(१) जनावरांची हत्या करचोनां (अहिसा). (२) दिवंक नाशिल्ली वस्तू घेवचोंना. (३) विशयासंबदीचो वायट आचार करचोंना (४) फट उलोवचों ना आनी (५) मादक पदार्थाचें सेवन करचों ना.
बौध्द धर्माची दिक्षा घेता आसतना सोपर्त घेवन जाहीरपणान हें पंचशील आपणावचेलें आसता.
बुध्दान भिक्षूंखातीर हाचेखेरीज आनिकूय पांच शिलां वा व्रतां सांगल्यांत, ती अशीं – १) थरयल्ले वेळेखेरीज आहार घेवप ना २) नाच, गायन, नाटक हातूंत वांटो घेवप ना आनी असल्या कार्यावळीक हजरूय रावप ना. ३) फुलां, वासाची द्रव्यां, अलंकारासारक्या चैनीच्या गजालीपसून पयस रावप ४) ऊंच हांतरूण वा आसन वापरप ना ५) भांगरा-रूप्याची आस बाळगप ना. ह्या धा व्रतांक ‘दशशील’ अशें म्हण्टात. दशशीलाच्या आचरणवरवी मनशाक खत्रीन निर्वाण मेळटा, अशें बुध्दान सांगलां. बौध्द धर्माच्या प्रसारवांगडा भारताभायरूय ह्या पंच आनी दशशील कल्पनांचो प्रसार जालो. – कों. वि. सं. मं.
पंचशील (राजकीय) : स्वातंत्र्याउपरांतच्या काळांत भारतातच्या परराष्ट्रीय धोरणाची दिशा ज्या पांच तत्वांच्या आदारान थरयली, तीं पांच तत्वां पंचशील म्हणून वळखतात. बौध्द धर्मी ग्रंथांत सदाचाराचे पांच नेम सांगिल्ले, तांकां मुळांत पंवशील अशें नांव दिलां. हे पांच नेम म्हळ्यार अहिसा, सत्य, अस्तेय, ब्रह्मचर्य आनी अपरिग्रह. दरेका बौध्द धर्मियाचेर ह्या पामच नेमांचो पाळो करप बंधरकारक मानलां.
अर्विल्ल्या काळांत, तिबेटाच्या प्रस्नाचेर भारत आनी चीन हांचे मजगतींचे इसटागतीच्या संदर्भात जी पांच कलमी कबलात जाली (२९ एप्रिल, १९५४), तीं पांच ‘पंचशील’ म्हणून वळखतात.
हीं पांच तत्वां अशीं आसात :-
१) प्रदेशीक अखंडताय कायम दवरप २) आक्रमण करप ना ३) एकामेकांच्या अंतर्गत राज्यकारभारांत हस्तक्षेप करपाचें टाळप ४) सगळ्या राश्ट्रांक समान मानप ५) शांतीकायेची सहजीण.
बांडुंग शारांत, आशिया आनी आफ्रिकेंतल्या नव्यान स्वतंत्र जाल्ल्या राश्ट्रांचे परिशदेंत संवसारीक शांतताय आनी सहकार्याविशींचो जाहीरनामो प्रसृत केल्लो तेन्ना ह्या देशांक एकामेकाविशींचे संबंद पंचशील तत्वांच्या आदारान निश्र्चीत करपाचें थरयलें. इतलेंच न्हय जाल्यार हेर देशांनीय परस्पर संबंदीत ताचो आस्पाव करचो अशें आवाहन केलें.
शांतीकायेच्या सहजिणेच्या ह्या पांच तत्वांची घोशणा केली आनी प्रत्यक्षात ताचो वापर केलो, तेन्नासावन जगांतले कितलेशेच देश ताका लागून प्रभावीत जाले. ‘पंचशील’ तत्वांक संवसारीक संबंदांनी खूब म्हत्व येवपाक लागलें. आयजमेरेन सगळ्याच व्हडल्या राश्ट्रांनी आनी हेर राश्ट्रांच्या अंतर्गत गजालींत लेगीत हस्तक्षेप करचो न्हय ह्या तत्वाचो आस्पाव केला.
पंचशीलावरवी हें स्पशट करपाचें आसा, प्रगतीचे कितलेशेच मार्ग आसतात आनी दरेक देशाक जाय ति मार्ग आपणांव येता. प्रत्येकाचें निमणें उदिश्ट उकूच, म्हळ्यार चडांत चड लोकाचें कल्याण हेंच आसा. देखुनूच एका देशान प्रगती करतना जें किदें साध्य केल्लें आसत, ताच्या अणभवाचो फायदो हेर सगळ्या देशांक घेवंक मेळचो, तेखातीर दरेका देशान आपली गिन्यानाचीं आनी अनभवाची जनेलां उकती दवरूक जाय. आपले देश ज्यो पद्दती आपणायता त्यो दुस-या देशानूय आपणावंक जाय. तेखातीर चेपण हाडिनासतना इश्टागतीचे सद्भाव दवरूनूच हेर देशांच्या धोरणकडेन नी यत्नांकडेन सहानुभुतीन पळोवंचेली नदर बाळगूंक जाय. पंचशीलाचें समर्थन करतना पं. नेहरून म्हणिलें, सगळ्याच देशांनी हीं तत्वां आपणायली जाल्यार झुजाची शक्यताय उणी जातली.
आंतराश्ट्रीय राजकारणांत पंचशील तत्वांक त्या वेळार म्हत्व आयलें. दुस-या म्हझुजाउपरांत एके वटेन सोविएत रशिया आनी ताचे सहविचारी कम्युनिस्ट देश आनी दुसरे वटेन अमेरीका, इंग्लंड, फ्रांस आनी तांची इश्ट राश्ट्रां हाचेंमदी शीतझूज सुरू जालें. सोविएत रशियेन मार्क्सप्रणीत आंतरराश्ट्रीय साम्यवदाच्या विचारांप्रमाण आनी दुस-या म्हाझुजाउपरांतचे अस्थीर राजकीय परिस्थतीचो फायदो घेवन वेगवेगळ्या देशांत साम्यवादाच्या अशा प्रचाराक प्रतिबंध करप लोकशाय-सेंक्षणाखातीर गरजेचें आसा, अशें दिसून, अमेरिका आनी हेर राश्ट्रांनी साम्य विरोध वा आसा ते परिस्थितींत ते शिमेभितरूच साम्यवाद थातारून धरप हें धोरण आपणायलें. रशिया आनी अमेरिका हे दोनूय देश लश्करी नदरेन बळिश्ट आशिल्ल्यान आपलें धोरण चालीक लावपाखातीर दिगांनीय लश्करी बळग्याचें प्रदर्शन, हेर राश्ट्रांचेर चेपण हाडप अशा मार्गाचो वापर सुरू केल्लो.
ह्या वेळार आशिया आनी आफ्रिका खंडांतली कितलींशींच राष्ट्रां स्वतंत्र जाल्लीं. चीनांत साम्यवादी क्रांती जावन थंय नवें सरकार प्रस्थापीत जालें. चॅंग-कै-शेक हाका तें सरकार उमथून उडोवन पुराय चीनाचेर आपलें प्रभुत्व परत प्रस्थापीत करपाची इत्सा आशिल्ली आनी अमेरीकेचो ताका पालव आशिल्लो. साम्यवादी चीनाचो विरोध हें अमेरिकेच्या संवसारीक आनी खास करून आशियांतल्या राजकारणाचें सूत्र जाल्लें. ताचो त्रास आशियांतल्या तशेंच हेर ल्हान ल्हान देशांक जातालो. ताच्य अर्थीक उदरगतीच्या मार्गात आडखळी येताल्यो. तेन्ना व्हडल्या राश्ट्रांनी बळग्याचे बसकेचेर आदारिल्लें राजकारण थांबोवचें, वेगवेगळ्या देशांतल्या प्रस्थापीत सरकारांचें अस्तित्व मान्य करचें आनी तांच्या अंतर्गत कारभारांत धवळाधवळ करपाचें थांबोवचें, हें पोटतिडकीन मांडपाची गरज आशिल्ली. जवाहरलाल नेहरू हाणें तशी भिमिका घेवन ती नेटान मांडली. ताच्या ह्या धोरणाक त्या पंचशीलाक लागून सुत्रबध्दताय मेळ्ळी.
पंचशील तत्वांक आंतरराश्ट्रीय राजकारणांत बरीच मान्यताय मेळळी. हेर नव्या राश्ट्रांप्रमाणूच सोविएत रशियानूच तें मान्य केलें. फुडें १५ डिसेंबर १९५७ दिसा एकवटीत राश्ट्रांचे आमसभेन ‘शांतीकायेचे सहअस्तित्व’ ह्या विशयाचेर थाराव संमत करून पंचशील तत्वांचो पुरस्कार केलो. आंतराश्ट्रीय राजकारणांतलो तणाव उणो जावपाक ताक लागून कांय प्रमाणांत फायदो जालो.पूण चीनान भारतावागंडा शिमेच्या प्रस्नावयल्यान वाद केलो आनी वाठार अधिकार नासतना बळयां हातासलो आनी २० ऑक्टोबर १९६२ दिसा भारताचेर घुरी. ताका लागून पंचशीलाच्या निर्मात्यांमदल्याच एकान त्या तत्वाआड कर्तूब केलें अशी जगभर आनी भारतांत टिका जाली. – कों. वि. सं. मं.
पंचांग : कालगणनेचें दिसागणीक कोश्टक दिवपी पुस्तक. तीथ, वार, नक्षत्र, योग आनी करण ह्या काळमापनाच्या पांच आंगांवयल्यान
