मध्याक मुसलमान सुलतानान राजस्थानाचेर ताबो मेळयले उपरांत रामसिंग हो उदयपूरचो राजपूत दक्षिणेक आयलो. ताणें १२६२त दमणा लागशिल्ल्या अशेरी ह्या दोंगरी वाठारांत आपली सत्ता स्थापीत केली. हो वाठार उपरांत रामनगर ह्या नांवान प्रसिद्द जालो. रामसिंगाचो चलो सोमशाह (१२९५-१३३५), उपरांत पुरंदरशाह (१३३५-१३६०), धरमशाह (१२६०-१३९१) आनी गोपूशाह (१३९१-१४३२) हांचे राजवटीखाला रामनगराची खूब भरभराट जाली. ह्या तेंपार दिल्ली, गुजरात आनी दक्खानाचे सुलतान आपल्या राज्याचो विस्तार दक्षिणेवटयां करपांत घुस्पल्ल्यान, दमण म्हालाचेर तशेंच सुरत ते माहीम मेरेनच्या प्रदेशाचेर रामनगरच्या राजांचो शेक आसलो. १४६५त मुहंमद शाह बगेदा हाणें पर्नेरा आनी दमण किल्ले हातासून तांची देखरेख करचेखातीर जगतशाह हाका आपलो मांडलीक नेमलो. जगतशाह उपरांत नारनशाह आनी निमाणेकडेन धरमशाह दुसरो हाणें १५३१ मेरेन हांगा सत्ता गाजयली. ह्या साठ वर्सांच्या काळांत रामनगर हें ल्हानशें राज्य तिनूय दिशांनी मुसलमान राजांनी रेवडायल्लें. पूण तांणी रामनगरच्या राजांक त्रास दिलोना.
पुर्तुगेजांनी १५१०त गोंय हातासलें. उपरांत आपलो वेपार वाडोवपाखातीर ते अस्तंत दर्यादेगांनी आशिल्ले म्हत्वाचे प्रदेश घेत रावले. १५५३त ताणीं बळजबरेन दमण प्रदेश हाताशिल्लो. पूण रामनगरचो राजा जयदेव हाणें पुर्तुगेजांकडेन कबलात करून, दमण बंदराचे सगले हक्क परत मेळयले. उपरांत १५६१त गोंयचो गव्हर्नर कोंस्तान्तिनु द ब्रागांस हाणें दमण प्रदेशाचेर व्हड सैन्य धाडून दमण म्हाल परतून पुर्तुगेजांच्या शेकातळा हाडलो. मुखार १९६१ मेरेन हांगा तांचीच सत्ता आशिल्ली.
दीव : कॅम्बे आखाताच्या मुखार आशिल्ल्या गुजरात राज्याच्या सौराष्ट्र जिल्ल्याचे दक्षिणेक दीव जुंव्याचो आस्पाव जाता. पुर्विल्ल्या काळांत सौराष्ट्र प्रदेशाची दर्यादेग दीव जुंवो, जुनागड जिल्ह्याचो चोर्वाद आनी अमरेली जिल्ह्याच्या जाफेराबाद प्रदेशांक मेळून चाघेर अशें म्हण्टाले. पुर्विल्ल्या काळासावन हांगा दाट लोकवस्ती आशिल्ली आनी शेतवड हो तांचो मुखेल वेवसाय आशिल्लो. तांबड्या दर्यांत आशिल्ल्या देशांकडेन, पर्शियी आखात आनी कांय आफ्रिकी देशांकडेन तांचे वेपारी संबंद आशिल्ले.
महाभारत ग्रंथाप्रमाण, कुकूदमिनाच्या काळांत श्रीकृष्णाच्या फुडारपणाखाला यादव लोक मथुरेसावन सौराष्ट्रांत आयले. हांगा आयले. हांगा आयलेउपरांत ताणीं आपली कुशासथली ही पोरणी राजधानी परतून उबारून तिका ‘व्दारका’ हें नवें नांव दिलें.
भारतांत फकत दीव जुंव्याचेर जालंदर दैत्याचें देवूळ आसा. हांगा चलत आयिल्ले परंपरेवरवीं ‘सत्ययुगांत’ दीव प्रदेश ‘जालंदर क्षेत्र’ म्हणून प्रसिद्ध आशिल्लो अशें सांगतात. कांय थळाव्या लोकांच्या मतान देवभद्र हें दीव प्रदेशाचें पुराणीक नांव आशिल्लें.
इ.स.प. चवथ्या आनी तिसर्या शेंकड्यांत ह्या प्रदेशाचेर मौर्यांचो शेक चलतालो. युकरेटिडेस् (इ.स.प. १७१ – १५०), मनेंदर (इ.स.प. ११५-९०) आनी ॲपोलोट्स दुसरो (इ.स.प. पयलो शेंकडो) ह्या इंडो-ग्रीक राजांचीं हांगा नाणीं सांपडिल्ल्यान इ.स.प. हांगा इंडो-ग्रीक राजाचो शेक चलतालो हें सिद्ध जाता. इंडो – ग्रीक राजांउपरांत हो प्रदेश गुप्तांचे राजवटीखाला आयलो. गुप्त राजवट दुबळी पडली तेन्ना तांचोच सेनापती भट्टार्क हाणें सौराष्ट्रांत स्वतंत्र राज्याची थापणूक केली. दीव प्रदेशावांगडा सबंद सौराष्ट्र प्रदेशाचेर ताचो शेक ७८८ मेरेन उरलो. मैत्रकांउपरांत ह्या प्रदेशाचेर चावडा आनी चालुक्य घराण्यांनी आपलो शेक चलयलो. मुखार १२२५त मेवारसावन व्दारकेक तीर्थयात्रा करपाच्या निमतान राजपुतांची राथोड ही टोळी सौराष्ट्रांत रिगली. त्या वेळार हांगा आशिल्ल्या चावडांक हारोवन राथोड लोकांनी ह्या प्रदेशाचेर आपलो शेक बसयलो. मुखार १२९७त निमणो राजपूत करणदेव हाका हारोवन अल्लाउद्दीन खिलजी हाणें सौराष्ट्राचेर आपलो शेक बसयलो. अशेतरेन १२९७ सावन सौराष्ट्र आनी दीव जुंव्याचेर मुसलमानी राजवट सुरू जाली. मुखार १२९७ सावन ते १४०६ मेरेन हांगा दिल्लीच्या सुलतानांची राजवट आशिल्ली. १४०६त मुजाफर खान हाणें दीव जुंव्याचेर घुरी घालून हो जुंवो आपल्या ताब्यांत घेतलो. उपरांत हांगा १५३१ मेरेन गुजरात सुलतानांचीच सत्ता आशिल्ली.
पुर्तुगीज गवर्नर आल्बुकेर्क, हो १५१३त ॲडना सावन गोंयांत येतना, दीव जुंव्याचें राजकीय आनी लश्करी म्हत्व जाणून तो जुंवो घेवपाचो बेत ताणें आंखिल्लो. पूण त्या वेळार ताचेकडेन सैन्यबळ साप्प उणें आशिल्ल्यान ताका आपलो बेत रद्द करचो पडलो. १५१८त दियोगु लोपीश हाका दीव जुंवो घेवपाखातीर राजकीय हुकूम आशिल्लो म्हणून दियोगान एका फाटल्यान एक घुरयो घालून हो जुंवो घेवपाचे खूब यत्न केले. पूण ताका येस मेळ्ळेंना. १५२६ सावन गुजरात प्रदेशाचेर आनी दीव जुंव्याचेर बहादूर शाह हाचो शेक आशिल्लो. १५३५त मोगल सम्राट हुमायून हाणें गुजरात प्रदेशाचेर घुरी घाली, तेन्ना सुर्वेक बहादूर शहान आनी उपरांत हुमायून हाणेंय पुर्तुगेजांचो आदार मागलो. ताच्या बदलाक दोनूय सम्राटांनी पुर्तुगेजांक दीव जुंवो दिवपाचें मान्य केल्लें. त्या वेळार दीव प्रदेशाचेर बहादूर शहाचो ताबो आशिल्ल्यान, पुर्तुगेजांनी बहादूर शहाक आदार दिलो. ५ ऑक्टोबर १५३५ दिसा बहादूर शहा आनी पुर्तुगेजांभितर कबलात जावन, पुर्तुगेजांक दीव जुंव्याचेर वखार उबारपाक परवानगी मेळ्ळी. पुर्तुगेजांनी शहाक हुमायूनाआड झगडपाखातीर २५० सैनीक आनी ५० घोड्यांची पुरवण केल्ली. बहादूर शहा उपरांत ताचो मेवणो गुजराताचो नवो सुलतान जालो. मुखार डिसेंबर १५३७त गुजराताचो सुलतान आनी इजिप्ताचो सुलतान एकठांय येवन तांणी दीव जुंव्यावयलो पुर्तुगेजांचो किल्लो घेतलो. १५४६त पुर्तुगेज आनी गुजरात शहा हांचेमदीं वाद निर्माण जालो. पुर्तुगेज सैन्य आनी शहा हांचेमदीं झूज जावन, पुर्तुगेजांनी दीअव जुंव्याचेर पुरायपणान ताबो मेळयलो. उपरांत दीवाचो कारभार पुर्तुगेजांची वसणूक आशिल्ल्या गोंयासावन चलपाक लागलो. अशे रितीन १९६१ मेरेन दमण आनी दीव प्रदेश तांच्या शेकतळा उरले. १९६१त गोंय, दमण आनी दीव पुर्तुगेजांच्या शेकातळा सावन मुक्त जाले. उपरांत तांचो केंद्रशासीत प्रदेश म्हणून भारतांत आस्पाव जालो. पूण ३० मे, १९८७त गोंयांक घटक राज्याचो पांवडो मेळ्ळे उपरांत दमण आनी दीव मेळून (दादरा नगर हवेली सयत) भारताचो वेगळो केंद्रशासीत प्रदेश जालो.
राज्यवेवस्था : दमण आनी दीव हे भारतीय संघराज्याचे केंद्रशासीत घटक प्रदेश आसात. भारताचे ५७ वे संविधान दुरुस्तेप्रमाण दमण आनी दीव प्रदेश गोंय राज्यासावन वेगळे जावन, तांका स्वतंत्र केंद्रशासीत घटक प्रदेशाचो दर्जो मेळ्ळा. दमण आनी दीव हांचे उपविभाग नात. जिल्ल्याधिकारी हो दमण प्रदेसहचो प्रशासक जाल्यार सिवील ॲडमिनीस्ट्रेटर हो दीव प्रदेशाचो प्रशासक आसा.
