आत्मानुशासन नांवाच्या आध्यात्मिक संस्कृत ग्रंथाचो हिंदी अणकारय केल्लो आसा. हाचेभायर पुरुषार्थसिध्द्युपायकी वचनिका आनी मोक्षमार्गप्रकाशक हे दोन अर्दकुटे ग्रंथ ताच्या नांवाचेर आसात.
- कों. वि. सं. मं.
तोडा:
एक आदिवासी जमात. दक्षिण भारतांतल्या, तमीळनाडू राज्यांतल्या निलगिरी पर्वताच्या तीन ते पांच हजार फूट उंच सड्याचेर ह्या लोकांची वसती आसा. तशेंच कुन्नूर आनी उटकमंड ह्या तालुक्यांनी तोडा लोकांची वसती आसा.
तोडा लोकांचे उत्पत्तीविशीं खूब आख्यायिका आसात. पूण अजून तांचे उत्पत्तीविशीं निश्र्चीत पुरावो मेळूंकना. कांय तज्ञ लोक तोडांचो संबंद पुर्विल्ल्या ज्यू आनी सुमेरियन संस्कृतीकडेन लायतात.
तोडा लोकांचे वसणुकेक माड वा ‘मांड’ म्हण्टात. दरेका मांडांत पांच – स खोंपी आसतात. तातूंतली एक गोठ्याक म्हळ्यार दुदाखातीर, एक गोरवांक आनी तीन घरांतल्या लोकांक रावपाखातीर आसतात. तांच्यो खोपी कोंड्यांच्यो आसून, तांचेर तणाचें पाखें आसता. खोंपींची लांबाय सुमार अठरा फूट, रुंदाय णव फूट आनी उंचाय धा फूट आसता. तांचो आकार अर्दगोलाकार आसून तांकां जनेलां वा दारां नासतात. पूण भितर वचपाखातीर अडेज – तीन फूट ऊंच आनी देड-दोन फूट रूंद अशी एक वाट आसता. खोंपींत एके वटेन ओटो आसता. ताचेर शेंदरी वा म्हशीचें कातडें घालून ते न्हिदतात. दुसरे वटेन जेवण रांदतात.
रावपाचे खोंपीपसून मात्शें पयस, तांचें दुग्धालय आसता. ताका ‘टी’ म्हण्टात. तातूंत दोन कुडी आसतात. एके कुडींत ‘दुददुभते’ आनी दुसरे कुडींत ‘पाला’ हो तांचो पुजारी रावता. पाला ब्रम्हचारी आसून हें व्रत तो अठरा वर्सां पाळटा. ताचे वांगडा ‘काल्टमोख’ म्हणून भुरगो आसता. तशेंच चार उपाध्याय आसतात. वरझाल, कोकवली, कुरपुली आनी पालीकर फाल. बायलो फकत ताक हाडपाक वा थरावीक वेळारूच दुग्धालयांत वतात. हेर वेळार तांकां थंय वचपाक बंदी आसता.
तोडा लोकांच्यो बायलो सुंदर आसून त्यो रंगान तांबशा – गोर्या वर्णाच्यो आसतात. त्यो केंसाक लोणी लावन फाटीर सोडटात. गळ्यांत अर्काट नांवाच्या मणयांची माळ, उजव्या दंडांत आनी दाव्या मनगटांत रुप्याचीं कडीं, दाव्या हाताच्या बोटांनी पितुळच्यो आनी उजव्या हाताच्या बोटांनी रुप्याच्यो मुदयो, कानांतलीं आनी कंवचेचीं वा पितुळचीं कांकणां अशे अलंकार घालतात. दिव्याचे काजळीन त्यो दाव्या हाताचेर, खांद्याचेर आनी गळ्या सकयल पाडून घेतात. रांदप, भुरग्यांक सांबाळप, उदक हाडप तशेंच भात कांडप हीं तांचीं सदांचीं कामां आसतात.
तोडांची एक स्वतंत्र बोली आसून तिचें कन्नड आनी तमीळ भाशांकडेन साम्य आसा.
तोडा दादले गंवाळी वर्णाचे, ऊंच, बळिश्ट आसतात. तांचे तकलेर दाट केंस आसून ते लांब खाड दवरतात. ते कमराक लंगोट आनी गळ्यासावन पांयांमेरेन सगळें आंग ‘पुटकुळी’ नांवाच्या एका धव्या वस्त्रान धांपतात. त्या कपड्याचेर निळ्या, काळ्या आनी तांबड्या सुतान भरतात.
ताकांत शिजयल्लें शीत, गोड घालून केल्ली तांदळाची खीर, ताक, लोणी, तूप हें तांच्या सदांच्या जेवणांतले जिन्नस आसतात. तशेंच ते रानांतल्यो पालेभाजयो आनी रानफळां खातात. वर्सांतल्यान एकदां सणां-परबेक म्हशीच्या रेडकाक वळी दिवन, उपरांत ताचें मास खातात.
तियाकिर्जी आनी ओन ह्यो तोडांच्यो मुखेल देवता. तियाकिर्जी ही बायद देवता इहलोकाचेर अधिपत्य करता आनी ओन हो दादलो देव मेल्ल्या लोकांचेर सत्ता चलयता. तेच भाशेन तोडा लोक बेट्टकरस्वामी, रंगास्वामी, करमदाई, मरिअम्म, श्रीकंठेश्र्वर, पार्वती ह्या देवांकूय भजतात.
टारथरोल आनी तायवलिओल अशे तोडा लोकांचे दोन भेद आसात. टारथरोल स्वताक तायवलिओल हांचेपरस उच्च समजतात. आपलेकडेन बरे प्रतीचीं दुग्धालयां आनी म्हशी आसत अशें ते मानतात. पूण ताच्या दुग्धालयाचे पुजारी मात तायवलिओल हेच आसतात. तांच्या दोनूय पोटजातींचीं कांय गोत्रां आसात. एकेच पोटजातींत पूण विंगडविंगड गोत्रांनी लग्न संबंद जातात. आरे-मामे भावंडांचें लग्न प्रशस्त मानतात.
तोडा लोकांचो लग्नसुवाळो सामको सादो आसता. ल्हान पिरायेंतूच चलयांचीं लग्नां करतात. पूण चली वयांत येवंचेपयलीं ती बापायगेरूच रावता. ती वयांत येतकच हेर खंयच्याय गोत्रांतल्या चल्याकडेन तिचो समागम घडोवन हाडटात. चलयेक फुडें जल्मभर दांपत्यसूख मेळचें ह्या उद्देशान तोडा लोक हो संस्कार करतात. तोडा चलयेचें एका दादल्यावांगडा लग्न जालें, तरी तिच्या देरांकूय तिचे घोव मानतात. तोडा दादले-बायलांचे लैंगीक वेव्हार लग्नापुरतेच मर्यादीत नासतात. बायलेक कितल्याय दादल्यांवांगडा संबंद दवरूं येतात. ताका लागून तिच्या अपत्याचो खरो बापूय कोण हें समजना. पूण समाजीक नदरेन भुरग्याचो बापूय थारावप गरजेचें आसता. ताका लागून ते पुरसुटपिमी नांवाचो विधी करतात.
तोडा लोक मडीं लासतात. बायलो आनी दादले हांचेखातीर वेगवेगळ्यो मसंड्यो आसतात. मरतकच रेडे बळी दिवप गरजेचें मानतात. उपरांत दादले नाच करतात. मड्यावांगडा गोड, तांदूळ, बड्यो, कोंड्याचीं आयदनां, धनुश्यबाण, सुरी, ताडपत्री, सत्री ह्यो वस्तीय लासतात. कांय म्हयन्यांउपरांत दुसरो विधी करतात. तेन्ना ताचे कवटेचो भाग, अस्थी, केंस हे अवशेश लासतात. ह्या वेळारूय रेडे बळी दितात. उपरांत समाजांतल्या लोकांक जेवण घालतकच नाच जाता. ते उपरांत येवपी पुनवे दिसा शुद्दिसंस्कार करतात.
तोडा लोकांची जातपंचायत आसता. लग्न आनी दुदाचो वेवसाय हे संबंदीचे विधी केन्ना आनी कशे करप हें थारावप हें पंचायतीचें काम आसता.
म्हशी पोसप आनी दूद काडप हो तोडा लोकांचो मुखेल वेवसाय. पूण जातींतलो मनीस मरत जाल्यार रेडे बळी दिवपाची चाल आसा. ताका लागून म्हशी रेड्यांचें प्रमाण उणे जायत चललां. तेखातीर सद्या तोडा लोकांक पहारेकरी, शिपाय असले वेवसाय करचे पडटात.
- कों. वि. सं. मं.
तोणयांमेळ:
गोंयांत शिगम्या वेळार जावपी एक लोकनृत्य प्रकार. तोणयांच्या तालार तालगडी नाचाभाशेन हें नृत्य करतात.
हें नृत्य करतना कमराक कांसाट्याचें धोतर, धवो सदरो आनी तकलेक तुवाल्याचो ‘मुंडासो’ असो भेस करतात. गळ्यांत आनी हातांत आबोल्यांचे झेले घालतात. तशेंच मुंडाशाकूय आबोल्यांचे झेले खोयतात. पांयांक घुंगरू बांदतात.
नाचता आसतना तोणयां वांगडा घुमट, समेळ, कांसाळें, झांज हांची साथ आसता. केन्नाय शेनाय आनी सूर्त आसता.
तोणयांमेळ खेळांत आठ नृत्यप्रकार सादर करतात. चौरंग हे पद्दतीन –
‘गुरूसी रामराम केलारे गुरू
खेळयाची तोणी दिला मू.’
ह्या उतरांनी ह्या नृत्याक सुरवात जाता. उपरांत
