कोंकणी विश्वकोश : २ लोकांक साक्षर करपा पासत सरकार प्रयत्नशील आसा. मुळाव्या शिक्षणाचें माध्यम नेपाळी आसून मुळावे शाळेचो अभ्यासक्रम पांच वसखिातीर आसता. स वसाँ जातकूच भुरग्याक शाळेक धाडू येता. उपरांत माध्यमिक शिक्षण १९८४ वर्सा उपलब्ध आशिल्लया आंकडयाप्रमाण ५२% भुरग्यांची शाळेत नोंदणी जाल्ली. तातूंत ७२% चले आनी ३०% चलयो आसल्यो (वट्ट आंकडयांत). माध्यमिक शाळांनी १८% नांव नोंदणी जाल्ली (१९८४). तातूंत २७% चले आनी ९% चलयो आसल्यो. १९८५ वसाच्या उपलब्ध आंकडयाप्रमाण देशांत ११,९४६ मुळाव्यो शाळो आसून तातूंत १८,१८,६६८ भूरगीं शिकतात. माध्यमिक शाळांनी हो आंकडो ५०१,०६३ इतलो आसा. त्रिभूवन विद्यापीठ काठमांडू ही हांगासल्ली उंचेली शिक्षण दिवपी एकली एकसूरी संस्था. तिचो फांटो पोखरण हांगा आसा. भलायकी : १९८२ च्या आंकडया प्रमाण हांगा ७३ हॉस्पिटलां आनी दुयेंतीखातीर २५८६ खाटांची सोय आसली. १९८६त देशांत दोतोरांचो आंकडो ६०० आसलो. १९८७/८८च्या अदमासपत्रकांत ५८३.३ दशलक्ष नेपाळी रुपयांची तजवीज भलायकी विभागाचेर केल्ली. १९८४त जपानाच्या पालवान हांगा ३०० खाटांचे वैजकी म्हाविद्यालय/ हॉस्पिटल सुरू जालें. ताचो लाव ५०० शिकपी दोतोरांक मेळटा. भाशा आनी साहित्य : देशाचे मुखेल भाशेक नेपाळी वा गोरखाली (गोरख्यांची भास) म्हण्टात. ही देवनागरी लिपीत बरयतात. उंचेल्या वर्गात भाशेचे माध्यम इंग्लीश आसा. इंडो-युरोपियन, तिबेटी - ब्रह्मी, ऑस्ट्रो-आशियी पंगडांच्यो भासो हांगा प्रचलीत आसात. उत्तर वाठारांत शेरपा, हायू आनी लापचे, उर्देतेक किराती, राई, लिंबू, अस्तंतेक गुरूंग, मगर आनी तराई वाठारांत नेपाळी वांगडा अवधी, मागधी, भोजपुरी, कुमाऊनी आनी मैथिली भासो उलयतात. बौद्ध आनी हेर इतिहासीक साहित्य काठमांडूंत दवरलां. भानुभक्त हो नामनेचो कवी नेपाळींत अजरंवर रचना दवरून गेला. म्हान साहित्यीक, वीरविक्रम हो कवी आसलो. ताच्या काव्यरचनांचे इंग्लिशीत अणकार जालयात. साहित्य अकादमीन हे भाशेक मान्यताय दिल्या. हेर भाशांवरी, नेपाळींतले बरे साहित्यकृतीचो दर वर्सा साहित्य अकादमी पुरस्कार दिवन भोवमान करतात. ऑगस्ट ९२त नेपाळी भास कोंकणी आनी मणिपूरी वांगडा भारतीय घटनेच्या आठव्या परिशिशटांत गेली. म्हत्वाचीं थळां : संवसारीक नामनेचे तेमूक माऊंट एवरेंस्ट (उंचाय ८८४८मी.) अन्नपूर्णा तेमूक, शारांमर्दी काठमांडू, बीरगंज, नेपाळगंज, देवळांमदी - पशुपतिनाथाचे देवूळ, बुद्धाचे जल्मस्थळ लुम्बिनी हीं हांगाचीं हांकां वता. शेरपा तेनसिंग नेपाळी गुरखो जाल्यार एडमंड हिलरी न्यूझीलंड देशाचो नागरीक. - पंढरीनाथ सुरसुरे ԿԿ Յ नेपाळी भास नेपाळी भास : नेपाळी ही नेपाळची राश्ट्रभास. गुरख्यांची गोरखाली म्हळ्यार सद्याची नेपाळी. ही देवनागरी लिपीत आसा. इंडो-युरोपियन कुटुंबाच्या भारतीय गटांतली ही एक नव आर्यभास. नेपाळी भाशेक असो जाता. ताचेवयल्यान खसकुरा म्हळ्यार खसांची बोली असो अर्थ जाता. इ. स. च्या १८व्या शेंकड्यांत नेपाळच्या तराई प्रदेशाचेर गुरख्यांची सत्ता स्थापन जाली आनी नेपाळी ही थंयची राजभास जाली. गुरख्यांच्या संबंदाक लागून तिका गोरखाली म्हणूक लागले. फुडें १९३२सावन गोरखाली ह्या नांवाच्या बदलाक नेपाळी हें नांव प्रचारांत आयले. नेपाळाबगर भारतांतल्या डेहराडून, दार्जिलींग, कलकत्ता, आसाम ह्या वाठारांनी आनी सिक्कीम, भूतान आनी ब्रह्मदेश ह्या प्रदेशांनी नेपाळी भास चड ह्यो भासो उलयतात. ह्या सगळ्या भाशांचो प्रभाव नेपाळी भाशेचेर भाशेतले चडशे शब्द व्रज, अवधी आनी खडीबोली ह्या भाशांवरवी संस्कृत हे भाशेंतल्यान घेतल्यात. तशेंच कुमाऊंनी, गढवाली, पहाडी बोली, भोजपूरी, मैथिली ह्या भाशांतल्यानूय कांय उतरां नेपाळींत आयल्यांत. अरबी आनी फार्सी ह्या भाशांतलीं शेंकडयांनी उतरां हिंदुस्थानी वरवी नेपाळींत गेल्यांत. नेपाळी भाशेत संस्कृत शब्दांचीय संख्या व्हड आसा. कांय खेपे हे शब्द तशाक तशे आयल्यात जाल्यार कांयकडेन मातशे बदल जावन आयल्यात. देखीक - ईश्वालू (ईष्र्यालू), कदम् (कदंब), दसे (दसम), पोस्तक (पुस्तक), नेपाळी भाशेतूय तीन लिंगां आसात. ओकारान्त पुल्लिंगी, इकारान्त स्त्रीलिंगी आनी उकारान्त नपुंसकलिंगी आसतात. वचनां मात एकवचन आनी भोववचन अशीं दोनूच आसतात. सर्वनामां अशों आसात - एकवचन भोववचन प्रथम पुरुश 开 हामी द्वितीय पुरुश ता तिमी, तपाई तृतीय पुरुश यो यिमीहरू त्यो तिनीहेरु उ उनीहरु नेपाळी भाशेतलीं कांय वाक्यां - तिम्रा नाम के हो ? तुजें नांव किर्दे? उहां के काम गुर्न हुच्छ ? ते किर्दे काम करतात ? तिम्रो घरमा अरु को को छन ? तुमच्या घरांत आनीक कोण कोण आसात? अनेकवचन आनी क्रियापदाक न्। लायल्यार ताचेय अनेकवचन तयार जाता. नेपाळी भाशेत क्रियेच्या शेवटाक येवपी छ, छनू आनी हून हे प्रत्यय
