सोसायटी’ आनी ‘इंडियन अँटिक्वॅरी’ ह्या नेमाळ्यांतल्यान उजवाडाक आयले. ताचीं व्याख्यानां पुस्तक रुपान उजवाडाक आयल्यांत. ‘खुला व्यापार की संरक्षण’ (१८७७) आनी ‘आधी सामाजिक सुधारणा की राजकीय सुधारणा’ (१८८५) हीं ताचीं व्याख्यानां खूब गाजलीं.
न्यायमुर्ती तेलंग प्रभावी आनी गोड उलोवपी (वक्तो) आशिल्लो. हिंदू कायद्याचो ताका पुराय अभ्यास आसलो. ताच्या मतान हिंदू कायद्यांत जिणेची उदरगत जावपाक तशेंच परिस्थिती वांगडा जमोवन घेवपाक खूब वाव आसा. स्पॅन्सराच्या अज्ञेयवादाकडेन ताचो कल आशिल्लो. आपल्या अल्पायुश्यांत ताणें व्हड वावर करून लोकांचो आत्मविश्वास वाडयलो.
- कों. वि. सं. मं.
तेलंगण:
दक्षिण भारतांतलो एक वाठार. ह्या वाठारांत दोंगरार कालेश्वर, श्रीशैलम्, भीमेश्वर (द्राक्षाराम) हीं नामनेचीं शिवतीर्थां आशिल्ल्यान ह्या वाठाराक तेलिंगा-त्रिलिंग अशेंय म्हण्टात. तेलंगण हो ताचो अपभ्रंश आसूंक जाय. हो वाठार तमीळनाडू राज्याचे उत्तर ईशान्येक आनी हैदराबादचे दक्षिणेक आनी उदेंतेक पातळ्ळा. हांगा चड करून तेलुगू भासूच उलयतात. इ.स. पयलीं तिसरें शतमान आनी इ.स. तिसर्या शतमानामेरेन बौद्ध धर्मीय आंध्र राजांनी सत्ता ह्या वाठाराचेर आशिल्ली. तेचपरी तेलंगण हो बहामनी राज्यांतलो तेलुगू भाशीक प्रदेश आशिल्लो आनी गोदावरी न्हंय ही कलिंग देश आनी तेलंगण हांचे मदली शीम मानताले.
सुर्वेक मुसलमानांनी चेन्नईचे ईशान्येक आशिल्ल्या ह्या तेलुगू भाशीक वाठाराक तेलंगण हें नांव दिलें. पूण कांय खेपे कलिंग देश आनी आंध्र राजांनी जिखिल्लो वाठार हांकां आंध्र अशेंय म्हण्टात. जर्मन प्राच्यविद्यापंडित कोनरात पॉइटिंगर हाच्या ‘पॉइटिंगर कोश्टकांत’ कलिंगाचो उल्लेख नासून ‘आद्रीं इंडी’ हे बोलीचो उल्लेख आसा. पूण टॉलेमी आंध्रा सुवातेर कलिंगाचो उल्लेख करता (इ.स. १५०). पुराणांवरीच प्लिनी आनी ह्युएनत्सांग हाच्या प्रवासवर्णनांत कलिंग आनी आंध्र ह्या दोगांयचोय उल्लेख मेळटा.
१८५७ च्या उठावा उपरांत तेलंगणाच्या वाठाराचो हैदराबाद संस्थानांत आस्पाव केलो. तेलंगण वाठाराचें स्वतंत्र राज्य जावंचें देखून चेन्ना रेड्डी प्रभुतीन जायतो यत्न केल्लो. पूण ताका यश मेळ्ळेंना. निमाणें राजय पुनर्रचणूक समितीचे शिफारशी प्रमाण नोव्हेंबर १९५६ त आंध्र ११ जिल्हे आनी तेलंगण ९ जिल्हे मेळून आंध्र प्रदेश स्थापन जालें. पूण आंध्रा पसून तेलंगणाक वेगळें करून स्वतंत्र तेलंगण राज्य करपाची चळवळ अजुनूय चालू आसा.
- कों. वि. सं. मं.
तेल:
द्रव रुपी, धनरुपी आनी अर्द धनरुपी कार्बन संयुगाचो एक वर्ग. द्रवरुपी संयुगाक सर्वसादारणपणान तेलां म्हण्टात आनी जीं अर्द घन वा पुराय घनरुपी आसतात तांकां चरबी म्हण्टात. बुळबुळीत स्पर्शाची जाणीव दिवपी, उदकांत ना विरगळपी पूण थरावीक कार्बनी पदार्थांत विरगळपी अशा गुणधर्माच्या, मोनजातींत तशेंच वनस्पतींत सांपडपी लिपीड ह्या व्यापक वर्गाचो तेलां आनी चरबी हो एक उपविभाग आसा.
लिपीड वर्गाभायरय आनीक दोन तरांचे तेलाचे प्रकार आसात. वाफेच्या रुपान उडपी तेलां आनी खनीज तेलां. चंदनाचें तेल आनी हेर वासाचीं तेलां पयल्या वर्गांत येतात. पेट्रोल, डिझल सारकिल्लीं तेलां दुसर्या वर्गांत येतात. रासायनिक नदरेन दोगांयमदीं फरक नासता. ग्लिसरीन (Glycerin) आनी मेदाम्लां (fatty acid) हीं एस्टरां आशिल्ल्यान ताका ग्लीसरायडे (glycerids), म्हण्टात. तेलां शुद्ध रुपान रंगहीन, गंधहीन आनी पारदर्शक आसतात.
तेलां एस्टर वर्गांचीं संयुगां आशिल्ल्यान ताका क्षाराच्या योगान ताचें विच्छेदन (disintegration) जाता. अशें तरेचें विच्छेदन (disintegration), हें उदका वरवीं (जलीय विच्छेदन), आल्कोला वरवीं (आल्कोलीक विच्छेदन) आनी हायड्रोजनावरवीं (हायड्रोजनीय करण) करतात.
इतिहास: अन्न, जळण, वंगण, रंग आनी वखद म्हणून तेल आनी चरबीचो उपेग खूब आदीं सावन मनशाक खबर आसा. ख्रिस्ता आदीं १४००त इजिप्ताच्या लोकांनी तेलाचो वंगण म्हणून उपेग केल्ल्याची नोंद मेळटा. होमर हाणें विणकामाक मदत करपी म्हूण तेलाचो उल्लेख केल्लो आसा. प्लिनी (इ.स. २३-७९) हाणें आपल्या हिस्टोरिया नेचरालीस ह्या रोमन ग्रंथांत मोव आनी घट साबणाचो उल्लेख केला. सव्या शेंकड्यापसून ‘टॅम्पेरा’ ह्या रंग पद्दरींत तेल आनी चरबी वापरप जाताली. लाकूडकामाक संरक्षण थर म्हणूनय तेलाचो वापर खूब आदींसावन जायत आसा.
भारतांत यज्ञाचे आहुतीखातीर तुपाचो वापर करप जाल्लो. आयुर्वेदांत तुपाक एक शक्तीशाली अन्न घटक म्हळा. एंडेलाचो उपेग रेचक (भायरी) आनी वंगण म्हणून वापरपाची खूब व्हडली परंपरा आसा. चीन, भारत, ग्रीक, रोमन, ईजिप्शीयन ह्या देशांच्या पुर्विल्ल्या इतिहासांत तेल काडकाखातीर वापरिल्ल्या वान (वायण), घाणो, दाब यंत्रासारकिल्ल्या आयुधांची म्हायती मेळटा.
तेलां आनी चरबी ही मोनजात (जलचर आनी स्थलचर) आनी वनस्पतींपसून मेळटा. उदकांतलें सगळे तरेचें नुस्तें तशेंच कुल्ल्यो, मानग्या सारके हेर प्राणी हांचे कुडींत तेल आनी चरबेचो अंतर्भाव आसता. तेचप्रमाण स्थलचर मोनजातींत सगळ्या तरांच्या आनी सगळ्या आकारांच्या ल्हान व्हड जिवांत (जनावरां, पक्षी, जिवाणी) चरबी मेळटा. एकंदर कुडिंतली चरबी विशिश्ट अवयवांतली चरबी हांचे वांगडाच सस्तन प्राण्याच्या बाबतींत दुदांतली चरबी मेळटा.
वनस्पतीजन्य तेलां आनी चरबी मुखेल करून फळाचो गर आनी बियांचो गर हांचेपसून मेळटा. तातूंटल्या तातूंत बियांच्या गरापसून मेळपी तेलां आनी चरबेचें प्रमाण चड आसात. कांय झाडांचें खोड, मूळां, फुलां हांचेपसून तेल आनी चरबी मेळटा, पूण तांचें प्रमाण साप उणें आसता.
चरबीयुक्त पदार्थापसून चरबी/तेल काडपाच्यो वेगवेगळ्यो तरा आसात. रेड रिंग (उकळप) हे पद्दरींत भोवतेक प्राणिजन्य पदार्थांतल्यान चरबी-तेल काडटात. घाणो सारकिल्ल्या पिळवटपी यंत्रांत वा तत्सम दाब यंत्रात वनस्पती जन्य पदार्थांपसून चरबी तेल काडटात. कांय पदार्थांच्या बाबतींत विद्रावकान (Solution) केल्ल्या निष्कर्षणावरवीं (Extraction) तेल चरबी काडटात. प्राथमिक अवस्थेंत तेलां, चरबी अशुद्ध आसतात. उपरांत तांचें शुद्धीकरण करप जाता. खावपाचीं तेलां, चरबी शुद्ध केलेबगर वापरप जायनात.
हायड्रोजनीकरण ही तेल शुद्धीकरणाची एक मुखेल पद्दत जावन आसा. ताचेच जोडयेक विद्रवी उदासिनीकरण (Neutralisation), शीतलीकरण (Winterisation), ह्यो पद्दती वापरप जातात.
उपेग - तेल आनी चरबी हांचो सगळ्यांत चड उपेग अन्न घटक म्हणून जाता. तेल, तुप, लोणी जशाक तशें वा ताचे पसून तयार केल्ले पदार्थ सर्रासपणान संवसारभरचे लोक वापरतात. दिव्याचें जळण, साबण, उत्पादन, मेणवाती, कापड उत्पादन, कागद उत्पादन, सौंदर्य र्पसाधनां उत्पादनां, रंग उत्पादन, प्लास्टिक उत्पादन, रबर उत्पादन, कातडी
