टॉयन्बीच्या सिध्दंताचेर जायत्याजाणांनी आक्षेप काडले.ताच्या लिखाणांत तपशिलांच्यो चुको मेळटात,तेचपरी आपलो सिध्दांत सिध्द करपाखातीर ताका फाव तशे पुरावी मेळ्ळे नात अशेंय मत काम्य इतिहासकारांनी मांडलें.'स स्टडी ऑफ हिस्टरी'ह्या पुस्तकाभायर टॉयन्बीन आनीकय कांय पुस्तकाम बरयलीं.नॅशनॅलिटी अॅंड वॉर(१९१५),द वेस्टर्न क्वेश्र्वन इन ग्रीस अॅंड टर्की(१९२२),ग्रीस हिस्ट्रॉरीकल थॉट (१९२४),ग्रीक सिव्हिलायझेशन अॅंड कॅरेक्टर(१९२४),सर्व्हे ऑफ इंटरनॅशनल अफेअर्स(१९२३-२७),जर्नी टू चायना(१९३१),ब्रिटीश कॉमनवेल्थ रिलेशन्स (१९३४),वॉर अॅंड सिव्हिलायझेशन(१९५१),द वर्ल्ड अॅंड द वेस्ट (१९५३),अॅन हिस्टॉरिकल अॅप्रोच टू रिलीजन (१९५६),द चॅलेंज ऑफ अवर टाइम(१९६६)हे ताचे कांय नामनेचे ग्रंथ.
प्राध्यापक पदावेल्यान निवृत्त जातकच ताणें आपलें उरिल्लें जिवीत पुरायपणान लेखनकार्याक ओपलें.१९६० उपरांत ताणें आपली वैचारीक भुमिका बदलली.विश्र्वधर्म होच एक संवसारीक एकचाराचो मार्ग आसा हें मत ताणें अॅन हिस्टोकल अॅप्रोच टू रिलीजन ह्या ग्रंथांत मांडलें.टॉयन्बीन मांडिल्ल्या इतिहासीक निश्कर्शांतले कांय मुद्दे जरी विवाद्य आसले,तरी इका विशिश्ट क्षेत्रापुरतोच इतिहासाचो अभ्यास मर्यादीत करून घेवपी आर्विल्ल्या इतिहासकारांक ताचो हो वावर प्रेरणा दिवपी आसा. -कों.वि.सं.मं.
टॉरोंटो:कॅनडांतलें दुस-या क्रमांकाचें शार आनी ताच्या ऑंटॅरिओ प्रांताची राजधानी.लोकसंख्या ६,१२,२८९(१९८६).ऑंटॅरिओ तळ्याचे उत्तर देगेर डिट्रॉइटाचे इशान्येक ३६४ किमी.अंतराचेर हें शार वसलां.टॉरोंटो म्हळ्यार ह्यूरन भारतीय भाशेंत ताचो अर्थ एकठांय मेळपाचो जागो असो जाता.टॉरोंटो आयलंड नांवाच्या रेंवेंच्या आकारच्या बांदाफाटल्यान सुमार ५ चौ.किमी.आवांठाचें टॉरोंटो हें सुरक्षीत अशें सैमीक बंदर.बांदाच्या दोनूय वटांनी कॉंक्रिटान बांदून काडिल्ल्या खारजांतल्यान ह्या बंदरांत वचूंक मेळटा.'सेंट लॉरेन्स सी वे'हाचेखातीर दर्यावर्दी बोटीक ह्या बंदराचो बरो उपेग जाता.बांदाचेर उद्यानां,खेळामैदानां आनी विमानतळ आसा.ऑंटॅरिओ तळ्याच्या समुद्र पांवड्या सावन सुमार ८२ मी.उंचायेचे देगेसावन सुमार २०० मी.उंचाये मेरेन चडटेचेर सुमार १०४ चौ.किमी.भुंयेवाठारार टॉरोंटो शार वसलां.ह्या शाराचे उदेंतकडल्या डॉन आनी अस्तंतेकडल्यान हंबर ह्यो न्हंयो व्हांवतात.
१७९३त ब्रिटीश गव्हर्न सिम्को हाणें अपर कॅनडाची राजधानी म्हणून ह्या शाराची स्थापना केल्ली.पूण ताचे आदीं १७४९त सावन फ्रॅंचांनी थंय किल्लो बांदून थळाव्या लोकांकडेन फर आदींच्या वेपाराक सुरवात केल्ली.१७५९त ब्रिटिशांनी हें ठाणें जिखलें,तेन्ना फ्रॅंचांनीच किल्लो नश्ट करून उडयलो.सिम्को हाणें ह्या शाराचें नांव यार्क दवरिल्लें.१८१२ च्या झुजांत संयुक्त संस्थानांच्या फौजांनी ह्या शारांत उजो लायलो.नॅपोलियन झुजाउपरांतच्या काळांत जायते लोक ब्रिटनांतल्यान थंय रावपाक आयले.१८३४त यॉर्क शार परतें टॉरोंटो म्हणून नामनेक पावलें.१९४९त थंय उजो लागून सेंट जेम्स कॅथॅड्रल,सेंट लॉरेन्स मार्केट आनी हेर जायत्यो इमारती तशेंच गुदांव नश्ट जाले.१८५०त थंय ग्रॅंड ट्रंक आनी ग्रेट वॅस्टर्न रेल्वे आयली.संयुक्त संस्थानाकडेन वेपारांत मेळिल्ल्या कांय सवलतीं खातीर ह्या वाठारांतले वनस्पती संपत्तीचो उपेग आनी शेतकी वाड केल्ल्यान ह्या शाराची नेटान उदरगत जायत गेली.फुडें ह्या शारांत राजकीय,अर्थीक,वेपारी आनी शिक्षणीक नदरेन खूब म्हत्व आयलें.
जानेवारींत आनी फेब्रुवारींत थंयचें हवामान खुबूच थंड आसता.थंय बर्फ खूब पडटा.जानेवारीचें तापमान ३० सॅ.आसता आनी हवामान दमट आसता.वर्सुकी पावस सरासरी ७८ सें मी.आसता.शाराक नायगारा आनी थळाव्या जलविद्युत् केंद्रांतल्यान वीजपुरवण जाता.
शाराचे मदीं सुमार १६ हॅक्टरांची राणयेची बाग (क्वीन्स पार्क)आसा.तातूंत लोकसभेची आनी टॉरोंटो विश्र्वविद्यालयाची इमारत आसा.सेंट लॉरेन्स हॉल,न्यू सॅंट जेम्स चर्च,सेंट पॉल अॅंग्लिकन चर्च,टिमाथी इटन मॅमोरियल चर्च,रॉयल बॅंक ऑफ कॅनडा,युनियन स्टेशन कॅनडियन पॅसिफीक रेल्वे आदींच्यो व्हड आनी सोबीत इमारती ह्या शारांत आसात.टॉरोंटो डॉमिनियन सॅंटर आनी कॉमर्स कोर्ट ह्या पन्नास माळयांपरसय चड माळयो आशिल्ल्या इमारतींत कार्यालया आनी बॅंको आसात.सिटी हॉल,सायन्स सॅंटर,स्कारबरो कॉलेज,मॅसी कॉलेज,व्हिक्टोरिया,यार्क आनी हेर विद्यापिठीय इमारती तशेंच हेर वेपार आनी उद्देगीक इमारती पळोवपासारक्यो आसात.
१९३०त ह्या शारांत भोंवतणचे १२ गांव आनी ताच्यो नगरपालिका संख्या स चेर हाडली.सद्या शाराचो कारभार टॉरोंटो महानगरपालिका पळेता.शारांत बस,ट्राम,भुंयारी मार्ग,रेल्वे आदी येरादारीच्यो सगळ्यो सोयी आसून ६०० किमी.रस्त्यांवयल्या ९०० ठिकाणांचें येरादारी नियंत्रण गणकयंत्राचे वतीन जाता.शाराच्या मदल्या भागा सावन अस्तंतेक २७ किमी.अंतराचेर टॉरोंटो आंतरराश्ट्रीय विमानतळ आसा.
कापड,मास,अन्नपदार्थ,पेयां,विजेचीं उपकरणां,यंत्रां,लोखंडी सामान,विमान,कागदां,रसयनां आदीं उद्देगधंद्याचें हें एक व्हड केंद्र.कॅनडांतल्या जनावरांची ही एक मुखेल बाजारपेठ.थंयसल्लो शॅर बाजार संवसारांतल्या खाणींच्या शॅरांचो सगळ्यांत व्हड बजार आसा.
कॅनडांतल्या प्रकाशन वेवसायाचें हें एक व्हड केंद्र.ह्या शारांत संवसारीक नामनेच्यो सिंफनी वाद्यवृंद आनी संगीत संस्था आसात.थंय तीन व्हड आनी हेर जायतीं नाटकाघरां आसून,वस्तुसंग्रहालय,ग्रंथालयां आसात.तशेंच,सायन्स सॅंटरात जायतीं कल्पीत,चलपी मुर्तकां दवरल्यांत.कॅनडांतलें नॅशनल एक्झिबिशन हें एक संवसरांतलें व्हड प्रदर्शन दर वर्सा थंय भरता.हांगासल्ले यॉट क्लब,रोइंग क्लब,स्केटींग क्लब हांची नामना आसून थंयचे बॉल आनी बर्फावयलो हॉकी हे खेळ पळोवंक मेळटात.मॅपल लीफ स्टेडियम आनी मॅपल लीफ गार्डन्सांत खूब गर्दी जमता.
टॉरोंटो हें व्हड विभागीय पर्यटन केंद्र आसून शिकार,नुस्तेमारी,उदकाभोंवडी,बर्फावयलो खेळ,अल्गॉंक्वियन पार्क,नायगारा धबधबो आदी पळोवपासारकीं थळां थंय आसात. -कों.वि.सं.मं.
