निमाडी भास आनी साहित्य पडटात. ताका लागून निबंदाक मुखेलपणान तीन वर्गांनी विभागून घाला. १) कथनात्मक(Narrative) २) वर्णनात्मक(Descriptive) ३)चिंतनात्मक. आत्मचरित्रात्मक वृत्तांत वा इतिहासिक, प्रतिकात्मक, काल्पनिक तशेच देखावो वा मनीस जिणेसंबंदान खंयचेय घटनेचेर वर्णन आसता. -दर्शन घडटा. पूण चिंतनात्मक निबंदांत लेखक आपली प्रवृत्ती, सभाव वा धार चडयता. व्याप्ती आदारून आसता. ताका लागून टिपो-टिपणां आनी प्रबंद-ग्रंथ ह्या ल्हान जाल्यार कांय लांब आसू येतात. लिखाणाची व्याप्ती ताचे फाटल्या उद्दीश्टांचेर आदारून आसता. टिपो-टिपणां, निबंद, प्रबंद दर एक लिखाण-प्रकाराचो घाट, लिखाण विशयाचे भुमिकेचेर आदारून आसता. आधुनीक भारतीय भाशांनी आधुनीक निबंदाचो प्रवेश इंग्लीश आनी हेर युरोपी भाशांवरवी १९ व्या शेंकडयांत जालो, बुद्दीवाद, तर्कसंगत, शास्त्रीय विवेचन आनी लौकीक भुमिका ह्या मुल्यांचेर निबंदाची बुन्याद उरिल्लयान भारतीय प्रबोधनाखातोर निबंद हो प्रकार भारतीय प्रबोधनकारी आनी कोंकणी संस्कृतायेची वळख आनी तांक सिध्द करतना, शणै गोंयबाबान जायतें इतिहासीक आनी हेर स्वरुपाचे ललीत लिखाण रचले. वेळार केल्ले हेरांचे लिखाण ह्या गजालींची गवाय दिता. शणै गोंयबाबाचो “गोंयकारांची गोंयाभायली वसणूक' हो इतिहासीक, वस्तुनिश्ठताय ‘ऐन वेळार’, ‘कोंकणी विदयाथ्र्याक' ह्या सारक्या ललीत निबंदांकडेन धुंवपीलिखाणाचो हांगा उल्लेख करूं येता. त्या काळांत लोकजागृतायआनी नवे विचार समाजांत पातळावन नवे समाजरचनेची बुन्याद घालपाच्या हेतान कोंकणींत साबार निबंदांची रचणूक जाली. - प्रकाश पर्यकार निमाडी भास आनी साहित्य : मध्य प्रदेशांतल्या निमाड वाठारांत उलयतात ती एक भास. डॉ. ग्रियर्सन हो तिका आपल्या ग्रंथांत राजस्थानीचे दक्षिणी रूप मानता. पूण डॉ. कृष्णलाल हंस हाणे तिचो आस्पाव अस्तंते हिंदीचे बोलींत केला. इ. स. १५ व्या शतमानाच्या निमाणेसावन हे बोलीचे साहित्य मेळटा. ताचे आदीय ही बोली उलयताले, पूण त्या काळांतली साहित्य रचना मेळना. निमाडीतली सगळ्यांत पोरणी रचना ब्रह्मगिरी हे कवीची. इ.स. च्या १६ व्या शतमानांतलो संत सिंगा ԿԳ Շ कोंकणी विश्वकोश : २ हो निमाडीचो एक नामनेचो लोककवी. ताचे कवितेचो एक नमुनो असो निरगुन ब्रह्म है न्यारा, कोई समजो समजनहारा || खोजत ब्रह्म जलम सिरानो, मुनिजन पार न पावे । खोजत - खोजत सिवजी थाके, एसो अपरंपारा । अर्थ - निर्गुण ब्रह्म हें आगळे वेगळेच. जाका समजूंक जाय ताणे लागलोना. ब्रह्माचो सोद लायतां लायतां शिव लेगीत थकलो. अशें तें अपरंपार आसा. संत रंकनाथ ही इ. स. च्या १८ व्या शतमानांतलो निमाणो निमाडी कवी. ताचे कवितेंत ९० % संस्कृत शब्द जाल्यार १० % अरबी-फारशी निमाडीच्यो कांय गदय रचनाय मेळटात. तातूंत ८४% संस्कृत उतरां मेळटात. ह्या काळांत (१८ वें शतमान) गदय आनी पदय दोगांचेय रूप साहित्य मेळटा. दृढ उपदेश, सिंगाजीकी परिचरिया, सलीता नौ याव, श्रीरामविनय, रंकनाथ पदावली, दीनदास पदावली, अनायी संप्रदायाचे भजन हीं निमाडीचीं ल्हान व्हड मुद्रीत पुस्तकां. संत सिंगा ह्या कवीन भागवत महापुराण, द्वादस स्कंद, महिम्नस्तोत्र, पद्रतीत, आठवार, सिंगाजीका आतम ध्यान, जाप, नराज आदी लहान व्हड ग्रंथ बरयल्यात. संत सिंगाचो शिश्य दलूदास हाणे ‘दलूदासके भजन' आनी ‘सिंगाजीकी परचुरी' हीं दोन पुस्तकां बरयलीं. निमाडीचो सगळ्यांत व्हड पदयग्रंथ म्हळ्यार हालूनांवाच्या कवीन बरयल्ले अठरा पर्व महाभारत. निमाडी भाशेंत धनजीदासवि हाणे अभिमन्यूका ब्याह, सुभद्रा हरण, लीलावती, सेठ तारनसा महाजनकी कथा हीं पुस्तकां बरयली. जाल्यार भाहदास हाणे नरसिंग कथा, फकीरनाथ हाणे गऊलीला, धिलनी चरित्र, कथामेती लीला, कथा बिंदा हीं पुस्तकां बरयलीं. इ.स.च्या १९ व्या शतमानाच्या निमाणे आशिल्ले. निमाडीचे लोकसाहित्य - ह्या साहित्याचे विभाजन अशें आसा - १) संस्कार पदां - हातूंत जल्मोत्सव, मूंज, लग्न आदी शुभ प्रसंगांचीं पदां येतात. २)ऋतूगितां-हातूंत कजली(श्रावण म्हयन्यांचीं पदां), शरद ऋतू, फाग आनी बारहमासा हीं पदां येतात. ३)जिणेगितां-कुटुंबिक, समाजीक आनी धर्मीक स्थितीचेर उजवाड घालपी गितां. ४) धर्मीक गितां - हातूंत देवी गोधन, तीर्थयात्रा, गजगौर हांचीं गितां आनी भजनां येतात. ५) इतिहासीक गितां-हातूंत समस्त लोकगाथांचो आस्पाव जाता. ६) संकीर्ण येतात. निमाडी लोककथा-निमाडी भाशेंत मोनजात, सुकणीं, पयो, अप्सरा, लोककथा आसात. ह्या कथांनी सैली सात (शीतला सप्तमी) हिची कथा करतात. त्या दिसा शितला मातेची पुजा करप आनी शेळे अन्न खावप असो नेम आसा.
