दोळे व्हड आनी वाटकुळे आसतात. ते सदांच चकचकतात. तकली आनी मान हांचो फरक स्पश्टपणान जाणवता. ताची तकली त्रिकोनी आसून ती मानेपरस मोटी आसता. नाकाच्यो पुडयोय व्हड आसतात. वयर आनी सकयल मेळून सु. २०-२४ दांत आसतात.
दिवड हो मास खावपी प्राणी आसून हुंदीर, घूस, बेबो ही ताची मुखेल खावड. तो रुखाचेर चडून सवणीं आनी तांचीं तांतयांय खाता. दिवडाक तांतयांचो खूब घोस्त. हाका लागून साबार खेपे तो कुकडांच्या घुडांत मेळटा.
गिम हो ताचो फळपाचो तेंप. दिवड हो तांतयां घालपी प्राणी आसून, तो फावटीक ६ ते १४ तांतयां घालता. पावसाळ्यांत पिलां तांतयां फोडून भायर येतात.
दिवड जाता तितली मनशाची जाग टाळटा. मनशाची जाग नासत थंय तो मेकळेपणान भोंवत आसता. तो घोलींनी, खांचींनी आनी झिलींनी लिपून रावता. दिवड हें एक शिटूक जिवाणें. ताच्या धांवपांत सुमाराभायली गती, पेंवपांत नेट आनी झाडाचेर चडपांत कळाशी आसता. तो भिजूड सोरोप आसलो तरी, कोणूय ताका धरीत जाल्यार तो रोखडोच ताका चाबता. भक्ष वा दुस्मान ताचेर हल्लो करीत जाल्यार तो तांकां आपले शेंपडेचें वेश्टण घालून तांचे आड झुजता. दिवडाविशीं साबार समजुती घोळटात.
हुंदीर आनी घुशी हें ताचें मुखेल खाण आशिल्ल्यान, अननस वा हेर फळांच्या मळ्यांनी ताका मुद्दम सोडटात. इंडो-चीन आनी भारतांतल्या कांय जमातींचे लोक दिवडाचें मास व्हडा उमेदीन खातात. दिवडासावन मनशाक कसलोच धोको ना. आनी तो फायदेशीर प्राणी आशिल्ल्यान भारत सरकार ही जात सांबाळून दवरपाखातीर खूब यत्न करता. कांय प्रदेशांनी दिवड मारप हो गुन्यांव थरता. हाचेखातीर गुन्यांवकारी मनशाक दंड फारीक करचो पडटा.
- डॉ. एस. आर. गनिहारद
दिवाकर :
(जल्म: १८ जानेवारी १८८९, पुणें; मरण: १ ऑक्टोबर १९३१, पुणें).
मराठी साहित्यांत ‘नाट्यछटा’ ह्या नाट्यप्रकाराक म्हत्वाची सुवात मेळोवन दिवपी लेखल.
दिवाकराच्या बापायचें नांव गोविंद बळवंत दिवाकर. पोसको दितकच दिवाकराचें नांव शंकर काशिनाथ गर्गे जालें. पूण ‘दिवाकर’ ह्या नांवानूच ताणें आपली वाड्मय निर्मिती केली.
दिवाकराचें मुळावें आनी माध्यमिक शिक्षण पुण्याक जालें. १९०८ वर्सा तो स्कूल फायनल ही मॅट्रिकेबरोबरची परिक्षा पास जालो.
सुरवातेक कारकून म्हणून पोलीस खात्यांत ताणें नोकरी केली. फुडें १९१२ सावन ताणें डिप्रॅस्ड क्लासीस मिशनच्या सँट्रल प्रायमरी स्कुलांत शिक्षक म्हणून नोकरी करतकच १९१६ वर्सासावन पुण्याच्या नूतन मराठी विद्यालयांत शिक्षक म्हणून काम केलें.
१९१० वर्सा फर्ग्युसन कॉलेजांतलो इंग्लिशीचो प्राध्यापक वासुदेवराव पटवर्धन हाचेकडेन वळख जायतपसून दिवाकराचे वाडमयीन जिणेक सुरवात जाली. शॅली, बायरन, वर्ड्सवर्थ हांच्या काव्याचो अभ्यास आनी टॉलस्टॉय, इब्सेन, गॉल्झवर्दी, मेटरलिंक, हाउप्टमान ह्या युरोपी लेखकांच्या साहित्याचें दिवाकरान वाचन केलें. वाचना वांगडाच वाड्मयाची चर्चा करपाकूय ताका आवडटाली. शेक्सपियर आनी ब्राउनिंग हांचो दिवाकराचेर बरोच प्रभाव पडलो. ब्राउनिंगाच्या नाट्यात्मक एकभाशीत (ड्रॅमॅटीक मॉनॉलॉग) ह्या नाट्यप्रकारा वयल्यान दिवाकराक नाट्यछटा बरोवपाची प्रेरणा मेळ्ळी आनी १९११ वर्सा आपली ‘महासर्प’ ही पयली नाट्यछटा बरयली. १९११ ते १९३१ ह्या काळांत वट्ट ५१ नाट्यछटा ताणें बरयल्यो.
‘माहासर्प’ हे पयलेच नाट्यछटेंत दिवाकर मनशाच्या क्रौयाविशीं दुश्ट, विखयाळ्या मानपी महासर्पाक निसर्गाचेर अत्याचार करूं नाका अशें सांगता. ‘एका हलवायाचे दुकान’, ‘ए! फारच बोवा!’, ‘म्हातारा इतुका न...’, ‘काट्‌र्या! अजून कसे तुला जगातले ज्ञान नाही’, ह्या नाट्यछटांतल्यान दिवाकरान मनशाच्या सभावांतलो विरोधाभास दाखयला.
उलोवपी पात्रांचे अंतरंग उण्या उतरांनी उक्तावप आनी तांतूतल्यान जिविताचेर मार्मिक भाश्य करपाचें सामर्थ्य ताच्या नाट्यछटांनी आसा. ‘पंत मेले राव चढले’, ‘फाटलेला पतंग’, ‘वर्ड्‌सवर्थचे फुलपाखरू’ ह्यो ताच्यो नाट्यछटा ते नदरेन उल्लेख करपासारक्यो आसात.
तशेंच ‘भरचौकांत’, ‘मी माझ्याशीं’, ‘कारकून’, ‘ऐट करू नकोस’, ‘असे केल्याशिवाय जगात भागत नाही’, ‘कारण चरित्र लिहायचे आहे’, ‘तेवढेच ज्ञान प्रकाशात ।’, ‘चिंगी महिन्याची झाली नाही तोच –’, ह्यो ताच्यो नाट्यछटा लेगीत खूब गाजल्यो.
दिवाकरान ब्राउनिंगाच्या ल्हान नाट्यगितांचो आदर्श आपलेमुखार दवरून मराठी भाशेंत नाट्यछटा बरयल्यो तरी आशयाक आपल्या अणभवाची उक्तायला. ताच्या नाट्यछटांतल्यान तत्कालीन समाजजिणेंतलीं तासां व्यक्त जाल्यांत. हलवाई, मसंडेंतल्या शेणयांचो वेपारी, कवी, सुदारक, हेडक्लार्क, नट, शिक्षक, वुद्दिवादी, चिंगीची भोळी आवय, सावकार, विधवा, कारकून, तरणाटो, आपले मेल्ले धुवेची इस्टेट खावपाक सोदपी म्हातारो ह्यो व्यक्ती पिंतारतना ताची भास, सभाव, खाशेली उतरावळ, म्हणी हांचो दिवाकरान ज्युस्ताजुस्त उपेग केला. हाकाच लागून नाट्यछटा म्हळ्यार दिवाकर अशें समीकरण मराठी साहित्यांत जावन गेलां.
- प्रल्हाद वडेर
दिवाणी कायदो :
अंतर्गत राज्यकारभारासंबदीच्या कायद्याचो एक वर्ग. रोमन आनी जर्मन परंपरांच्या प्रभावाक लागून युरोप खंडांत जे कायद्यांचे नेम तयार केले, तांकां सुरवातीक सादारणपणान ‘दिवाणी कायदे’ अशें म्हण्टाले. ह्या कायद्यांची घडण धर्मोपदेशकांविशींच्या जहांगिरी विशींच्या आनी हेर थळाव्या संस्कारांविशींच्या प्रभावांतल्यान जाल्ली.
अकराव्या ते पंदराव्या शेंकड्या मजगतीं इंग्लंडच्या कायद्याचेर रोमन कायद्याचो खूबच प्रभाव पडिल्लो. सोळाव्या शेंकड्यांतल्या रोमन कायद्यांच्या जाणकारांचो इंग्लंडचे राजा आनी हेर उंचेल्या पांवड्याचे अधिकारी प्रशासनाखातीर सदांच पालव घेताले. तातूंतल्यानूच दिवाणी कायद्याची निर्मिती जाली.
रोमन कायद्यांचो ‘ज्युस सिव्हिले’ नांवाचो जो भाग आसा, ताचो
