जेंटिना आनी उरूग्वाय ही तिनूय राश्ट्रां एकठांय येवन पॅराग्वायाआड झुजपाक लागली. १८७० त लोपेझाक झुजामळार मरण आयले उपरांत पॅराग्वायन आपली हार मान्य केली. सेगीत सात वर्सा चालू आशिल्ल्या त्या झुजाक लागून पॅराग्वायची अर्थीक आन समजीक स्थिती साप्प इबाडिल्ली. १८६५ त देशाची लोकसंख्या ५२५,००० आशिल्ली. ती १८७१ त फकत २२०,००० इतलीच उरली.

झुजा उपरांत सतरे येवपाखातीर पॅराग्वायांतल्या वेगवेळ्या राजकीय पंगडांभितर सर्त लागिल्ली. १८७० ते १९३० मेरेन पॅराग्वायचे ३० वयर अध्यक्ष सतरे येवन गेले. राजकीय अस्थीरपणाचो फायदो घेवन १९३२ त बोलिव्हीयन पाराग्वायचो पाराग्वायचो च्याको प्रांत हातासलो. ह्याच वर्सा पॅराग्वायन बोलिव्हियेओड झूज उबारलें. त्या झुजांतूय पॅराग्वायचें व्हड नुकसान जालें आनी ताचें खूब सैन्य काबार जालें. १९३३ त तांचेमदी निमाणी कबलात जावन पॅराग्वायक च्याको प्रांताचो कांय भाग मेळ्ळो. च्याको झुजा उपरांत लेगीत देशांतलो राहणीमानाचो दर्जो, भौशीक स्थिती आनी कामगारांचे जिणेचो दर्जो उणोच उरलो. पूण दुस-या म्हाझुजाच्या वेळार पॅराग्वायचो अर्थीक स्थितींत थोडी – भोव सुदारणा जाली. दुस-या म्हझुजांत पॅराग्वायचो तेंको मेळोवंचेखातीर अमेरिकेन ताका रीण आनी हेर अर्थीक आदार दिल्लो. अमेरिकेन दिल्ल्या जपानाआड झूज उबारलें. पूण प्रत्यक्षपणान पॅराग्वाचें सैन्य झुजांत झगडलेंना.

दुस-या म्हाझुजा वेळार हिगिनीओ मोरिनीगो हो पॅराग्वायचो अध्यक्ष आशिल्लो. १९४० ते १९४७ मेरेन ताणें देशाचेर आपली हुकूमशाय गाजयली. मोरिनीगोची हुकूमशाय नश्ट करचेखातीर १९४७ त बंड जालें. मोरिनिगोन तें बंड मोडून उडयलें. पूण बंडा वेळार मोरिनिगोक फाटबळ दिवपी कॉलोरादो पक्षाचे उपरांत दोन वांटे जावन, ताणीं मोरिनिगोक देशाभायर धांवडावन घालो. मोरिनिगो उपरांत कॉलोरादो पक्षांत पंगड तयार जावन सतर येवंचेखातीर तांचेमदी झगडीं जावपाक लागलीं. तातूंतल्या एका पंगडाचो मुखेली फेडरिको शावेस हाणें १९५० त सता काबीज केली. पूण १९५४ त सैन्याचो मुखेली जनरल आल्फ्रेदो स्ट्रोसनर हाणे शावेसाक सतेभायरो करून देशाचीं सगळी सुत्रा आपल्या हातांत घेतली. १९५५ त जाल्ले वेंचणूकेत स्ट्रोयनर हाणें कॉलोरादो पक्षाचो उमेदवार म्हणून वांटो घेतिल्लो. ते वेंचणूकेंत तो अध्यक्ष म्हणून विरोधाविणें वेंचून आयलो. सतेचेर आपली ताबो दवरचेखातीर स्ट्रोसनरान सैन्याची आनी पोलिसांचो उपेग केल्लो. ताका लागून तो १९५८ ते १९८८ ह्या काळांत पॅराग्वायचो अध्यक्ष म्हणून सेगीत सात खेपे वेंचून आयलो. ताचे राजवटीक विरोध करपाचो यत्न केल्ल्याक बंदखणीची ख्यास्त जाली, जाल्यार कांय विरोधकांक तडीपार केले. धाक घालून राजकीय थिराय दवरपाक तो येसस्वी थरिल्लो. राजकीय थिराये खुस्तार व्हड रीण मेळोवपाक आनी परकी भांडवल गुंतवणूककारांक आकर्शीत करपाकूय ताका येस मेळ्ळें. ते मिळकतीच्या आदारान पॅराग्वाय सरकारान शेतकी आनी रस्त्यांमळार खूब सुदारणा केली आनी नवे उद्देगधंदेय